گواهی در حدیث
شهادت در روایات معصومین
اما روایات مربوط به شهادت معصومین بر اعمال در کتبی مانندِ کافی، تفسیر قمی، توحید صدوق، اعتقادات صدوق، مناقب ابن شهرآشوب، احتجاج طبرسی، امالی شیخ طوسی، بصائر الدرجات، تفسیر فرات معانی الاخبار، تفسیر عیاشی، تفسیر نور الثقلین و... مطرح شده است[۱] و علامه مجلسی در بحارالانوار به ۷۵ روایت در این‌باره اشاره کرده است[۲] و در کتاب شریف کافی هم یک باب با عنوان «عرضه اعمال بر پیامبر و ائمه(ع)» وجود دارد. روشن است که با این تعداد روایت و این همه نقل‌های گوناگون تواتر اجمالی در این مسئله حاصل می‌شود و انسان اطمینان به چنین مقامی برای اهل بیت(ع) می‌کند. در اینجا به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم:
علی بن ابراهیم از پدرش از حماد بن عیسی از ابراهیم بن عمر یمانی از سلیم بن قیس هلالی نقل کرده: امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «همانا خداوند ما را شاهدین بر خلقش قرار داده است»[۳].
امام باقر(ع) درباره آیه ﴿وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا﴾[۴] فرمودند: «در هر زمانی یک شاهد از ما وجود دارد، علی بن ابی‌طالب(ع) در زمان خودش، حسن(ع) در زمان خودش، حسین(ع) در زمان خودش و.»..[۵].
محمد بن یحیی از احمد بن محمد از حسین بن سعید از قاسم بن محمد از علی بن ابی‌حمزه از ابی‌بصیر نقل کرده: امام صادق(ع) فرمود: «هر روز صبح اعمال نیک و بد بندگان بر پیامبر عرضه می‌شود، پس مواظب باشید و این همان آیه است که می‌فرماید: ﴿وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ﴾[۶][۷]. و به شخصی فرمودند: شما را چه شده که پیامبر را ناراحت می‌کنید. آن مرد پرسید: فدایت شوم چگونه او را ناراحت می‌کنیم؟
امام(ع) فرمود: آیا نمی‌دانید که اعمال بر پیامبر عرضه می‌شود و هنگامی که پیامبر(ص) در آنها معصیت خدا را مشاهده می‌کند ناراحت می‌شود، پس پیامبر را ناراحت نکنید و او را خوشحال کنید»[۸].
احمد بن محمد از حسین بن سعید از نضر بن سوید از یحیی حلبی از عبدالحمید طایی از یعقوب بن شعیب میثمی نقل کرده: از امام صادق(ع) درباره آیه ﴿وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾[۹] سؤال پرسیدم و ایشان فرمودند: «آنها ائمه هستند»[۱۰].
امام رضا(ع) فرمود: «بین امام و خداوند عمودی از نور وجود دارد که در آن اعمال بندگان را مشاهده می‌کند»[۱۱].
و همچنین در زیارت‌نامه ائمه بارها به مسئله شاهد بودن ایشان و حتی شنیدن صدای زائر و جواب سلام‌دادن ایشان تأکید شده است: «شُهَدَاءَ عَلَى خَلْقِهِ» و «شُهَدَاءُ دَارِ الْفَنَاءِ» و «شَاهِداً عَلَى أُمَّتِهِ» و «أَشْهَدُ أَنَّكَ تَسْمَعُ صَوْتِي» و «فَكَشَفَ لَكُمُ الْغِطَاءَ وَ أَنْتُمْ خَزَنَتُهُ وَ شُهَدَاؤُهُ وَ عُلَمَاؤُهُ وَ أُمَنَاؤُهُ» و «أَشْهَدُ أَنَّكَ تَسْمَعُ كَلَامِي وَ تَشْهَدُ مَقَامِي وَ أَشْهَدُ لَكَ يَا وَلِيَّ اللَّهِ» و «إِنَّهُ يَسْمَعُكَ مِنْ قَرِيبٍ وَ يُبْلَغُهُ [يَبْلُغُهُ] عَنْكَ إِذَا كُنْتَ نَائِياً» و «إِنَّهُ يَسْمَعُكَ مِنْ قَرِيبٍ وَ يَبْلُغُهُ عَنْكَ مِنْ بَعِيدٍ»[۱۲].
دانشمندان شیعه مطالب مختلفی درباره شهادت ائمه بر اعمال مطرح کرده‌اند، برای نمونه، سید مرتضی در جواب این سؤال که آیا صاحب الزمان(ع) ما را می‌بیند؟ فرمود، «او ما را مشاهده می‌کند و احاطه بر ما دارد و هیچ‌کدام از اعمال ما بر او مخفی نمی‌ماند»[۱۳].
و جناب ملاصدرا تفسیر جالبی درباره شهادت ائمه بر اعمال دارد[۱۴].
علامه طباطبایی هم اشاره فرموده‌اند که این شهادت براعمال جنبه تشریفاتی ندارد، بلکه ائمه باغبان اعمال مردم هستند و آنها را به سوی مطلوب هدایت می‌کنند و حتی در هنگام مردن و پرسش و پاسخ قبر و روز قیامت و میزان و صراط این آگاهی بر اعمال کارایی دارد[۱۵]. به نظر می‌رسد اگر ائمه هادی مردم باشند باید از وضعیت درونی و اعمال خصوصی هرکس اطلاع کافی داشته باشند تا بتوانند هدایت را به طور کامل و دقیق انجام دهند. حتی درباره استادان برجسته اخلاق هم دیده شده آنهایی که از درون افراد اطلاع دارند خیلی بهتر و بیشتر توانسته‌اند به تربیت شاگرد بپردازند.
مسلم است که شاهد اعمال امّت خود نمی‌تواند گناهکار باشد، زیرا با توجه به آیه ﴿وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا﴾[۱۶] وسط به معنی عدل و اوسط به معنی افضل است و می‌دانیم که همه امّت نمی‌توانند شاهد بر اعمال مردم باشند، زیرا برخی از آنها آن‌چنان فاسق‌اند که حتی شهادت آنها درباره یک دانه گندم هم پذیرفته نمی‌شود چه برسد به شهادت بر اعمال مردم؛ لذا امام صادق(ع) فرمود: «اگر منظور از امّت همه مسلمانان باشد چطور مسلمانی که شهادت او درباره یک صاع خرما قبول نمی‌شود شهادتش در روز قیامت در برابر همه امّت‌ها قبول شود؟ بلکه آنها نسلی از ابراهیم(ع) هستند که هیچ‌گاه غیر خدا را نپرستیدند و خداوند درباره آنها فرموده است ﴿لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱۷][۱۸]. و فرمودند: «ما امّت وسط وشاهدین خداوند بر خلقش و حجت او در روی زمین هستیم»[۱۹]. و تا به حال کسی به جز ائمه(ع) ادّعا نکرده که من می‌توانم شهادت بر اعمال همه امّت دهم. پس شاهد اعمال امّت بودن یک مدعی (اهل بیت) بیشتر ندارد و اگر کس دیگری بود خود را معرفی می‌کرد یا اگر ادعای ائمه(ع) بی‌جا بود خداوند ایشان را برطبق قاعده لطف مفتضح می‌کرد. باید دانست با توجه به اینکه شهادت مستلزم حضور و علم است پس باید شاهد بر اعمال امّت، انسان برتر و دارای علم و قدرت ویژه‌ای باشد تا بتواند حاضر و ناظر تمام اعمال شود و از روی علم شهادت دهد تا شهادت او مورد پذیرش درگاه الهی قرار گیرد.[۲۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ تفسیر القمی، ج۱، ص۱۳۹ و ۳۸۸؛ التوحید، ص۲۶۱؛ اعتقادات الإمامیة، ص۷۳؛ مناقب آل أبی‌طالب، ج۳، ص۸۶؛ الاحتجاج، ج۱، ص۲۴۲؛ نورالثقلین، ج۱، ص۴۸۲.
- ↑ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۳۵، باب ۲۰، باب عرض الأعمال علیهم وأنهم الشهداء علی الخلق.
- ↑ کافی، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ «و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.
- ↑ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۳۷.
- ↑ «و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید» سوره توبه، آیه ۱۰۵.
- ↑ کافی، ج۱، ص۲۱۹، باب عرض الأعمال علی النبی(ص) و الأئمه.
- ↑ کافی، کتاب الحجة، باب عرضه اعمال بر پیامبر و ائمه، ح۳.
- ↑ «و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید» سوره توبه، آیه ۱۰۵.
- ↑ کافی، کتاب الحجة، باب عرضه اعمال بر پیامبر و ائمه، ح۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۱۴؛ الخصال، ج۲، ص۵۲۸؛ کافی، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ ر.ک: کامل الزیارات ص۴۳؛ جامع الاحادیث، ج۱۵، ص۱۰۳؛ بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۳۰۷ و ۳۳۵ و ۳۴۵ و ۲۹۵ و ج۱۰۲، ص۹۳ و ج۶، ص۱۸۰.
- ↑ رسائل، سید مرتضی، ج۱، ص۲۸۳، مسئله ۲۲: «أنه مشاهد لنا و محیط بنا و غیر خاف علیه شیء من احوالنا».
- ↑ شرح أصول الکافی، ج۲، ص۵۴۴.
- ↑ در محضر علامه طباطبایی، ص۲۰۴.
- ↑ «و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.
- ↑ «از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۱۳۰ و ۱۳۵.
- ↑ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۵.
- ↑ سلیمانیان، مصطفی، مقامات امامان، ص ۳۱۴-۳۱۸.