بهشت در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بهشت است. بهشت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بهشت در قرآن - بهشت در نهج البلاغه - بهشت در کلام اسلامی - بهشت در معارف دعا و زیارات - بهشت در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«بهشت» واژه فارسی اوستایی واهیشت، به معنای جهان برتر و عالم نیکوتر است[۱]. و آن، جایی است خوش آب و هوا و فراخ نعمت و آراسته که نیکوکاران پس از مرگ در آن جاودانه‌اند[۲]. بهشت واپسین منزلگاه رستگاران، نزدیک‌ترین جایگاه به خداوند برای برگزیدگان، و محیط امنیت، آرامش، آسایش و مبرای از هرگونه آفت، درد، رنج و عذاب است[۳]. بهشت باغی است که انواع نعمت‌ها در آن وجود دارد؛ مانند چشمه‌ساران، درختان میوه‌های پاکیزه، همسران با کرامت، حورالعین، خدمتگزاران و بناهایی تزیین شده از یاقوت و زمرّد[۴].
از بهشت در قرآن کریم با واژه‌های گوناگونی یاد شده است؛ همچون دارالسلام[۵]، دارالمقامه[۶]، روضه[۷]، فردوس[۸]، مقام امین[۹]، جنّت[۱۰] و جنّات[۱۱]. دو واژه اخیر (جنّت و جنّات)، یکصد و سی و پنج بار در قرآن کریم به کار رفته است[۱۲]، که یکصد و هفده مورد آن ناظر به بهشت موعود در جهان واپسین است[۱۳].
بهشت و دوزخ بنیادی‌ترین مسئله در حوزه معارف مرتبط با جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و دین‌شناسی است[۱۴] و اهمیت آن بیشتر از این جهت است که نشانگر هدفمندی جهان هستی و فرجام نیکی است که نیکوکاران در پیش دارند، از این‌رو “در همه ادیان، مذاهب و مسالک، اعتقاد به جهان برتر و مطلوب‌تر وجود داشته و همه آنها رسیدن به آن را به پیروان خویش وعده داده‌اند”[۱۵]. در ۳۳۷ آیه قرآن، با الفاظ گوناگون، به جایگاه نیکوکاران در آخرت، اشاره شده است[۱۶][۱۷]
درخواست بهشت
در قرآن، خدای مهربان، بندگان خود را به سوی بهشت فرا خوانده است[۱۸] و یکی از نیایش‌های حضرت ابراهیم (ع) از خداوند درخواست بهشت پرنعمت است؛ ﴿وَاجْعَلْنِي مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ﴾[۱۹]. در جای جای صحیفه سجادیه نیز امام سجاد (ع) به بیان‌های گوناگون خواستار بهشت شده است: «خداوندا، ما را از بندگان درستکاری قرار ده که بهشت را به ارث می‌برند»[۲۰]، «سرای مرا در بهشت قرار ده»[۲۱]، «مرا از بهشت پرنعمتت، کامیاب گردان»[۲۲]، «مرا در میانه بهشت جای ده»[۲۳]، «بار خدایا،... مرا در بهشتی که برای برگزیدگان خویش آراسته‌ای، در جوار اولیای پاک خود جای ده»[۲۴][۲۵]
راه‌های دست‌یابی به بهشت
- دغدغه رسیدن به بهشت مفهومی جز این ندارد که انسان سمت وسوی زندگی خود را بهشتی سازد و این بدان معناست که در قلمروهای گوناگون زندگی از میان دو راهی که شیطان رجیم و خدای رحیم ما را به آن فرامی‌خوانند، فراخوان خداوند مهربان را پاسخ گوییم، چنان‌چه امام سجاد (ع) گوید: «خدایا... من یقین دارم که دعوت تو به بهشت نعیم می‌انجامد و دعوت شیطان به آتش جحیم»[۲۶].
- شاخصه‌ها و نشانه‌های راهی که خداوند ما را به آن فراخوانده در قرآن کریم به روشنی بیان شده است؛ بنابراین مهم‌ترین راهبرِ انسان به سوی بهشت، عمل به رهنمودهای قرآن است؛ چنان‌که امام سجاد (ع) در نیایش خود می‌گوید: «ای خداوند... قرآن را برای ما وسیله‌ای ساز که بدان بر شریف‌ترین منازل کرامت فرا رویم،... و سببی که بدان رهایی در عرصه رستاخیز را پاداش یابیم و دست‌افزاری که بدان از نعیم دارالمقام بهشت تمتع جوییم... بار خدایا...... به یُمن قرآن... ما را از صفات ناپسند و خصال نکوهیده دور دار... تا در قیامت جلودار ما به سوی خشنودی و بهشت تو باشد»[۲۷].
- دانش قرآن و علم به شگفتی‌های آن نزد پیامبر اکرم (ص) است و خاندان پاک او میراث‌برانِ این دانش هستند: «بار خدایا، تو این قرآن را بی‌هیچ شرح و تفسیری، بر پیامبرت محمد (ص) فرستادی و علم به شگفتی‌هایش را سراسر به او الهام فرمودی و علم تفسیر آن را به ما میراث دادی... و ما را به شناخت قرآن توانایی بخشیدی»[۲۸]. بر این پایه، در دعای امام سجاد (ع) روشن‌ترین راه برای دست‌یابی به بهشت، پیروی از اهل‌بیت پاک پیامبر خداست: «ای پروردگار من، بر اهل‌بیت طیبین او که آنان را طریق رسیدن به مقام قرب خود و وصول به بهشت ساخته‌ای، تحیت و درود بفرست»[۲۹].
- انسان تربیت‌شده قرآن و ره‌یافته از مکتب خزانه‌داران کتاب آسمانی، قدر نعمت‌های الهی را می‌داند و همواره سپاس او را به جای می‌آورد، سپاسی که فرجام آن رسیدن به بهشت است: «حمد و سپاس خدای را حمدی که... راهی باشد به سوی بهشت او.»..[۳۰].
- توبه و بازگشت دائمی به سوی خدا از دیگر راه‌های وصول به بهشت است: «ای خداوند، تویی که راه بازگشت به روی بندگانت گشوده‌ای و آن را توبه نامیده‌ای... خود گفته‌ای به درگاه خدا توبه کنید، توبه‌ای از روی اخلاص، باشد که پروردگارتان گناهانتان را محو کند و شما را به بهشت‌هایی داخل کند که در آن نهرها جاری است»[۳۱].
- اگر انسان راه درست زندگی را در پرتو قرآن و مکتب اهل‌بیت (ع) پیدا کند، امکانات و دارایی‌های دنیا را نیز دست‌آویزی برای رسیدن به بهشت قرار می‌دهد: «ای خداوند،... آنچه را از خواسته دنیوی نصیب من ساخته‌ای و در این جهان به من عطا کرده‌ای، وسیله‌ای ساز برای... دست‌یافتن من به بهشت جاوید خود»[۳۲].
- مؤمنان درستکار مشمول صلوات خداوند می‌شوند که آن نیز به نوبه خود، مایه گشایش درهای بهشت به سوی آدمی است[۳۳][۳۴]
درخواست بهشت برای دیگران
بهشتی‌های تربیت‌شده، در مکتب صحیفه سجادیه، بهشت را تنها برای خود نمی‌خواهند! به بیان دقیق‌تر، بهشتی را می‌خواهند که پیامبر اکرم (ص) در بلندای آن جای داشته باشد: «خداوندا، پیامبر (ص) را به خاطر رنجی که در راه (دین) تو تحمل کرد، به بالاترین درجه از بهشت بالا بر»[۳۵]. امام سجاد (ع) تابعان پیامبر (ص) (تابعین) را نیز ۔ که به نوعی همه مسلمانان را در طول تاریخ شامل می‌شود- از یاد نبرده و برای آنها از خدا چنین می‌خواهد: «بار خدایا، بر تابعان و زنان و فرزندانشان و هر که از ایشان مطیع فرمان تو باشد، از امروز تا روز بازپسین درود بفرست؛ درودی که... باغ‌های بهشت به رویشان گشوده گردانی»[۳۶][۳۷][۳۸]
منابع
پانویس
- ↑ لغت‌نامه دهخدا.
- ↑ فرهنگ فارسی.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۳۶۰.
- ↑ مجمع البیان، ج۹-۱۰، ص۲۲۳.
- ↑ ﴿لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِيُّهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾ «سرای آرامش نزد پروردگارشان از آن آنهاست و او برای کارهایی که می‌کردند یار آنان است» سوره انعام، آیه ۱۲۷.
- ↑ ﴿الَّذِي أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لَا يَمَسُّنَا فِيهَا نَصَبٌ وَلَا يَمَسُّنَا فِيهَا لُغُوبٌ﴾ «همان که ما را از بخشش خود در سرای ماندگار جای داد که در آن نه رنجی به ما می‌رسد و نه ماندگی» سوره فاطر، آیه ۳۵.
- ↑ ﴿فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ﴾ «اما کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند در بوستانی شادمان می‌گردانند» سوره روم، آیه ۱۵.
- ↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا﴾ «آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند باغ‌های بهشت (سرای) پذیرایی آنهاست» سوره کهف، آیه ۱۰۷.
- ↑ ﴿إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ * فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ﴾ «پرهیزگاران در جایگاهی امنند * در بوستان‌ها و (کنار) چشمه‌سارها» سوره دخان، آیه ۵۱-۵۲.
- ↑ ﴿مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِيهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَيْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ...﴾ «داستان آن بهشت که به پرهیزگاران نوید داده‌اند، (این است): در آن، جویبارهایی از آبی است که نمی‌گندد و جویبارهایی از شیری که مزه‌اش دگرگون نمی‌گردد.».. سوره محمد، آیه ۱۵.
- ↑ ﴿وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ...﴾ «و به کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند نوید ده که بوستان‌هایی خواهند داشت که جویبارهایی از بن آنها روان است.».. سوره بقره، آیه ۲۵؛ و....
- ↑ المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم.
- ↑ بهشت و دوزخ، ج۱، ص۲۳.
- ↑ بهشت و دوزخ، ج۱، ص۷.
- ↑ مباحث بنیادین، ج۱، ص۵۱۹.
- ↑ بهشت و دوزخ، ج۱، ص۲۳.
- ↑ باقری‌فر، علی، مقاله «آبرو»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۲۱.
- ↑ ﴿...وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ﴾ «...و خداوند به بهشت و آمرزش- به اذن خویش- فرا می‌خواند و آیات خود را برای مردم روشن می‌دارد باشد که آنان پند گیرند» سوره بقره، آیه ۲۲۱.
- ↑ «و مرا از میراث بران بهشت پرنعمت بگمار» سوره شعراء، آیه ۸۵.
- ↑ نیایش چهل‌و‌چهار.
- ↑ نیایش بیست‌ویکم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌یکم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ باقری‌فر، علی، مقاله «آبرو»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۲۱.
- ↑ نیایش شانزدهم.
- ↑ نیایش چهل‌ودوم.
- ↑ نیایش چهل‌ودوم.
- ↑ نیایش چهلوهفتم.
- ↑ نیایش یکم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش سی‌ام.
- ↑ نیایش چهارم.
- ↑ باقری‌فر، علی، مقاله «آبرو»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۲۲.
- ↑ نیایش دوم.
- ↑ نیایش چهارم.
- ↑ بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، جاول، سازمان چاپ و نشر مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، چاپ سوم، ۱۳۶۲ش؛ دائرة المعارف قرآن کریم، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ج۶، چاپ اول، ۱۳۸۶ش؛ الصحیفة السجادیة الکاملة، مع الدلیل الموضوعی و المعجم اللغوی و الفهارس، علی انصاریان، سفارة الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة بدمشق، ۱۴۱۹؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، چاپ ششم، ۱۳۸۵ش؛ فرهنگ فارسی، محمدمتین، انتشارات امیرکبیر، چاپ دهم، ۱۳۷۵ش؛ فرهنگ‌نامه موضوعی صحیفه سجادیه، سیداحمد سجادی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش؛ لغت‌نامه، علی اکبر دهخدا و دیگران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش؛ مباحث بنیادین، مهدی بازرگان، انتشارات قلم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن الحسن الطبرسی، بیروت، دارالمعرفة، افست، تهران، ناصرخسرو، ۱۴۰۶ق؛ المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، محمد فؤاد عبدالباقی، مطبعة دار الکتب المصریة، ۱۳۶۴ق.
- ↑ باقری‌فر، علی، مقاله «آبرو»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۲۱.