علم غیب مطلق
مقدمه
به حقیقت و واقعیت ناشناخته‌ای «غيب مطلق» گفته می‌شود که اطلاع از آن جز از راه دریافت علم از خدای متعال برای هیچ کس، در هیچ زمان و شرایطی امکان‌پذیر نیست[۱]. این غیب مطلق نیز بر دو گونه است:
نخست: غیبی است که تنها برای برخی از برگزیدگان خود آشکار می‌‌کند: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ﴾[۲]؛ مانند: ذات خدا یا برخی از نشانه‌های او؛ همچون: وحی، فرشتگان، بهشت و جهنم و رستاخیز که همه آنها از حواس ما غایب‌اند[۳].
دوم: غیبی است که نزد خود نگاه داشته و مختص ذات اوست. به این غیب مطلق دوم، «غیب مستأثر» یا «علم مستأثر» می‌‌گویند: ﴿إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ﴾[۴]. لذا آگاهی از این نوع از غیب، «علم به غیب مطلق» نامیده می‌شود که در اصل مختص خدای تبارک و تعالی است، اما مانعی عقلی یا نقلی از دادن جزئیاتی از آن به برخی برگزیدگان الهی وجود ندارد؛ البته به مخلوق تعلیم‌یافته از این علم، در تعبیر قرآن و روایات، صفت «عالم به غیب» داده نمی‌شود؛ بلکه لفظ «اطلاع بر مغیبات» یا «اِخبار از غیب» به‌کار رفته است.
مصادیق غیب مطلق
از بزرگترین مصادیق غیب مطلق، ذات خداوند متعال است[۵] که نه با علم حصولی قابل درک است و نه با علم حضوری[۶]، نه با حواس: ﴿لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ﴾[۷] و نه با قلب و فکر: «يَا مَنْ لَا تَحْوِيهِ الْفِكَرُ»[۸]، «يَا مَنْ لَا تُحِيطُ بِهِ الْفِكَرُ»[۹]، «لَا يُدْرِكُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَلَا يَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَنِ»[۱۰]. برای هیچ بشری امکان اینکه احاطه به ذات پروردگار پیدا کند نیست؛ لذا او را "غیب الغیوب" می‌نامند[۱۱] شاید به همین دلیل بود که پیامبر خاتم(ص) می‌فرماید: «مَا عَرَفْنَاكَ حَقَّ مَعْرِفَتِك»[۱۲] و امام سجاد(ع) می‌فرماید: «أنتَ الّذي قَصُرَتِ الاَوهامُ عَنْ ذاتيّتِك، وَ عَجَزَتِ الأوهامُ عَنْ كيفيّتكَ، وَ لَم تُدرِكُ الأبصَارُ مَوضِعَ أيْنَيّتِكَ»[۱۳] البته باید دانست خداوند برای خودش مشهود است[۱۴]؛ زیرا غیب مطلق به معنای آنکه برای خودش هم روشن نباشد وجود ندارد و آن معدوم محض است[۱۵] چون خودش عین عدم است، یعنی خودی ندارد تا چیزی برای او معلوم باشد[۱۶].
از مصادیق دیگر غیب مطلق، می‌توان از قیامت نام برد که بر پایۀ روایات علم به روز قیامت از علوم غیبی مطلق است که کسی جز خداوند از آن آگاهی ندارد[۱۷] و نیز عالم فرشتگان و به طور کلی عالم ماوراءالطبیعه[۱۸].
جستارهای وابسته
پرسش‌های وابسته
- اقسام و انواع غیب کدام‌اند؟ (پرسش)
- غیب مطلق چیست و مصداق‌های آن کدام‌اند؟ (پرسش)
- آیا غیب مطلق برای خدا هم غیب است یا برای او قابل ادارک است؟ (پرسش)
- چرا خداوند را غیب مطلق خوانده‌اند؟ (پرسش)
- غیب اضافی یا نسبی چیست و مصداق‌های آن کدام‌اند؟ (پرسش)
- به چه دلیل برای خداوند غیبی وجود ندارد؟ (پرسش)
- اگر برای خدا غیبی وجود ندارد معنای عالم الغیب والشهادة چیست؟ (پرسش)
- آیا غیب و شهادت مراتب و درجات دارند؟ (پرسش)
- اقسام و انواع علم غیب کدام‌اند؟ (پرسش)
- علم غیب ذاتی چیست؟ (پرسش)
- علم غیب غیر ذاتی چیست؟ (پرسش)
- علم غیب فعلی یا حضوری یا دائمی و احاطی به چه معناست؟ (پرسش)
- علم غیب شأنى یا استعدادی یا ارادی و اختیاری به چه معناست؟ (پرسش)
- فرق بین علم غیب فعلی و شأنى چیست؟ (پرسش)
- آیا علم غیب معصوم متوقف بر اراده اوست یا بر صرف التفات و توجه؟ (پرسش)
- آیا علم غیب مراتب و درجات دارد؟ (پرسش)
- فرق علم غیب پیامبر با امام چیست؟ (پرسش)
- فرق بین آگاهی معصوم از غیب و آگاهی غیر معصوم از آن چیست؟ (پرسش)
- آیا علم غیب پیامبران و امامان از لحاظ مرتبه یکسان یا متفاوت است؟ (پرسش)
منابع
جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۳
محمد فاضل لنکرانی و شهاب‌الدین اشراقی، پاسداران وحی
الهی، عباس، تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی درباره غیب و شهود، ماهنامه معرفت
نقوی، سید نسیم عباس، علم پیامبر و ائمه به غیب
عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی
رضوانی، علی اصغر، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات
علی خیاط، محمد امین انسان، امامت در استنادهای قرآنی امام رضا، دوفصلنامه کتاب و سنت- عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین
تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی ج۱
مروی، مصطفوی، دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم
مطهری، کاردان، علم پیامبر و امام در قرآن
پانویس
- ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۳، ص ۴۱۴، مطهری، احمد، کاردان، غلام رضا، علم پیامبر و امام در قرآن، ص ۱۰؛ فاضل لنکرانی، اشراقی، پاسداران وحی، ص ۱۶۷؛ مروی، مصطفوی، دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم، فصلنامه قبسات، ص ۱۳ و ۱۵؛ الهی، عباس، تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی درباره غیب و شهود، ماهنامه معرفت، شماره ۲۱۶، ص ٢۶.
- ↑ «او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند. جز فرستاده‌ای را که بپسندد» سورۀ جن، آیات ۲۷-۲۸.
- ↑ ر.ک: تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی، ج ۱، ص ۱۵۷.
- ↑ «بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ٣٤.
- ↑ نقوی، سید نسیم عباس، علم پیامبر و ائمه به غیب، ص۹.
- ↑ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۴.
- ↑ چشم‌ها او را در نمی‌یابند؛ سوره انعام، آیه ۱۰۳.
- ↑ مهج الدعوات، ص۱۵۴.
- ↑ بحارالأنوار، ج۸۳، ص۳۳۵.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱.
- ↑ مرتضی مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج۲۶ ص۱۷۳؛ رضوانی، علی اصغر، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ج ۱، ص۵۴۲.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۸۳، ص۳۳۵.
- ↑ واژه‌ها در توصیف تو ناتوانند و به هنگام ترسیم ارزش‌هایت، از ناتوانی به گمراهی می‌روند و تار و پود الفاظ در زیر بار ستایش تو از هم می‌گسلد؛ صحيفه سجادیه، دعاى عرفه امام سجاد(ع)
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۳، ص۴۱۴.
- ↑ الهی، عباس، تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی درباره غیب و شهود، ماهنامه معرفت، شماره ۲۱۶، ص٢۶.
- ↑ نقوی، سید نسیم عباس، علم پیامبر و ائمه به غیب، ص۹.
- ↑ علی خیاط، محمد امین انسان، امامت در استنادهای قرآنی امام رضا، دوفصلنامه کتاب و سنت، شماره ۱، زمستان ۱۳۹۲، ص۶۶.
- ↑ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۱۰.