علم مبذول

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "علم مبذول" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

علم مبذول در قرآن - علم مبذول در حدیث - علم مبذول در کلام اسلامی - علم مبذول در فلسفه اسلامی - علم مبذول در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

از روایات استفاده می شود، علم خداوند بر دو گونه است، علم مبذول و علم مکفوف. از علم مبذول با نام‌های دیگری همچون علم عام و علم محمول نیز یاد شده است، همچنین از علم مکفوف هم با نام‌های علم موقوف، علم مخزون، علم مکنون و علم مستأثر نام برده شده است.

فرق بین علم مبذول و علم مکفوف

علم مبذول که فرشتگان و پیامبران و امامان(ع) از آن آگاه‌اند، به معنای علمی است که در عرصۀ جهان هستی به مرحلۀ ظهور رسیده یا خواهد رسید. آنچه در جهان پهناور هستی تحقق پذیرفته است، مصداق‌های علم مبذول است و آنچه بعداً نیز اتفاق خواهد افتاد، در قلمرو مصداق‌های علم مبذول جای دارد. به عبارت دیگر علم مبذول علمی است که خداوند در قالب تقدیر ریخته و امضا نموده است و امامان(ع) همۀ آن را می‌دانند. بداء الهی نیز در این علم واقع می‌شود. این علم برای برخی غیب و برای برخی دیگر شهادت است. علم مبذول در مصادیق متعددی می‌تواند نمایان شود، مانند علم امامان(ع) به حلال و حرام، علم منایا و بلایا، علم وصایا، علم به بهشت، دوزخ و آسمان و زمین و اخبار آن، علم به ملکوت آسمان و زمین و.... از علم مبذول با نام‌های علم عام و علم محمول نیز یاد شده است.

علم مکفوف نیز علمی که مختص ذات خداوند است و کسی جز او را یارای درک آن نیست، اما هرگاه خداوند اراده کند تا چیزی از آن را آشکار نماید، آن را به امام می‌آموزد و امامان پیشین را نیز از آن آگاه می‌سازد این علم از سنخ علوم بشری نیست، بلکه علمی الهی، لدنی و علم صحیح است. در روایات از علم مکفوف با نام‌های دیگری مانند: علم مخزون، علم مکنون، علم مستأثر و علم موقوف نیز یاد شده است.

علم مکفوف و مبذول در قرآن و حدیث

• برخی از آیات و روایات دال بر علم مکفوف و علم مبذول هستند، مثلاً در مورد علم مکفوف در تفسیر آیۀ: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ امام صادق(ع) فرمودند: ﴿اَلْغَيْبُ مَا لَمْ يَكُنْ وَ اَلشَّهَادَةُ مَا قَدْ كَانَ﴾ عبارت "مَا لَمْ يَكُنْ" دلالت بر علم مکفوف می‌کند. و آیاتی مانند: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلىَ‏ غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضىَ‏ مِن رَّسُولٍ﴾ دال بر علم مبذول هستند.
• و نیز در برخی از روایات وارد شده است، امام باقر(ع) می‌فرمایند: «همانا برای خدای عزوجل دو علم است: علم مبذول و علم مکفوف. امّا علم مبذول، پس هیچ علمی نیست که فرشتگان و رسولان آن را بدانند مگر اینکه ما آن را می‌دانیم و امّا مکفوف، علمی است که نزد خداوند عزوجلّ در امّ الکتاب است و آنگاه که خارج شود نافذ می‌شود». و یا امام صادق(ع) فرمودند: «همانا خداوند دو گونه علم دارد، علمی پوشانده شده و در مخفیگاه‌ الهی‌ که‌ جز او کسی از آن آگاهی ندارد و بداء از این علم است و علمی‌ که‌ به فرشتگان و رسل و پیامبران خویش آموخته است و ما آن را می‌دانیم».

پرسش‌های وابسته

• علم مکفوف و علم مبذول به چه معناست؟ (پرسش)
• علم موقوف و علم مقضی و ممضی به چه معناست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

1. رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم
2. حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی
3. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی
4. ابطحی، سید عبدالحمید، فرآیند آگاهی شیعیان از علم غیب امامان

پانویس