فقه نظام سیاسی اسلام (کتاب)

فقه نظام سیاسی اسلام، کتابی است چهار جلدی که با زبان فارسی به بررسی مهم‌ترین مباحث سیاسی مندرج در فقه شیعه می‌پردازد. این مجموعه اثر محسن اراکی است و مجمع‌ الفکر الإسلامی و دفتر نشر معارف انتشار آن را به عهده داشته است.

فقه نظام سیاسی اسلام
زبان	فارسی
نویسنده	محسن اراکی
موضوع	امامت، ولایت فقیه و حکومت اسلامی
مذهب	[[شیعه]][[رده:کتاب شیعه]]
ناشر	[[:رده:انتشارات *مجمع‌ الفکر الإسلامی (قم، ایران: ۱۳۹۲ ش) دفتر نشر معارف (قم، ایران: ۱۳۹۳ ش)|انتشارات *مجمع‌ الفکر الإسلامی (قم، ایران: ۱۳۹۲ ش) دفتر نشر معارف (قم، ایران: ۱۳۹۳ ش)]][[رده:انتشارات *مجمع‌ الفکر الإسلامی (قم، ایران: ۱۳۹۲ ش) دفتر نشر معارف (قم، ایران: ۱۳۹۳ ش)]]
شابک	۹۷۸-۹۶۴-۵۳۱-۶۷۴-X

طرح جلد دیگری از این کتاب

دربارهٔ کتاب

مطالب کتاب فقه نظام سیاسی اسلام برگرفته از سلسله درس‌های خارج فقه محسن اراکی با همین عنوان است که از سال‌ ۱۳۹۰ به همت دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری و با همکاری جامعه محترم مدرسین و شورای عالی حوزه علمیه قم آغاز شده است و همچنان ادامه دارد. در این مجموعه علاوه بر تبیین فقه خرد و فقه کلان (نظام)، به مفاهیمی نظیر فلسفه سیاسی، جهان‌بینی سیاسی و فقه حکومتی پرداخته شده است.

تاکنون چهار جلد از این کتاب به چاپ رسیده است:

• فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)؛
• فقه نظام سیاسی اسلام ج۲ (کتاب)؛
• فقه نظام سیاسی اسلام ج۳ (کتاب)؛
• فقه نظام سیاسی اسلام ج۴ (کتاب).

مباحث جلدهای کتاب

• جلد اول شامل: تعاریف سیاست، فلسفه سیاسی، جهان‌بینی سیاسی، نظام سیاسی، فقه نظام سیاسی اسلام، جهان‌بینی سکولاریزم دینی معتقد به خدای متعال، ادلۀ عقلی، نقلی، قرآنی و روایی بر حصر حاکمیت در ذات اقدس الهی و... .
• جلد دوم شامل: قدرت سیاسی بالذات و بالعرض، ویژگی‌های قدرت سیاسی، ادله ضرورت و لزوم وجود حکومت در جامعه انسانی، منشأ مشروعیت قدرت سیاسی، مفهوم مشروعیت یا حقانیت، منشأ مشروعیت، منشأ پیدایش قدرت سیاسی، تحلیل توصیفی منشأ قدرت سیاسی، تحلیل ارزشی و تکلیفی منشأ پیدایش قدرت سیاسی، وجوب اقامه عدل به طور مطلق در شرع اسلام، چگونگی اعمال قدرت سیاسی و... .
• جلد سوم شامل: تلازم پیدایش جامعه و حکومت، تاریخ پیدایش حکومت و دولت در جامعۀ بشر، قوانین کلی حاکم بر ثبات و تغییر حکومت‌ها و جوامع و دو بخش کلی و مهم «وجوب تأسیس حکومت عدل» و «عناصر بنیادین حاکمیت» و ... .
• جلد چهارم شامل: مباحثی پیرامون نصب رهبران الهی و ... .

دربارهٔ پدیدآورنده

آیت‌ الله محسن اراکی
لقب	آیت‌الله
محل زندگی	قم
ملیت	ایرانی
زبان	فارسی، عربی و انگلیسی
پیشه	استاد و نویسنده
نماینده	مجلس خبرگان رهبری از استان مرکزی
نقش‌های برجسته	نظریه‌پرداز «فقه نظام»، نظریه‌پرداز «منطق دلالت»، نمایندهٔ ولی فقیه، امام جمعه، حاکم شرع
منصب	عضو هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
دین	اسلام
مذهب	شیعه اثناعشری
اطلاعات علمی
تحصیلات	اجتهاد و دکترای فلسفهٔ تطبیقی
حوزه علمیه	نجف و قم
استادان	سید ابوالقاسم خویی سید محمد باقر صدر عباس قوچانی مرتضی مطهری کاظم تبریزی سید کاظم حائری حسین وحید خراسانی عبدالله جوادی آملی محمد تقی مصباح یزدی
آثار	«فقه نظام سیاسی اسلام» «نظریة الحکم فی الإسلام» «نگاهی به رسالت و امامت» «حوار فی الإمامة» «الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه»
وبگاه	mohsenaraki.ir

محسن محمدی عراقی معروف به آیت‌ الله محسن اراکی (متولد ۱۳۳۴ ش، نجف)، مجتهد در علوم اسلامی، استاد خارج فقه و اصول حوزهٔ علمیهٔ قم، عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه و دبیر کل پیشین مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. وی علاوه بر تدریس کرسی درس خارج فقه و اصول، به نظریه‌پردازی و تألیف آثار علمی و دینی مبادرت ورزیده که «اصول فقه نوین»، «کتاب الخمس»، «نظریة الحکم فی الإسلام»، «فقه نظام سیاسی اسلام» و «فقه نظام اقتصادی اسلام» از بارزترین آنها هستند. نظریهٔ «فقه نظام» و دانش جدید «منطق دلالت» از جمله حوزه‌های نظریه‌پردازی وی به شمار می‌روند. مبارزه علیه رژیم پهلوی در ایران و رژیم بعث در عراق، حاکم شرع خوزستان، نمایندگی امام خمینی و امامت جمعه در دزفول، نمایندگی ولی فقیه در انگلیس، عضویت در شورای‌عالی مجمع جهانی اهل‌‌بیت، عضویت در هیئت امناى جامعة المصطفی العالمیة، ریاست هیئت امناى مجمع الفکر الإسلامی، ریاست دانشکده اصول الدین و تأسیس چندین نهاد و بنیاد علمی، آموزشی، فرهنگی و خیریه در داخل و خارج از کشور، از جمله فعالیت‌های او است. او مؤسس و رئیس مرکز پژوهشی و آموزشی امامت و ولایت است و دانشنامهٔ مجازی امامت و ولایت زیر نظر وی تدوین و انتشار می‌یابد.

ولادت و خانواده

وی در سال ۱۳۳۴ شمسی در نجف متولد شد. پدرش آیت‌الله حبیب‌الله اراکی، اهل کرهرود اراک و از فقها و اساتید حوزهٔ علمیهٔ نجف بود. نسب مادری وی به آیت‌الله صفرعلی اراکی از علمای فیجان اراک می‎رسد.

تحصیلات

تحصیلات ابتدایی را نزد خانواده آموخت، سپس به مدرسهٔ «منتدی النّشر» که تحت نظارت آيت الله محمد رضا مظفر اداره می‌شد، وارد شد و تا پایهٔ اول متوسطه، به تحصیل ادامه داد. با ورود به حوزهٔ علمیهٔ نجف از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳ به تحصیل دروس مقدمات و سطح پرداخت. پس از آن به مدت یک سال در نجف، مشغول به تحصیل دروس خارج شد. از سال ۱۳۵۴ وارد قم شد و تا سال ۱۳۷۳ به فراگیری دروس حوزوی در مقطع درس خارج اهتمام داشت. او در سال ۲۰۱۲ میلادی (١٣٩١ ش) با نگارش و ارائهٔ پایان‌نامه‌ای در موضوع علیت و آزادی با رویکردی تطبیقی (فلسفهٔ اسلامی و فلسفهٔ غرب)، مدرک دکترای فلسفه را از دانشگاه پورتسموث انگلستان دریافت کرد.

استادان و اجازهٔ اجتهاد

اجازه اجتهاد از آیت‌الله فاضل لنکرانی

او تحصیلات مقدمات و سطح را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: حبیب‌الله اراکی، عباس قوچانی، محمد تقی جواهری، سید محمود هاشمی شاهرودی و سید عباس خاتم‏ یزدی فرا گرفت. در مقطع درس خارج نیز از اساتیدی همچون حضرات آیات: سید ابوالقاسم خویی، سید محمد باقر صدر، کاظم تبریزی، سید کاظم حائری و حسین وحید خراسانی بهره جست. از اساتید علوم عقلی وی می‌توان به حضرات آیات: مرتضی مطهری، سید محمد حسینی بهشتی، عبدالله جوادی آملی و محمد تقی مصباح یزدی اشاره کرد.

وی در سال ۱۳۷۴ اجازهٔ اجتهاد خود را از حضرات آیات: محمد فاضل لنکرانی و محمد مؤمن قمی دریافت کرد.

تدریس در حوزه و دانشگاه

آغاز تدریس وی از دروس مقدمات (اعم از ادبیات و فقه و اصول و غیره) در حوزهٔ علمیهٔ نجف بوده است. او از ابتدای ورود به قم به تدریس علومی نظیر: فلسفه، کلام، فقه (شرح لمعه) و اصول (رسائل) در مدرسهٔ شهید حقانی و مدرسهٔ شهیدین پرداخت. در مدت حضور وی در استان خوزستان در حوزه‌های علمیه اهواز و دزفول و در دانشگاه شهید چمران اهواز نیز به تدریس پرداخت. در ابتدای حضور در انگلستان، حوزهٔ علمیهٔ امام حسین در لندن را تأسیس کرد و به تدریس درس خارج فقه و اصول و همچنین فلسفه و تفسیر به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی اهتمام ورزید.

وی از سال ١٣٨٤ش تا کنون مشغول تدریس دروس خارج اصول فقه و خارج فقه اجتهاد و تقلید، فقه صلاة، فقه خمس، فقه نظام سیاسی، فقه نظام اقتصادی، فقه نظام فرهنگی، فقه نظام شهرسازی و فقه العقود در حوزهٔ علمیهٔ قم بوده است.

کتاب‌های منتشرشده

به زبان فارسی

1. اصول فقه نوین (چهار جلد تا کنون)؛
2. فقه نظام اقتصادی اسلام (سه جلد تا کنون)؛
3. فقه نظام سیاسی اسلام (شش جلد تا کنون)؛
4. کاوش‌هایی در مبانی نظری حکومت دینی؛
5. نگاهی به رسالت و امامت؛
6. امامت در قرآن (ترجمهٔ فارسی: نظریة النص علی الإمامة)؛
7. گفتگوی دو مذهب (ترجمهٔ فارسی: حوار فی الإمامة)؛
8. اصول عرفان ناب اسلامی در معارف سجادی؛
9. درآمدی بر عرفان اسلامی؛
10. آزادی و علیت (متن فارسی برگرفته از پایان‌نامهٔ دکتری)؛
11. نظریهٔ شناخت (عنوان سابق: مبانی جهان‌بینی اسلامی)؛
12. دوره‌ها و پیشگامان بیداری اسلامی (ترجمهٔ فارسی: الصحوة الإسلامیة المعاصرة)؛
13. گفتمان بیداری اسلامی؛
14. نقد ایدئولوژی سازمان مجاهدین خلق؛
15. داستان انسان نخستین.

به زبان عربی

1. معالم الفکر الأصولی الجدید؛
2. حجیّة سنة الصحابی؛
3. کتاب الخمس (دو جلد)؛
4. کتاب القضاء؛
5. صلاة الجمعة؛
6. ملکیة المعادن فی الفقه الإسلامی؛
7. ثبوت الهلال فی الأماکن المتباعدة؛
8. نظریة الحکم فی الإسلام؛
9. الأسس النظریة للدولة الإسلامیة؛
10. أساس الحکم فی الإسلام؛
11. الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه؛
12. حوار فی الإمامة؛
13. نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم؛
14. سنن القیادة الإلهیة فی القرآن الکریم (عنوان سابق: صلح الحسن و ثورة الحسین)؛
15. صلح الامام الحسن (ع) و ثورة الامام الحسین (ع)؛
16. ثورة الامام الحسین (ع) من منظور السنن التاریخیة فی القرآن (کتاب)؛
17. سنن التطور الاجتماعی فی القرآن الکریم؛
18. مدخل إلی منهج المعرفة الإسلامیة؛
19. المعرفة الإسلامیة، منهجاً و تصوراً؛
20. مدخل إلی العرفان الإسلامی؛
21. الصحوة الإسلامیة المعاصرة، أدوار وروّاد.

به زبان انگلیسی

1. Contemporary Islamic Awakening (ترجمه انگلیسی کتاب: الصحوة الإسلامیة المعاصرة؛ أدوار وروّاد)؛
2. Freedom and Causality in Contemporary Islamic & Western Philosophy (متن فارسی برگرفته از پایان‌نامهٔ دکتری).

مقاله‌ها و مصاحبه‌های منتشرشده

به زبان فارسی

1. مودت اهل‌بیت، ملاک وحدت حقیقی جامعه اسلامی؛
2. هویت جمعی و نقش امام؛
3. وحدت اجتماعی و جایگاه امام؛
4. اسلام و علم الاجتماع: رابطه امام و جامعه؛
5. مهدویت و سنت‌های رهبری الهی در قرآن؛
6. جایگاه شورا در انتخاب حاکم اسلامی؛
7. فرصت‌های موج سوم، کارکردهای عام رهبری معنوی در جهان امروز؛
8. خاستگاه مشروعیت قدرت؛
9. اثبات ولایت فقیه در پرتو عقل و قرآن؛
10. ولایت مطلقه فقیه مورد اجماع؛
11. اندیشه سیاسی انقلاب اسلامی؛
12. رهبری معنوی در جهان امروز؛
13. الزامات فقه سیاسی (با همکاری محمد جواد ارسطا)؛
14. جایگاه مردم در نظام حکومتی اسلام از دیدگاه امام خمینی؛
15. جایگاه مردم در نظام حکومتی اسلام؛
16. تدوین هنجارهای حکومت اسلامی؛
17. عقل در اغما، فریب‌های علمی و مفروضات مخفی علوم انسانی غرب؛
18. آهنگ شتابان بازسازی حوزه، پیوند دو نسل گذشته و آینده، حوزه علمیه را احیا می کند؛
19. جدیت، پژوهش مستمر، تدبر؛
20. نظری کوتاه بر جنبش نواندیشی دینی در حوزه‌های علمی ایران در نیمه دوم قرن بیستم؛
21. جامعیت شخصیت امام خمینی؛
22. زندگی مشترک زن و مرد بدون عقد ازدواج؛
23. شهید صدر و احیاگری در حوزه نجف؛
24. حقیقت ادراک و مراحل آن در فلسفه ملاصدرا؛
25. آیا اختیار با قانون علیت ناسازگار است؟
26. هویت‌ سازی عشق و نفرت؛
27. محتاج نگاه دوباره‌ایم؛
28. روش استنباط قواعد تنظیمی در اندیشه شهید صدر (با همکاری امین عابدی‌نژاد داورانی)؛
29. ماهیت پیشرفت اسلامی و لوازم تحلیلی آن (با همکاری امین عابدی‌نژاد داورانی)؛
30. نقش تحولات اجتماعی در نظریات فقهی؛
31. سازماندهى حوزه و مرجعیت؛
32. شمس در اشعار مولانا؛
33. شمس به روایت شمس؛
34. گفت و گوی تمدن ها، چیست؟ چرا؟ چگونه؟
35. اسلام و علم الاجتماع: وحدت و تراکم اراده‌ها؛
36. بنیاد علم الاجتماع اسلامی چیست؟

به زبان عربی

1. العرفان الإسلامی الأصیل علی ضوء المعارف السجادیة
2. آلیات التبلیغ فی عاشوراء الحسین(ع)؛
3. العدالة، مفهومها وحقیقتها وطرق إثباتها؛
4. الفرق بین علوم القرآن و التفسیر؛
5. القرآن الکریم: نظرة فی تاریخ علومه و اسمائه؛
6. القرآن الکریم: أهمیة دوره و کیفیة التعامل معه؛
7. کیف نزل القرآن؟؛
8. فقه الحجّ فی دراسة استدلالیّة مقارنة حجّ الصبیان؛
9. الإمام الصدر ومشاریع النهضة فی الفکر الإسلامی؛
10. حکم المعاطاة فی النکاح؛
11. التعایش بین الجنسین؛
12. التراث الثقافی فی الفقه الإسلامی؛
13. الجرائم الصهیونیة علی ضوء بیان القائد
14. الشهید الصدر و المنجز الفکری و الحضاری

تحقیق آثار

1. تصحیح کتاب مقالات الأصول ضیاء الدین عراقی (با همکاری سید منذر حکیم)؛
2. تصحیح اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة از مقداد سیوری (با همکاری سید عمار أبورغیف).

تأسیس نهادهای علمی

او با همکاری عده‌ای از اندیشمندان حوزه در سال ۱۳۶۶ مجمع الفکر الإسلامی را تأسیس کرد؛ مجمعی که به انجام اموری چون انتشار دورهٔ کامل آثار شیخ انصاری، احیای برخی کتب علمای شیعه، انتشار مجلهٔ علمی الفکر الإسلامی پرداخت.

به همت او در انگلستان، فعالیت‌های علمی دیگری چون امور ذیل صورت گرفت:

• تأسیس کالج علوم‏ اسلامی لندن؛
• تأسیس دانشکدهٔ آکسفورد آکادمی (در شهر آکسفورد انگلستان)؛
• تأسیس کرسی شیعه‌شناسی در دانشگاه کمبریج؛
• تأسیس کرسی شیعه‏‌شناسی در دانشگاه بریستول؛
• تأسیس دفتر همکاری‏‌های علمی اسلامی در دانشگاه SOAS لندن؛
• تأسیس جمعیت علمای مسلمان انگلیس (جماعة علماء المسلمین فی بریطانیا).

فعالیت‌های فرهنگی

پس از پیروزی انقلاب از سوی دفتر امام خمینی به اهواز، خرمشهر و آبادان اعزام شد. درسال ۱۳۵۸ اولین حوزهٔ علمیهٔ خرمشهر و همچنین مرکز فرهنگی التوعیة الإسلامیة را تأسیس کرد.

وی در مدت ده‌سالهٔ مأموریتش در انگلستان فعالیت‌های متفاوتی داشت. موارد ذیل برخی از فعالیت‌های فرهنگی او است:

• تأسیس مرکز اسلامی انگلیس در لندن؛
• تأسیس مرکز اسلامی سکینه تراست (در شرق لندن)؛
• تأسیس مسجد اسلامی کرولی لندن؛
• تأسیس مرکز اسلامی منچستر؛
• تأسیس مرکز اسلامی بیرمنگهام؛
• تأسیس مرکز اسلامی نیوکاسل؛
• تأسیس مرکز اسلامی کاردیف؛
• تأسیس مرکز اسلامی اهل‌البیت گلاسکو؛
• تأسیس مجتمع آموزشی و فرهنگی ایرانیان در لندن؛
• تأسیس مؤسسهٔ بهار (ویژهٔ تازه‏‌مسلمانان)؛
• تأسیس بنیاد جوانان فجر؛
• تأسیس مؤسسهٔ بانوان مسلمان.

وی در حوزهٔ بین‌الملل نیز فعالیت‌های فرهنگی متعددی در کارنامهٔ خود دارد؛ از جمله: برگزاری کنگره‌های بین‌المللی علمی و دینی در انگلستان؛ مانند:

• کنگرهٔ گفتگوی تمدن‏‌ها (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ تحلیل و بررسی تروریسم (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ فرهنگ و تمدن اسلامی ایران (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ نوآوری‌‏ها در اندیشهٔ امام‏ خمینی (در دانشگاه لندن)؛
• کنگرهٔ مصلح جهانی در ادیان آسمانی (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ بررسی اندیشه و افکار مولانا جلال‏‌الدین رومی (در مرکز اسلامی انگلیس).

از موارد دیگر می‌توان به انتشار چند عنوان مجله و نشریه به زبان‌های مختلف انگلیسی، فارسی، عربی و اردو (وابسته به مرکز اسلامی انگلیس) اشاره کرد.

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

وی پیش از انقلاب با بیت امام خمینی مرتبط بود و در نشر اعلامیه‌‏ها و آثار امام از جمله کتاب حکومت اسلامی، در عراق فعالیت می‌کرد. از سوی دیگر، در جلسات درس شهید صدر حضور فعال داشت و در نتیجهٔ آگاهی‌بخشی به جوانان دانشگاهی در عراق پیرامون نظام سلطه و بصیرت‌افزایی به آنان در ارتباط با تأسیس حکومت اسلامی بر اساس مکتب انقلابی امام خمینی و شهید صدر، تحت تعقیب دستگاه امنیتی رژیم بعث قرار گرفت و حدود یک سال، زندگی مخفیانه داشت. از سال ۱۳۵۴ که به قم مهاجرت کرد چندین بار به سازمان امنیت احضار و بازجویی شد. وی با اوج‏‌گیری انقلاب در سال ۱۳۵۷ فعالیت‌‏های سیاسی خود را علیه رژیم طاغوت تشدید کرد، تظاهرات عاشورای ۵۷ را در شهر اراک رهبری کرد و به ایراد سخنرانی و دیگر فعّالیت‏‌های انقلابی پرداخت.

از جمله فعالیت‌های وی پس از انقلاب، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حاکم شرع آبادان و خرمشهر؛
• ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی استان خوزستان؛
• ریاست کل دادگستری استان خوزستان؛
• نمایندگی امام خمینی در شهرستان دزفول و امامت جمعهٔ این شهر؛
• سه دوره نمایندگی مجلس خبرگان.

پس از مراجعت از مأموریت نمایندگی ولی فقیه در خارج و آغاز فعالیت مجدد وی در ایران، با حکم رهبر انقلاب اسلامی، به عضویت شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و سپس به سمت دبیر کلی این مجمع برگزیده شد. وی همچنین به عضویت شورای‌عالی مجمع جهانی اهل بیت (ع) و نایب رئیسی، دبیری شورا و همچنین سرپرستی این مجموعه منصوب گردید. از دیگر مسئولیت‌های وی می‌توان به عضویت در هیئت امنای جامعة المصطفی العالمیة اشاره کرد.

جستارهای وابسته

آثار معرفی‌شدهٔ فقه نظام سیاسی اسلام (کتاب)

پیوند به بیرون

• پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری
• وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای

دریافت متن

• دریافت متن دیجیتال و PDF کتاب در کتابخانه دیجیتالی نور

پیوند به بیرون

• پایگاه تحلیلی خبری دین‌پژوهی