استعاذه

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

استعاذه به معنای پناه خواستن و درخواست کمک، یاری و چنگ انداختن است[۱]. انسان موجودی ضعیف است، و به هنگام درخواست یاری، ناچار است به موجوی قوی پناه برد. از این روی انسانِ مؤمن به خداوند که قوی‌ترین موجود است پناه می‌برد.

معناشناسی استعاذه

معنای لغوی

معنای اصطلاحی

استعاذه در قرآن

آیه استعاذه

آموزه استعاذه

خدای حکیم نیز در قرآن کریم به ما آموخته است که به وجود پاکش پناهنده شویم. به همین جهت به پیامبرش این‌گونه می‌آموزد: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ[۲].

امام سجاد (ع) در صحیفه تنها پناه‌دهنده را خداوند دانسته، و خودش نیز از جوار رحمت پروردگار پناه می‌جوید[۳]. و عرضه می‌دارد: به تو پناه می‌جویم، پس پناهم ده[۴].

حضرت زین‌العابدین (ع) نیایش هشتم را به استعاذه به خداوندِ مهربان از شر پلیدی‌های اخلاقی و زشتی‌های رفتاری اختصاص داده است. او در این دعا به بیش از سی مورد نازیبایی اخلاقی و رفتاری فردی و اجتماعی اشاره می‌کند که از جمله آنها این است که انسان خیانت کسی را در دل داشته باشد. ایشان از اصرار بر گناه و نافرمانی به خداوند پناه برده[۵] و این چنین نیایش می‌کند: «اللَّهُمَّ... وَ أَعِذْنِي مِنْ سُوءِ الرَّغْبَةِ وَ هَلَعِ‏ أَهْلِ‏ الْحِرْصِ‏»، «خداوندا!... مرا از امیال نکوهیده و آزمندی در پناه خود دار»[۶]. امام چهارم از روز قیامت و آتش جهنم - آن بزرگ‌ترین حسرت و مصیبت - به پروردگار رحیم پناه برده[۷] و خطاب به خداوند می‌گوید: «ای خداوند، به تو پناه می‌برم از کژدم‌های سهمناک آنکه دهان‌ها گشوده‌اند و از مارهای دهشت‌افزای آنکه نیش‌ها آخته‌اند و از آن آب جوشان که احشا و امعای دوزخیان را شرحه‌شرحه کند و دل‌هایشان را از جای برکند»[۸].

حضرت در دعای روز عید قربان و جمعه نیز از خشم و سخط خداوند به او پناه می‌برد[۹].

رنج و مشقت‌های مالی در زندگی دنیایی یکی دیگر از محورهایی است که علی‌بن‌الحسین (ع) از آن به خداوند پناه می‌برد، ایشان با اشاره به سختی قرض و وام مالی برای مؤمنین، خطاب به پروردگار می‌گوید: «خداوندا، به تو پناه می‌آورم از اندوه وام‌داری و اندیشه آن و دل‌مشغولی برای آن و بی‌خوابی کشیدن در غم آن. خدایا... مرا از وام در پناه خود دار»[۱۰].

سیدالساجدین (ع) از دشمنان و شماتت آنان به خدا پناهجو می‌شود[۱۱] و نیایش هفدهم صحیفه را به استعاذه از دشمن آشکار ۔ یعنی شیطان - و حیله‌های او؛ اختصاص می‌دهد. همچنین در نیایش‌های خویش از سرنوشت بدی که برای انسان رقم می‌خورد[۱۲] و شکستن توبه مداوم توسط بنده[۱۳]؛ به خالق یکتای عالم پناهنده می‌شود[۱۴][۱۵]

منابع

پانویس

  1. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۳۱۵.
  2. «بگو: به پروردگار سپیده‌دم پناه می‌برم» سوره فلق، آیه ۱.
  3. نیایش هشتم.
  4. نیایش پنجاه و یکم.
  5. نیایش دوازدهم.
  6. نیایش چهاردهم.
  7. نیایش هشتم.
  8. نیایش سی و دوم.
  9. نیایش‌های سی و ششم و چهل و هشتم.
  10. نیایش سی‌ام.
  11. نیایش چهل و هفتم.
  12. نیایش پنجاه و چهارم.
  13. نیایش سی و یکم.
  14. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوی، بیروت، دارالکتب العلمیه- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم، ۱۴۳۰ ق؛ الصحیفة السجادیة، امام سجاد (ع)، قم، الهادی، چاپ اول، ۱۴۱۸ ق؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش؛ ترجمه آیتی، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۷ ق.
  15. بهشتی، سید مهدی، مقاله «استعاذه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۴۵.