الجامع لاحکام القرآن (کتاب)
الجامع لاحکام القرآن کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر قرآن کریم می‌باشد. این کتاب اثر ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بن فرح انصاری خزرجی اندلسی مشهور به محمد بن احمد قرطبی است و انتشارات ناصر خسرو انتشار آن را به عهده داشته است.
| الجامع لاحکام القرآن | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | محمد بن احمد قرطبی |
| ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات ناصر خسرو|انتشارات انتشارات ناصر خسرو]][[رده:انتشارات انتشارات ناصر خسرو]] |
| محل نشر | تهران، ایران |
| سال نشر | ۱۳۶۴ش = ش |
| شماره ملی | م۶۴-۱۶۸۰ |
دربارهٔ کتاب
«الجامع الاحکام القرآن» معروف به «تفسیر قرطبی» از آثار پُر ارج مفسر نامدار ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بن فرح انصاری خزرجی اندلسی اهل قرطبه است که مالکی اشعری می‌باشد. او در آغاز قرن هفتم یا نیمه پایانی قرن ششم در قرطبه از سرزمین اندلس چشم به جهان گشوده است و در همان جا رشد یافته و به کسب علوم اسلامی پرداخته است. قرطبی از مفسران دقیق و بزرگ، عالمی صالح، متعبد و پرتلاش بوده که مدتی در اسیوط مصر، اسکندریه، منصوره، فیوم و قاهره به سر برده و به عنوان پیشوای بزرگ دینی مورد توجه همگان بوده است. او دانشمندی با معلومات فراوان و فردی زاهد و پرهیزکار و آمر به معروف و ناهی از منکر و شخصیتی متعادل و تا حدی بدون تعصب و تابع دلیل و برهان به شمار میآمده و دارای آثار متعددی در اخلاق، تاریخ، خداشناسی و تفسیر است که از همه مشهورتر تفسیر «الجامع لاحکام القرآن» اوست. سرانجام در سال ۶۷۱ق در محلی در مصر به نام مُنیه بنی خصیب چشم از جهان فروبست و به سرای باقی شتافت. بی‌گمان، قرطبی با آثار علمی پیش از خود به‌ویژه کتاب‌های تفسیر، فقه و حدیث، قرین و همدم بوده و به تفسیر طبری و صحاح ستّه توجه بیشتری داشته است.
بزرگترین ویژگی این تفسیر جامعیت آن است. او در آغاز تفسیرش مطالب عالمانه دقیقی یادآور شده و می‌نویسد: «از آنجا که کتاب خدا متکفّل همه علوم شرع اعم از مستحب و واجب است و فرشته امانتدار آسمانی آن را بر انسان امانتدار زمینی فرود آورده است؛ بر آن شدم که عمرم را بدان مشغول نمایم و روزگارم را بدان به سر آورم تا شرحی مختصر بر آن بنویسم که متضمن نکاتی از تفسیر، لغات، اِعراب و قراءات و ردّ بر اهل باطل و گمراهان باشد و احادیث فراوانی که بیانگر آیات الاحکام و نزول آیات است، یادآور شوم به‌گونه‌ای که جامع میان آنها و مبیّن اشکالاتی باشد که بر اقوال گذشتگان گرفته‌اند و آیندگان هم از آنان پیروی نموده‌اند و علاوه بر این تذکره‌ای برای خودم و ذخیره‌ای برای پس از مرگم باشد».
قرطبی مقدمه‌ای با عنوان «خطبة المصنّف» در بیست باب یادآور شده که عبارتند:
- باب فضائل قرآن
- باب کیفیت تلاوت قرآن
- باب پرهیز و حذر از ریاکاری در قرائت قرآن
- باب خود پاییدن قاری و دوری از غفلت
- باب اِعراب القرآن و اهمیت آن
- فضیلت تفسیر قرآن
- باب موقعیت حامل قرآن
- باب نکاتی که حامل قرآن آنها را باید رعایت کند
- پرهیز از تفسیر به رأی و مراتب مفسران
- باب تبیین قرآن با سنت
- باب تعلّم فقه قرآنی
- باب حدیث سبعة احرف در قرآن#باب جمع قرآن و حفظ آن
- باب ترتیب سور قرآن و آیات آن و نقطه‌گذاری و حزب‌بندی آن
- باب معنی سوره، آیه، کلمه و حرف در قرآن
- باب لغات خارج از لغات عرب در قرآن
- باب اعجاز قرآن و شرایط آن
- باب احادیثی جعلی در فضیلت سوره‌های قرآن
- باب چگونگی مصحف عثمان
- سخن در استعاذه و بسمله.
قرطبی در بیشتر موارد از نقل روایات ضعیف و اسرائیلیات پرهیز می‌کند و بنای او بر نقل احادیث معتبر است. شیوه ورود او در تفسیر آیات چنین است که پدر فضائل و اسماء سوره بحث می‌کند و سپس به بیان نزول و احکام آیات می‌پردازد و در این باره بیش از دیگر تفاسیر به بحث و گفتگو می‌پردازد و وجوه گوناگون و متعددی از احکام آیات را به خوبی متذکر می‌شود که در نوع خود مباحث فقهی پر ارج و مفیدی را ارائه می‌‌دهد. در ادامه فروعات فقهی آیات را نیز به‌گونه استدلالی یادآور می‌شود و به‌گونه کافی و بایسته به بحث قراءات و اِعراب می‌پردازد و وجوه گوناگون را بیان می‌کند و دلایل ترجیح هر وجهی را نیز به روشنی ارائه می‌نماید.
امتیاز عمده این تفسیر عبارت است از:
- تفسیر مبسوط آیات الاحکام
- بیان روایات نبوی در ذیل شماری از آیات با تفصیل فراوان.
- نقل آراء گوناگون از صحابه و تابعین و مفسران پیش از خود.
- بیان دقیق وجوه تفسیری و ترجیح یکی بر دیگری.
به طور کلی، جامعیت این تفسیر، آن را در ردیف تفسیرهای ممتاز، معتبر و مورد مراجعه محققان به‌ویژه قرآن‌پژوهان قرار داده است[۱][۲]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ تفسیر قرطبی، ابوعبدالله قرطبی، بیروت، دار ابن حزم، ۱۴۲۵ق.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر ثعالبی»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.