تجارت در حدیث

اهل بیت(ع) و تجارت

یکی از منابع مالی اهل بیت(ع) تجارت است. تجارت یکی از امور مهم و حیاتی اقوام و ملل بوده و هست و کسانی که عهده‌دار این کار می‌شوند باید واجد شرایطی باشند که در اسلام بیان شده است تا بتوانند به خوبی از عهده مسؤولیت خطیر این امر مهم تا حد امکان بربیایند؛ چراکه در آیین مقدس اسلام روی امر تجارت و بازرگانی و نوع آن و نیز شرایط تاجر و بازرگان دقت زیادی به عمل آمده و دستورهای فراوانی صادر شده است تا آنجا که رسول گرامی اسلام(ص) تاجر را در لغزشگاه حساس و دقیقی دانسته که با کمترین خطا و ناروایی در عمل در پرتگاه دوزخ خواهد افتاد. حضرت فرمود: تاجر و بازرگان تباهکار است و تبهکار در آتش است. مگر این که به راستی و درستی بگیرد و به راستی و درستی بپردازد^[۱] و امیرمؤمنان(ع) فرمود: تاجر تبهکار است و تبهکار جایش دوزخ، جز آنکه به حق بدهد و به حق بگیرد^[۲].^[۳]

تجارت و روایات

کسب و تجارت از مشاغل شریف و مورد توجه اسلام است؛ زیرا تجارت و کسب وسیله‌ای برای تبادل مواد اولیه و تولیدات صنعتی و محصولات کشاورزی و حیوانی است و این تبادل مواد و آوردن جنسی از کشوری به کشور دیگری از شهری به شهر یا دهات دیگر یا از عمده فروش برای خرده فروشی، کار بسیار مهمی است؛ زیرا هر کس نمی‌تواند به تنهایی هر چه را لازم دارد از منابع اصلی آن تهیه کند؛ لذا تجارت پایه زندگی همه، از جمله مسلمانان است و نظام جامعه بر آن استوار است. در غیر این صورت، جامعه به هرج و مرج گرفتار می‌شود، بیماری جسمی و روحی، اختلالات و زدوخوردها را به همراه خواهد داشت و این خود باعث نابودی و هلاکت مسلمانان خواهد شد و بی‌جهت نیست که در اسلام توجه خاصی به آن شده و روایات بسیار به آن کار ترغیب کرده و آنهایی را که تجارت را ترک کنند مذمت نموده است.

البته باید توجه داشت که این اشتغال نباید از حد اعتدال و نیاز جامعه فراتر رود و هر کس کار تولیدی را رها کند و به عنوان راحت‌ترین و پردرآمدترین شغل به آن بنگرد کار صنعتی و تولیدی و کشاورزی رکود پیدا خواهد کرد و از تکثیر مشاغل تجاری، کم کم شغل‌های کاذب و دلال بازی و کلاهبرداری که موجب گران شدن اجناس و بالا رفتن قیمت‌ها خواهد شد نمود می‌یابد که این خود مذموم و نابجاست. نظر روایات اسلامی به همان حد اعتدال و نیاز جامعه در امر تجارت و کسب و شغل است تا به دلال بازی و واسطه‌های فراوان و دست به دست کردن جنس و بالا رفتن قیمت‌ها، که به ضرر مسلمانان است، رواج نگیرد. اینک به چند نمونه از روایات اشاره می‌کنیم:

امیر المؤمنین (ع)می‌فرماید: «به تجارت بپردازید؛ زیرا شما را از مردم بی‌نیاز می‌کند. همانا خداوند عزوجل شاغل امین را دوست دارد. مغبون، پسندیده نیست و پاداش نمی‌گیرد»^[۴].
از امام باقر (ع) روایت شده است: «برکت ده جزء دارد، نه جزء آن در تجارت و یک جزء آن در گوسفند است»^[۵].
امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: «کسی که در تأمین معاش عیال خود بکوشد چون مجاهدی است که در راه خدا جهاد کرده است^[۶].
اسباط بن سالم نقل می‌کند: همین که بر امام صادق (ع) داخل شدیم از حال عمر بن مسلم که از دوستان حضرتش بود سؤال کرد و فرمود: او چه می‌کند؟ گفتم: او مرد شایسته‌ای است اما تجارت و بازرگانی را ترک کرده است. امام (ع) چون این را شنید سه بار فرمود: «کار شیطان است، آیا او نمی‌داند که پیغمبر خدا (ص) کالای کاروانی را که از شام آمده بود خرید و از آن معامله، چندان سودی برد که قرض خود را پرداخت و مازاد آن را میان بستگانش تقسیم کرد». بعد این آیه را تلاوت کرد: ﴿رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ﴾^[۷]. سپس اضافه کرد: قصه سرایان می‌گویند این آیه در ستایش کسانی است که تجارت نمی‌کنند. این قصه سرایان دروغ گفته‌اند؛ زیرا این آیه در شأن و ستایش کسی است که اشتغال به تجارت، ایشان را از ادای نماز در سر وقت باز نمی‌داشت. سپس حضرت فرمود: «اینها از کسانی که به نماز حاضر شوند و تجارت نکنند برترند»^[۸].
فضیل بن یسار می‌گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم که دست از تجارت کشیده و از آن خودداری نموده‌ام. حضرت فرمود: «چرا؟ مگر عاجز از تجارتی؟ همین طور است که اموال شما از دستتان می‌رود. نه، تجارت را رها نکنید و با تجارت از فضل خدا کمک بخواهید»^[۹].^[۱۰]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «نه قسمت از ده بخش روزی در تجارت و بازرگانی و یک قسمت دیگر آن در گوسفند و گله‌داری است^[۱۱].
امام صادق(ع) فرمود:... از تجارت دست برندارید تا خوار نشوید، تجارت کنید خدا به شما برکت می‌دهد^[۱۲].^[۱۳]

خلاصه در فضیلت تجارت همین بس که پیامبر اسلام (ص) تجارت و بازرگانی نیز می‌کرده است. حضرتش با عموی خود ابوطالب برای تجارت به شام می‌رفت، سپس عامل خدیجه شد و امانت‌داری و خوش رفتاری او در تجارت مایه تعجب خدیجه گردید که همین امر باعث شد خدیجه ثروتمند به حضرت، پیشنهاد ازدواج دهد و پس از آنکه حضرت به رسالت مبعوث شد، خدیجه تمام ثروتش را به پای اسلام ریخت و همین امر باعث شکوفایی اسلام محمدی شد^[۱۴].

منابع

پانویس

↑ «قال رسول الله(ص) التاجر فاجر و الفاجر فی النار الامن اخذ الحق و اعطی الحق»؛ من لا یحضره الفقیه، ج، ص۱۲۱، حدیث ۱۳.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج، ص۱۲۱، حدیث ۱۵؛ فروع کافی، ج۵، ص١۵٠، کتاب المعیشه، باب آداب التجاره، حدیث ۱.
↑ علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۵۶.
↑ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴.
↑ صدوق خصال، ج۲، ص۴۴۵، باب عشره، حدیث ۴۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳.
↑ کافی، ج۵، ص۸۸.
↑ «مردانی که هیچ داد و ستد و خرید و فروشی آنان را از یاد خداوند و برپا داشتن نماز و دادن زکات (به خود) سرگرم نمی‌دارد» سوره نور، آیه ۳۷.
↑ فروع کافی، ج۵، ص۷۵.
↑ فروع کافی، ج۵، ص۱۴۹؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۷.
↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت، ص ۳۸۶.
↑ «تِسْعَةُ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِي التِّجَارَةِ وَ الْجُزْءُ الْبَاقِي فِي السائبات [السَّابِيَاءِ] يَعْنِي الْغَنَمَ»؛ بحار الانوار، ١٠٠، ص۴، حدیث ۱۳ و ص۵، حدیث ١۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳، حدیث ۴ و ۵؛ خصال صدوق، ص۴٨٧ – ۴٨۶، باب العشره، حدیث ۴۵ - ۴۴؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۷، ص۲۰-۱۹ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص١۴٧. «یسألونک فی الدین و الحیاه»؛ ج۱، ص۲۸۵ با اندک تفاوت.
↑ «لَا تَدَعُوا التِّجَارَةَ فَتَهُونُوا اتَّجِرُوا بَارَكَ اللَّهُ لَكُمْ»؛ فروع کافی، ج۵، ص١۴٩؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۲۰، حدیث ۶، ۸، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص٧، حدیث ۶، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۵، حدیث ۶، احادیث دیگری به همین مضمون در فروع کافی، ج۵، ص۱۴۸ به بعد؛ الکاشانی، مولی محسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج۵، ج۳، ص۱۳۹ به بعد آمده است.
↑ علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۵۸.
↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت، ص ۳۸۶.

[1] «قال رسول الله(ص) التاجر فاجر و الفاجر فی النار الامن اخذ الحق و اعطی الحق»؛ من لا یحضره الفقیه، ج، ص۱۲۱، حدیث ۱۳.

[2] من لا یحضره الفقیه، ج، ص۱۲۱، حدیث ۱۵؛ فروع کافی، ج۵، ص١۵٠، کتاب المعیشه، باب آداب التجاره، حدیث ۱.

[3] علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۵۶.

[4] وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴.

[5] صدوق خصال، ج۲، ص۴۴۵، باب عشره، حدیث ۴۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳.

[6] کافی، ج۵، ص۸۸.

[7] «مردانی که هیچ داد و ستد و خرید و فروشی آنان را از یاد خداوند و برپا داشتن نماز و دادن زکات (به خود) سرگرم نمی‌دارد» سوره نور، آیه ۳۷.

[8] فروع کافی، ج۵، ص۷۵.

[9] فروع کافی، ج۵، ص۱۴۹؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۷.

[10] ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت، ص ۳۸۶.

[11] «تِسْعَةُ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِي التِّجَارَةِ وَ الْجُزْءُ الْبَاقِي فِي السائبات [السَّابِيَاءِ] يَعْنِي الْغَنَمَ»؛ بحار الانوار، ١٠٠، ص۴، حدیث ۱۳ و ص۵، حدیث ١۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳، حدیث ۴ و ۵؛ خصال صدوق، ص۴٨٧ – ۴٨۶، باب العشره، حدیث ۴۵ - ۴۴؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۷، ص۲۰-۱۹ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص١۴٧. «یسألونک فی الدین و الحیاه»؛ ج۱، ص۲۸۵ با اندک تفاوت.

[12] «لَا تَدَعُوا التِّجَارَةَ فَتَهُونُوا اتَّجِرُوا بَارَكَ اللَّهُ لَكُمْ»؛ فروع کافی، ج۵، ص١۴٩؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۲۰، حدیث ۶، ۸، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص٧، حدیث ۶، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۵، حدیث ۶، احادیث دیگری به همین مضمون در فروع کافی، ج۵، ص۱۴۸ به بعد؛ الکاشانی، مولی محسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج۵، ج۳، ص۱۳۹ به بعد آمده است.

[13] علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۱۵۸.

[14] ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت، ص ۳۸۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]