آیا علم غیب مراتب و درجات دارد؟ (پرسش)

آیا علم غیب مراتب و درجات دارد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا علم غیب مراتب و درجات دارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

رضایی اصفهانی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضایی اصفهانی در کتاب «تفسیر قرآن مهر» در این‌باره گفته‌ است:

«قرآن کریم در آیات بیست و ششم تا بیست و هشتم سوره جن به پیامبران دارای علم غیب و محافظت دقیق از آنان (در انجام مأموریت) اشاره می‌کند و می‌فرماید: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا* إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا* لِيَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا﴾. در این آیات به علم غیبی اشاره شده که به پیامبران مورد رضایت داده می‌شود. البته روشن است که همه پیامبران برگزیده و مورد رضایت خدا هستند و این صفت، توضیحی است که می‌تواند اشاره به معیار گزینش افراد برای اعطای علم غیب باشد. یعنی خدا از هر کس راضی باشد، به او علم غیب می‌دهد که البته درجات علم غیب افراد متفاوت است».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین صالحی مالستانی؛

حسین صالحی مالستانی حجت الاسلام و المسلمین صالحی مالستانی در مقاله «علم غيب و علم لدنی پيامبر» در این‌باره گفته‌است: «از نگاه امام خمینی علم غیب برای پیامبران الهی، از حیث مراتب، متفاوت است، شأن پیامبر درک وحدت و کثرت یا کشف حقایق و بسط آن است، اما مراتب درک آنها از وحدت و کثرت بستگی به این دارد که مظهر کدام اسم از اسمای الهی باشد و پیامبر اکرم (ص) که نگین نبوت و مرکز پیامبری است و همه نبوت‌ها برگشت به نبوت او می‌نمایند و نبوت او جامع همه نبوت‌ها است و شریعت او جامع همه شرایع است. و او بالاترین مقام کشف و بسط حقایق را داراست و علمش از علم همه پیامبران جامع‌تر است. در بیان امام، پیامبر اکرم (ص) به عنوان انسان کامل و کتاب الهی و آیینه تمام نمای اسم اعظم حق، معرفی گردید که تعبیر عرفانی از علم لدنی و یا علم غیب است که خداوند به او افاضه کرده است و پیامبر (ص) کتاب الهی است که همه کتاب‌های الهی و همه آنچه را انبیای الهی آورده‌اند و داشتند در کتاب وجود او جمع است و پیامبران هرکدام به‌اندازه‌ای که حق‌نما و مرآت عالم غیب هستند، به همان میزان از علم لدنی الهی برخوردارند و پیامبر خاتم (ص) از همه جامع‌تر و علم او نیز محیط‌تر از علوم همه پیامبران است» .

۲. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی؛

سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲) حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در مقاله «علم امام تام یا محدود؟» در این‌باره گفته است: «در روایاتی از تفاضل علمی بین ائمه (ع) خبر داده شده است (...): در روایتی با سند صحیح از امام صادق (ع) چنین نقل شده است: همه ما در اطاعت و امر امامت یک حکم داریم و بعضی از ما از برخی دیگر داناترند. در روایتی دیگر، از آن حضرت سؤال شده است که آیا برخی از ائمه (ع) داناتر از برخی دیگرند؟ آن حضرت پاسخ می‌دهد: آری، ولی علمشان به حلال و حرام و تفسیر قرآن یکسان است. در منبع یاد شده، دو روایت با این محتوا نقل شده است که روایت اول دارای سند صحیح و دومی معتبر است؛ زیرا اگرچه حسین بن زیاد که در این روایت آمده، مجهول است؛ اما ابن‌ ابی‌ عمیر از او این روایت را نقل کرده و چنان‌که مشهور است، ابن‌ ابی‌ عمیر از اصحاب اجماع است و جز از ثقه روایت نقل نمی‌کند».

۳. پژوهشگران پایگاه پرسمان قرآنی.
پایگاه پرسمان قرآنی پژوهشگران پایگاه پرسمان قرآنی، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «آصف ابن برخیا که تخت بلقیس را قبل از یک پلک زدن نزد حضرت سلیمان (ع) حاضر ساخت کسی بود که به تعبیر قرآن کریم بخشی از علم کتاب یا بخشی از علم لدنی به او عطا شده بود نه همه علم کتاب: این مسأله نشان می‌دهد که علم لدنی مراتبی دارد که افراد بر اساس شرایط و موقعیت خویش از آن بهره‌مند می‌شوند».

پرسش‌های وابسته

1. اقسام و انواع غیب کدام‌اند؟ (پرسش)
2. غیب مطلق چیست و مصداق‌های آن کدام‌اند؟ (پرسش)
3. آیا غیب مطلق برای خدا هم غیب است یا برای او قابل ادارک است؟ (پرسش)
4. غیب اضافی یا نسبی چیست و مصداق‌های آن کدام‌اند؟ (پرسش)
5. به چه دلیل برای خداوند غیبی وجود ندارد؟ (پرسش)
6. اگر برای خدا غیبی وجود ندارد معنای عالم الغیب والشهادة چیست؟ (پرسش)
7. آیا غیب و شهادت مراتب و درجات دارند؟ (پرسش)
8. اقسام و انواع علم غیب کدام‌اند؟ (پرسش)
9. علم غیب ذاتی چیست؟ (پرسش)
10. علم غیب غیر ذاتی چیست؟ (پرسش)
11. علم غیب فعلی یا دائمی به چه معناست؟ (پرسش)
12. علم غیب شأنی یا استعدادی یا ارادی و اختیاری به چه معناست؟ (پرسش)
13. فرق بین علم غیب فعلی و شأنی چیست؟ (پرسش)
14. فرق علم غیب خدا و علم غیب برگزیدگان خدا چیست؟ (پرسش)
15. فرق علم غیب پیامبر با امام چیست؟ (پرسش)
16. آیا علم غیب پیامبران و امامان از لحاظ مرتبه یکسان یا متفاوت است؟ (پرسش)