ویژگی‌های بهره‌مندان از ولایت الهی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ولایت است. ویژگی‌های بهره‌مندان از ولایت الهی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ویژگی‌های بهره‌مندان از ولایت الهی در قرآن - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• با توجه به اینکه خلفای الهی خود دارای کمالات نفسانی و انسان کاملی بوده و هستند، لذا دعوتشان نیز به سوی کمالات و فضایل اخلاقی است؛ پس صفات افرادی که دعوت آنان را پذیرفته و به آن عمل می‌کنند، صفات نیک و پسندیده خواهد بود.
• علت دیگر طرح عنوان صفات، این که اگر افراد می‌خواهند بدانند در لوای ولایت حق هستند، خود و صفاتشان را ملاحظه کنند که آیا دارای آن صفات هستند یا نَه‌؟ اگر متّصف به آن صفات نیستند، در پی متصف شدن به آن صفات نیک و پسندیده قرآنی شوند.
• برای هر صفتی، با توجه به عناوین قبلی و توضیحات آن، یک یا دو آیه ذکر می‌شود که خود آیات، گویای مقصود هستند.

تسلیم شدگان

• فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ.
• هنگامی که عیسی احساس کرد بنی‌اسرائیل کفر می‌ورزند، گفت: کیست که با من دین خدا را یاری دهد؟ حواریون گفتند: ما دین خدا را یاری می‌کنیم و به او ایمان داریم و تو گواه باش که ما اسلام آورده‌ایم و از تسلیم‌شدگان هستیم.

ایمان آورده‌ها

• إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ.
• در حقیقت شایسته‌ترین و نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم [از نظر اصول و فروع شریعت] کسانی هستند که از او [در عصر شریعتش]پیروی کردند، و نیز این پیامبر (محمد (ص)) و کسانی که به او ایمان آورده‌اند و خدا یاور و سرپرست مؤمنان است.
• یکی از دعوت‌های مهمّ پیامبران و اوصیا (ع)، دعوت به ایمان به یگانگی و توحید پروردگار متعال و رسالت آنان بود، و هر کس آن را تصدیق و به فرمان‌های آنان عمل کند، متّصف به صفت ایمان و از گروه مؤمنان می‌شود و در نتیجه به رستگاری می‌رسد: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ.

پارسایان

• ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ.
• بعد از آیه شریفه، پنج صفت را برای آنان می‌شمارد که ایمان به غیب، اقامه نماز، انفاق، ایمان به کتاب‌های آسمانی پیشین و قرآن و یقین به وجود عالَمِ آخرت و حسابرسی اعمال در آن است و با ذکر آن صفات، در واقع حالات متقین را بیان می‌کند که آنان چه کسانی و متّصف به چه صفاتی هستند. البته همه حالات آنان ذکر نشده، بلکه به بعضی صفات بارز و مهمّ شان اشاره شده است.

بیمناکان

• الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَهُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ.
• آنان که از پروردگارشان که پنهان از انظار است، می‌ترسند و از قیامت نیز بیمناک هستند.

راستی‌پیشگان

• إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ.

نیکوکاران و اصلاحگران

• وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ؛ وَالَّذِينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتَابِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ.
• فرق صالحین با مُصلحین، این است که اولی بیش‌تر در مسائل شخصی و اعمال فردی کاربرد دارد، ولی دومی اعمّ از آن بوده و شامل غیر مسائل شخصی، مانندِ اصلاح جامعه و ایجاد صلح و آشتی بین افراد نیز می‌شود

شکیبایان

• وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ.

فرو بَرَندگان خشم و احسان کنندگان

• الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.
• چند صفت پسندیده در یک آیه:إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا؛التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ.

مهربان و دلسوز به همدیگر

• مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ.
• کلمه رُحَمَاءُ جمع "رحیم" به معنای دلسوزی و عطوفت به همدیگر است. رحمت بین مؤمنان، همانند رحمت و مهربانی بین پدر و فرزند است، چگونه بین آن دو، همکاری، فداکاری، دلسوزی و ایثار و گذشت خالصانه وجود دارد که گرفتاری هر یکی بر دیگری تأثیر گذاشته و او را غمگین و وادار به سعی و تلاش برای رفع آن می‌سازد، پس روابط‍ حاکم بین یک جامعه اسلامی مدعی ولایتمداری ولی حق، باید چنین باشد که در آیه شریفه نیز به آن اشاره شده است.
• وجود رحمت بین افراد مؤمن، آثار مفید دیگری در پی دارد، مانندِ امنیت، رفع فقر، احیای ارزش‌ها و از بین رفتن ضدّ ارزش‌ها، آرامش روحی و در پی آن، شکوفا شدن استعدادهای معنوی و....
• به یک مورد اخیر اشاره می‌شود که به دلیل نبودِ رحمت منظور قرآنی، افراد در پی جانشین دیگری به جای آن می‌روند و آن ثروت‌اندوزی و جمع‌آوری اموال است و همه استعدادهای فکری خود را صَرفِ برنامه‌ریزی برای رسیدن به آن می‌کنند، چرا؟! زیرا به اصطلاح امروزی آنچه به دادِ آدم در این زمانه می‌رسد، پول است! لذا عمر گران‌بهایی که باید با قناعت طبعی و پرهیز از حرص‌ورزی در کسب مال، در مسیر رشد و کسب کمالات روحی و معنوی باشد، صَرفِ جمع‌آوری مال می‌شود تا در مواقع اضطراری و نیاز از آن بهره‌مند شوند!
• ولی اگر در جامعه اسلامی، رحمت و عطوفت حاکم بود، افراد با خیال آسوده و اطمینان به همنوعان خود و دلسوزی دیگران، دیگر حرص بر آن نداشتند، چون مشکلاتشان با دلسوزی موجود، حل می‌شد.
• در روایات اسلامی که در تفسیر آیه شریفه آمده است، تأکید فراوانی روی اصل رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ دیده می‌شود؛ از جمله در حدیثی از امام صادق (ع) می‌خوانیم: «الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا يَظْلِمُهُ وَ لَا يَخْذُلُهُ وَ لَا يَخُونُهُ وَ يَحِقُّ عَلَی الْمُسْلِمِينَ الِاجْتِهَادُ فِي التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَی التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاةُ لِأَهْلِ الْحَاجَةِ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ حَتَّی تَكُونُوا كَمَا أَمَرَكُمُ الله عَزَّ وَ جَلَّ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ مُتَرَاحِمِينَ مُغْتَمِّينَ لِمَا غَابَ عَنْكُمْ مِنْ أَمْرِهِمْ عَلَی مَا مَضَی عَلَيْهِ مَعْشَرُ الْأَنْصَارِ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ الله (ص)».
• مسلمان، برادر مسلمان است، به او ستم نمی‌کند، تنهایش نمی‌گذارد، تهدیدش نمی‌کند، و سزاوار است مسلمان در ایجاد ارتباط‍ و پیوند و تعاون و مَحبت و مواسات با نیازمندان بکوشد، و با یکدیگر مهربان باشند، تا مطابق فرموده خداوند عزوجل باشند: رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ؛ به یکدیگر با محبت رفتار کنید، و در غیاب آنان در امورشان دلسوزی کنید، آن‌گونه که انصار در عصر رسول‌الله (ص) بودند.

امانتداران و متعهدان به پیمان‌های شرعی

• وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ.

شاهدان حقگو

• وَالَّذِينَ هُمْ بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ.

حافظان عفت و پاکدامنی

• وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ * إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ.

نیکان

• لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لِلْأَبْرَارِ.

بهترین آفریدگان

• إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ.

صاحبان خِرَد

• الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ.

صاحبان بصیرت

• يُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ.

خوشبخت

• يَوْمَ يَأْتِ لَا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَسَعِيدٌ *... وَأَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ عَطَاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ.

حزب الله

• وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ.

اهل بهشت

• إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَخْبَتُوا إِلَى رَبِّهِمْ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ.

منابع

• حق‌جو، عبدالله، ولایت در قرآن