محاسبه در فقه سیاسی

مقدمه

محاسبه یعنی حساب و حسابرسی^[۱]. ﴿إِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ﴾^[۲].

محاسبه بر اساس "حساب‌ کشیدن"، امری است آخرتی که خدای تعالی به‌تنهایی آن را بر عهده گرفته و حتی این مسئولیت را از پیامبر خود نفی کرده است: ﴿فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَعَلَيْنَا الْحِسَابُ﴾^[۳]، ﴿مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ﴾^[۴].

محاسبه الهی بر اساس اطلاع خداوند از جمیع اعمال بندگان است و در یوم‌الحساب (قیامت) هر فردی از عمل خود بازخواست خواهد شد^[۵]. سؤال الهی از انگیزه و علت عمل، نه به دلیل جهل اوست؛ بلکه به حکمت اقرار عبد بر اعمال خود و عدل الهی است: ﴿كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا﴾^[۶]، لذا یکی از صفات الهی "حسیب" است: ﴿وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا﴾^[۷]. اعتقاد به حسابرسی و وجود نامه اعمال ﴿وَلَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِيَهْ﴾^[۸] از اصول اخلاقی و اعتقادی است که تأثیر مستقیم و جهت‌دهنده بر رفتار سیاسی در جامعه دارد و رعایت اخلاق و تقوای سیاسی را واجب می‌کند. بررسی و شناخت این اصول اخلاقیِ مؤثر بر رفتار سیاسی، از مقوّمات "نظریه هنجاری" در علوم سیاسی است^[۹].^[۱۰]

منابع

نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم

پانویس

↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۴۵.
↑ «آنچه در دل دارید آشکار یا پنهان کنید، خداوند حساب آن را از شما باز خواهد خواست» سوره بقره، آیه ۲۸۴.
↑ «و اگر ما برخی از چیزهایی را که به آنان وعده می‌دهیم به تو نشان دهیم و یا جان تو را بستانیم؛ بر تو تنها پیام رسانی و بر ما حسابرسی است» سوره رعد، آیه ۴۰.
↑ «هیچ از حساب آنان بر گردن تو و نه هیچ از حساب تو بر گردن آنهاست» سوره انعام، آیه ۵۲.
↑ وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۳، ص۱۲۸.
↑ «کارنامه‌ات را (خود) بخوان که امروز تو خود بر خویش حسابرسی را بسنده‌ای» سوره اسراء، آیه ۱۴.
↑ «و یتیمان را تا زمانی که توانایی زناشویی یافته باشند بیازمایید، پس اگر در آنان کاردانی یافتید، دارایی‌هایشان را به آنان بازگردانید و آن را به گزافکاری و شتاب، از (بیم) اینکه بالغ گردند (و از شما باز گیرند) نخورید و هر کس از شما که توانگر باشد (در برداش» سوره نساء، آیه ۶.
↑ «و نمی‌دانستم که حسابم چیست» سوره حاقه، آیه ۲۶.
↑ دیوید مارش و جری استرکر، نظریه و روش در علوم سیاسی، ص۴۹.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۴۶۴-۴۶۵.

[1] بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۴۵.

[2] «آنچه در دل دارید آشکار یا پنهان کنید، خداوند حساب آن را از شما باز خواهد خواست» سوره بقره، آیه ۲۸۴.

[3] «و اگر ما برخی از چیزهایی را که به آنان وعده می‌دهیم به تو نشان دهیم و یا جان تو را بستانیم؛ بر تو تنها پیام رسانی و بر ما حسابرسی است» سوره رعد، آیه ۴۰.

[4] «هیچ از حساب آنان بر گردن تو و نه هیچ از حساب تو بر گردن آنهاست» سوره انعام، آیه ۵۲.

[5] وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۳، ص۱۲۸.

[6] «کارنامه‌ات را (خود) بخوان که امروز تو خود بر خویش حسابرسی را بسنده‌ای» سوره اسراء، آیه ۱۴.

[7] «و یتیمان را تا زمانی که توانایی زناشویی یافته باشند بیازمایید، پس اگر در آنان کاردانی یافتید، دارایی‌هایشان را به آنان بازگردانید و آن را به گزافکاری و شتاب، از (بیم) اینکه بالغ گردند (و از شما باز گیرند) نخورید و هر کس از شما که توانگر باشد (در برداش» سوره نساء، آیه ۶.

[8] «و نمی‌دانستم که حسابم چیست» سوره حاقه، آیه ۲۶.

[9] دیوید مارش و جری استرکر، نظریه و روش در علوم سیاسی، ص۴۹.

[10] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۴۶۴-۴۶۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]