تجهیز حضرت فاطمه

بعد از شهادت حضرت زهرا (س) و براساس روایات صحیح، حضرت علی (ع)، فاطمه (س) را غسل داد و اسماء بنت عمیس، ایشان را در این کار یاری می‌کرد. سپس نماز بر پیکر حضرت زهرا (س) توسط امیرمؤمنان (ع) اقامه شد و در این نماز افراد اندکی حضور داشتند که عبارت‌اند از: امام حسن و امام حسین (ع)، "ابوذر"، "سلمان"، "مقداد"، "عمار"، "حذیفه"، "عبدالله بن مسعود"، "عقیل"، "زبیر"، "بریده" و گروهی از بنی‌هاشم. در انتها حضرت فاطمه (س) شبانه و در خانه‌اش به خاک سپرده شد و به غاصبان خلافت اجازه حضور در این مراسم داده نشد. زمانی که بنی‌امیه، مسجد را توسعه دادند، آن خانه جزئی از مسجد شد، لکن قبر بنابر وصیت آن حضرت کاملاً مخفی است.

غسل حضرت فاطمه

روایات بسیاری از اهل سنت و شیعه، نقل شده است که فاطمه (س) پیش از رحلت غسل کرد و سفارش نمود که پس از مرگ، جامه از تنش بیرون نکنند و او را غسل ندهند؛ ولی خبر صحیح آن است که علی (ع)، او را غسل داد و «اسماء»، آن حضرت را در این کار یاری می‌کرد. مرحوم کلینی» به سندش از «مفضل» از امام صادق (ع) روایت کرده و گفته است: از امام (ع) پرسیدم: چه کسی فاطمه‌(س) را غسل داد؟ فرمود: «امیرمؤمنان (ع)، این سخن بر من گران آمد و حضرت فهمید و فرمود: گویا این خبر بر تو گران آمد؟ گفتم «فدایت شوم، چنین است». فرمود: تعجب مکن؛ زیرا صدیقه ـ معصوم ـ را تنها صدیق ـ معصوم ـ غسل می‌دهد، مگر نمی‌دانی که «مریم را تنها، عیسی (ع) غسل داد؟!^[۱]^[۲]

نماز بر پیکر حضرت فاطمه

نماز بر پیکر حضرت زهرا (س) توسط امیرمؤمنان (ع) اقامه شد و در این نماز افراد اندکی حضور داشتند. سید مرتضی گفته است: هیچ یک از راویان در این اختلاف ندارند که امیرمؤمنان (ع) بر فاطمه (س) نماز خوانده است، مگر روایت نادری^[۳] که در آن آمده است «عباس» بر فاطمه (س) نماز خوانده است^[۴] و از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرمودند: "زمین برای هفت مرد بزرگ، آفریده شده است و خداوند، به خاطر ایشان است که: روزی می‌دهد، باران می‌فرستد و مردم، یاری می‌شوند. آنان، عبارت‌اند از: "ابوذر"، "سلمان"، "مقداد"، "عمار"، "حذیفه" و "عبدالله بن مسعود" سپس می‌فرماید: و من پیشوای آنهایم. آنان، کسانی بودند که در نماز فاطمه (س)، حاضر بودند^[۵]. از "عقیل"، "زبیر"، "بریده" و گروهی از بنی‌هاشم نیز یاد شده که در این نماز حضور داشتند^[۶].

تشییع حضرت فاطمه

شیخ «طوسی» از امام صادق (ع) روایت کرده است: نخستین تابوتی که در اسلام ساخته شد، تابوت فاطمه‌(س) است. هنگام رحلتش، شِکوه کرد و به «اسماء» فرمود: من لاغر شده‌ام و گوشت تنم آب شده است، آیا چیزی هست که بدنم را بپوشاند؟ اسماء گفت «من حبشی‌ها را دیده‌ام که چیزی می‌سازند و جنازه را در آن می‌گذارند که بدن دیده نمی‌شود. آیا می‌خواهی، آن را برایت بسازم؟» آن حضرت فرمود: بساز. اسماء، تختی خواست و آن را وارونه، سپس شاخه‌های خرمایی خواست که با آن به پایه‌های تخت محکم بست. آن‌گاه پارچه‌ای بر روی آن انداخت و گفت: حبشی‌ها این‌گونه، تابوت می‌ساختند. حضرت فرمود «همین را برایم بساز و مرا با آن بپوشان، خدای متعال تو را از آتش دور سازد»^[۷]^[۸]

دفن حضرت فاطمه

احمد بن محمد بن ابی نصر می‌گوید: از امام رضا (ع) پرسیدم: فاطمه (س) دختر پیامبر اکرم (ص) را کجا به خاک سپردند؟ فرمود «مردی از امام صادق (ع) همین مسئله را پرسید و «عیسی بن موسی» حاضر بود عیسی گفت: در بقیع به خاک سپرده شد. آن مرد پرسید: آقا چه می‌فرمائید؟ حضرت فرمود: عیسی، پاسخت را داد». احمد بن محمد بن ابی نصر به امام گفت: خدا تو را از صالحان قرار دهد! مرا با عیسی بن موسی چه کار است؟ از پدرانت به من خبر ده. حضرت رضا (ع) فرمود «در خانه‌اش به خاک سپرده شد»^[۹] و مرحوم کلینی در ادامه روایت آمده است که امام (ع) فرمود: "و زمانی که «بنی‌امیه»، مسجد را توسعه دادند، آن خانه جزئی از مسجد شد"^[۱۰].^[۱۱] امیرمؤمنان (ع) قبر فاطمه (س) را به وصیت خود ایشان کاملاً مخفی کرد و در بقیع صورت قبرهای تازه‌ای نیز پدید آورد^[۱۲].

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ غَسَلَ فَاطِمَةَ قَالَ ذَاكَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ كَأَنِّي اسْتَعْظَمْتُ ذَلِكَ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ كَأَنَّكَ ضِقْتَ بِمَا أَخْبَرْتُكَ بِهِ قَالَ فَقُلْتُ قَدْ كَانَ ذَاكَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ فَقَالَ لَا تَضِيقَنَّ فَإِنَّهَا صِدِّيقَةٌ وَ لَمْ يَكُنْ يَغْسِلُهَا إِلَّا صِدِّيقٌ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَرْيَمَ لَمْ يَغْسِلْهَا إِلَّا عِيسَى»؛ الکافی، ج۱، ص۴۵۹.
↑ یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین، ج۱ ص ۴۸۹.
↑ مراجعه کنید به: الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۴؛ تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۵۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱۴.
↑ الشافی، ج۴، ص۱۱۳.
↑ «خُلِقَتِ الْأَرْضُ لِسَبْعَةٍ بِهِمْ يُرْزَقُونَ وَ بِهِمْ يُمْطَرُونَ وَ بِهِمْ يُنْصَرُونَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَمَّارٌ وَ حُذَيْفَةُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ قَالَ عَلِيٌّ ع وَ أَنَا إِمَامُهُمْ وَ هُمُ الَّذِينَ شَهِدُوا الصَّلَاةَ عَلَى فَاطِمَةَ ع»؛ الخصال، ص۳۶۰، ح۵۰.
↑ یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین، ج۱ ص ۴۹۱.
↑ «أَوَّلُ نَعْشٍ أُحْدِثَ فِي الْإِسْلَامِ نَعْشُ فَاطِمَةَ ع إِنَّهَا اشْتَكَتْ شَكْوَتَهَا الَّتِي قُبِضَتْ فِيهَا وَ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنِّي نَحَلْتُ وَ ذَهَبَ لَحْمِي أَ لَا تَجْعَلِي لِي شَيْئاً يَسْتُرُنِي قَالَتْ أَسْمَاءُ إِنِّي كُنْتُ بِأَرْضِ الْحَبَشَةِ رَأَيْتُهُمْ يَصْنَعُونَ شَيْئاً أَ فَلَا أَصْنَعُ لَكِ فَإِنْ أَعْجَبَكِ صَنَعْتُ لَكِ قَالَتْ نَعَمْ فَدَعَتْ بِسَرِيرٍ فَأَكَبَّتْهُ لِوَجْهِهِ ثُمَّ دَعَتْ بِجَرَائِدَ فَشَدَّتْهُ عَلَى قَوَائِمِهِ ثُمَّ جَلَّلَتْهُ ثَوْباً فَقَالَتْ هَكَذَا رَأَيْتُهُمْ يَصْنَعُونَ فَقَالَتْ اصْنَعِي لِي مِثْلَهُ اسْتُرِينِي سَتَرَكِ اللَّهُ مِنَ النَّارِ»؛ تهذیب، ج۱، ص۴۶۹، ح۱۵۴۰.
↑ یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین، ج۱ ص ۴۹۵.
↑ «وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، أَيَّ مَكَانٍ دُفِنَتْ؟ فَقَالَ: «سَأَلَ رَجُلٌ جَعْفَراً عَلَيْهِ السَّلَامُ عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ - وَ عِيسَى بْنُ مُوسَى حَاضِرٌ - فَقَالَ لَهُ عِيسَى: دُفِنَتْ فِي الْبَقِيعِ. فَقَالَ الرَّجُلُ: مَا تَقُولُ؟ فَقَالَ: «قَدْ قَالَ لَكَ». فَقُلْتُ لَهُ: أَصْلَحَكَ اللَّهُ، مَا أَنَا وَ عِيسَى بْنُ مُوسَى، أَخْبِرْنِي عَنْ آبَائِكَ. فَقَالَ: «دُفِنَتْ فِي بَيْتِهَا»؛ قرب الاسناد، ص۳۶۷.
↑ «فَلَمَّا زَادَتْ بَنُو أُمَيَّةَ فِي الْمَسْجِدِ صَارَتْ فِي الْمَسْجِدِ»؛ الکافی، ج۱، ص۴۶۱.
↑ یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین ج۱، ص ۵۰۱.
↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱، ص۲۹۹-۳۰۶.

[1] «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ غَسَلَ فَاطِمَةَ قَالَ ذَاكَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ كَأَنِّي اسْتَعْظَمْتُ ذَلِكَ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ كَأَنَّكَ ضِقْتَ بِمَا أَخْبَرْتُكَ بِهِ قَالَ فَقُلْتُ قَدْ كَانَ ذَاكَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ فَقَالَ لَا تَضِيقَنَّ فَإِنَّهَا صِدِّيقَةٌ وَ لَمْ يَكُنْ يَغْسِلُهَا إِلَّا صِدِّيقٌ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَرْيَمَ لَمْ يَغْسِلْهَا إِلَّا عِيسَى»؛ الکافی، ج۱، ص۴۵۹.

[2] یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین، ج۱ ص ۴۸۹.

[3] مراجعه کنید به: الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۴؛ تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۵۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱۴.

[4] الشافی، ج۴، ص۱۱۳.

[5] «خُلِقَتِ الْأَرْضُ لِسَبْعَةٍ بِهِمْ يُرْزَقُونَ وَ بِهِمْ يُمْطَرُونَ وَ بِهِمْ يُنْصَرُونَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَمَّارٌ وَ حُذَيْفَةُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ قَالَ عَلِيٌّ ع وَ أَنَا إِمَامُهُمْ وَ هُمُ الَّذِينَ شَهِدُوا الصَّلَاةَ عَلَى فَاطِمَةَ ع»؛ الخصال، ص۳۶۰، ح۵۰.

[6] یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین، ج۱ ص ۴۹۱.

[7] «أَوَّلُ نَعْشٍ أُحْدِثَ فِي الْإِسْلَامِ نَعْشُ فَاطِمَةَ ع إِنَّهَا اشْتَكَتْ شَكْوَتَهَا الَّتِي قُبِضَتْ فِيهَا وَ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنِّي نَحَلْتُ وَ ذَهَبَ لَحْمِي أَ لَا تَجْعَلِي لِي شَيْئاً يَسْتُرُنِي قَالَتْ أَسْمَاءُ إِنِّي كُنْتُ بِأَرْضِ الْحَبَشَةِ رَأَيْتُهُمْ يَصْنَعُونَ شَيْئاً أَ فَلَا أَصْنَعُ لَكِ فَإِنْ أَعْجَبَكِ صَنَعْتُ لَكِ قَالَتْ نَعَمْ فَدَعَتْ بِسَرِيرٍ فَأَكَبَّتْهُ لِوَجْهِهِ ثُمَّ دَعَتْ بِجَرَائِدَ فَشَدَّتْهُ عَلَى قَوَائِمِهِ ثُمَّ جَلَّلَتْهُ ثَوْباً فَقَالَتْ هَكَذَا رَأَيْتُهُمْ يَصْنَعُونَ فَقَالَتْ اصْنَعِي لِي مِثْلَهُ اسْتُرِينِي سَتَرَكِ اللَّهُ مِنَ النَّارِ»؛ تهذیب، ج۱، ص۴۶۹، ح۱۵۴۰.

[8] یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین، ج۱ ص ۴۹۵.

[9] «وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، أَيَّ مَكَانٍ دُفِنَتْ؟ فَقَالَ: «سَأَلَ رَجُلٌ جَعْفَراً عَلَيْهِ السَّلَامُ عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ - وَ عِيسَى بْنُ مُوسَى حَاضِرٌ - فَقَالَ لَهُ عِيسَى: دُفِنَتْ فِي الْبَقِيعِ. فَقَالَ الرَّجُلُ: مَا تَقُولُ؟ فَقَالَ: «قَدْ قَالَ لَكَ». فَقُلْتُ لَهُ: أَصْلَحَكَ اللَّهُ، مَا أَنَا وَ عِيسَى بْنُ مُوسَى، أَخْبِرْنِي عَنْ آبَائِكَ. فَقَالَ: «دُفِنَتْ فِي بَيْتِهَا»؛ قرب الاسناد، ص۳۶۷.

[10] «فَلَمَّا زَادَتْ بَنُو أُمَيَّةَ فِي الْمَسْجِدِ صَارَتْ فِي الْمَسْجِدِ»؛ الکافی، ج۱، ص۴۶۱.

[11] یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین ج۱، ص ۵۰۱.

[12] کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱، ص۲۹۹-۳۰۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]