ابان بن عثمان بن یحیی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابان بن تغلب است. ابان بن تغلب از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: ابان بن تغلب در تراجم و رجال - ابان بن تغلب در علوم قرآنی - ابان بن تغلب در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
ابان را به جهت انتسابش به طایفه بجیله از طرف مادر و یا به جهت هم پیمانی او با آن طایفه، بجلی لقب داده‌اند. او که از اهالی بصره بود پس از مهاجرت به کوفه در همان جا تا پایان عمر ساکن شد.
کشّی مذهب او را ناووسی دانسته است [۱]، ولی برخی چون مامقانی، سیدمحسن امین و آیة الله خوئی این نسبت را رد کرده‌اند زیرا ابان از اصحاب امام کاظم(ع) بوده و از آن حضرت روایات زیادی دارد در صورتی که ناووسیه بر امامت امام صادق(ع) توقف کرده و ائمه پس از آن حضرت را به عنوان امام قبول ندارند. و نیز کسی از اصحاب رجال شیعه میان روایات وی از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) تفاوتی قائل نشده است. به علاوه، ناووسی بودن او مستند به قول علی بن حسن فطحی است و قول چنین شخصی برای اثبات مذهب وی معتبر نیست[۲].
او از جمله مصنفان شیعی است که دارای کتابی بزرگ در تاریخ اسلام، مشتمل بر ولادت، مغازی، وفات پیامبر(ص)، حادثه سقیفه و دیگر حوادث و نیز دارای اصل و جامع روایی بوده است.
طبقه و منزلت روایی ابان
کشی پس از ذکر نام ابان در میان فقهای اصحاب امام صادق(ع)، نسبت به تصحیح تمام روایات او و پنج تن دیگر از اصحاب آن حضرت جمیل بن دراج، عبدالله بن سکان، عبدالله بن بکیر، حماد بن عثمان و حماد بن عیسی ادعای اجماع کرده است. این ادعا، مستند توثیق علمای رجالی شیعی پس از کشی است هر چند که درباره مدلول آن بحث‌های دامنه داری صورت گرفته است.
علامه با تکیه بر این اجماع، روایات ابان را در عین پذیرشِ انحرافِ مذهبی‌اش معتبر می‌‌داند. شوشتری و دیگران نیز با استناد به همان اجماع او را توثیق کرده‌اند. مامقانی علاوه بر آن، روایت احمد بن محمد بن ابی نصر و روایت جعفر بن بشیر از ابان - که درباره آنها آمده است: احمد بن محمد لایَروی اِی عَن ثقة و جعفر بن بشیر رَوی عَن الثِّقات وَ رَوَوا عَنْه - را دلایل دیگری بر توثیق ابان دانسته است.
شیخ صدوق (ره) وی را در مشیخه خود نام برده و بدین ترتیب تلویحاً او را توثیق کرده است. به علاوه، نام وی در اسناد کامل الزیارات نیز آمده است. هر چند شیخ طوسی و برقی او را تنها در زمره اصحاب امام صادق(ع) آورده‌اند، نجاشی وی را از راویان امام کاظم(ع) نیز دانسته است.
با این که عقیلی، ابان را در کتاب الضعفاء الکبیر ذکر کرده است، ابن حبّان نام وی را در کتاب الثقات خود آورده و در عین حال دارای خطا و اشتباه نیز دانسته است. ذهبی، اعتبار این راوی را مورد تردید قرار داده است، لیکن او را متروک نمی‌داند.
ابان از کسانی چون: امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)، ابوبصیر، ابو ایوب، حمزة بن صیاد، عبد السلام بن نعیم، عطاء بن سائب، فضیل بن یسار، محمد بن مسلم و محمد واسطی روایت کرده است.و از او کسانی چون: محمد بن ولید، علی بن حکم، حسن بن علی وشاء، محسن بن احمد، محمد بن زیاد ازدی، حسن بن محمد بن سماعة، احمد بن محمد بن ابی نصر و جعفر بن بشیر روایت کرده‌اند.
احادیث وی، در برخی جوامع روایی چون: الکافی، تهذیب الاحکام و من لایحضره الفقیه آمده است.
ابان از عبدالسلام بن نعیم نقل می‌‌کند که به امام صادق(ع) گفت: وارد خانه شدم و دعایی جز صلوات بر پیامبر(ص) و خاندانش(ع) بر زبانم نبود. امام(ع) فرمود: (کسی دعایی برتر و با فضیلت‌تر از دعای تو را بر زبان نیاورده است) [۳].
از آنچه گذشت معلوم میشود که وی از طبقه هفتم راویان بوده و در حدود سال 150 هجری وفات یافته است.[۴]
