بسیج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بسیج است. بسیج از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بسیج در قرآن - بسیج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
بسیج به معنای آمادگی برای کاری به خصوص سفر، سازمان جنگ و آماده ساختن نیروهای نظامی یک کشور برای جنگ است[۱]. اندیشه دفاع از مرزهای فکری و جغرافیایی اسلام و دفاع از مستضعفان ریشه قرآنی دارد[۲]. پیامبر اسلام(ص) مستضعفان را علیه مشرکان قریش بسیج کرد و برای ایجاد عدالت همراه آنان با مستکبران و قدرتمندان قریش جنگید[۳]. در احادیث و فقه اسلامی نیز بر تعلیم و تعلم امور نظامی و برگزاری مسابقات اسب سواری و تیراندازی (سبق و رمایه) [۴] با هدف آمادگی برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی تأکید شده است[۵].[۶]
زمینه و روند شکل‌گیری
با پیروزی انقلاب اسلامی و قطع دست بیگانگان از ایران، توطئه‌ها و نقشه‌های آنان روز به روز علیه انقلاب اسلامی گسترش می‌یافت. امام خمینی با توجه به این شرایط در پنجم آذر ۱۳۵۸ پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و حرکت ناوگان امریکا به منطقه و حادثه پاوه در کردستان، دستور تشکیل ارتش بیست میلیونی را صادر کرد[۷]. ایشان دفاع از اسلام و کشور را وظیفه همه مردم دانست و جهت انجام این وظیفه فراگرفتن فنون نظامی از جمله تیراندازی و سوارکاری را ضروری شمرد و تأکید کرد کشوری که بیست میلیون جوان دارد باید بیست میلیون بسیجی داشته باشد[۸]. ایشان در اول اسفند ۱۳۵۸ به مناسبت هفته بسیج در پیامی به ملت ایران ضمن تشکر از استقبال جوانان از بسیج عمومی، دفاع از کشور را در مواقع خطر، تکلیف شرعی و ملی شمرد و بر همه قشرها و جریان‌ها آن را واجب دانست و یادآور شد در این مقطع حساس که ملت با دشمنان سرسخت و ابرقدرت‌ها به ویژه آمریکا رویارو شده، موظف است خودش را از جهت مادی و معنوی آماده کند[۹].
از نگاه امام خمینی سپاه و ارتش بدون پشتوانه مردمی فاقد کارایی لازم است؛ بنابراین در پیامی همگان را به بسیج همه‌جانبه نظامی، عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی فرا خواند و خواستار آن شد که همراه با آموزش‌های نظامی و پارتیزانی و چریکی، خود را از نظر معنوی نیز مجهز کنند[۱۰]. ایشان در پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۷ نیز بر ضرورت تعلیم و تعلم مسائل نظامی تأکید کرد و با اشاره به فلسفه ایجاد بسیج یادآورشد ملتی که در خط اسلام ناب محمدی و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجر و مقدس نمایی قرار دارد، همه افرادش باید بسیجی باشند و همه فنون نظامی و دفاعی لازم را فرا گیرند؛ زیرا ملتی در هنگامه خطر سربلند است که آمادگی‌های لازم رزمی را داشته باشد [۱۱]. اصل ۱۵۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز اهمیت و ضرورت بسیج را از منظر قانون‌گذاری نشان می‌دهد. این اصل، برابر آیه شصت سوره انفال، دولت را موظف می‌کند برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را طبق موازین اسلامی فراهم کند؛ به طوری که همه افراد، همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.
پس از فرمان امام خمینی، مردم به ویژه جوانان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شورای انقلاب اسلامی برای تحقق ارتش بیست میلیونی دست به کار شدند. واحد بسیج در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد[۱۲] و برنامه‌ای را برای آموزش نظامی همگانی با عنوان آموزش نظامی پاسدار ذخیره اعلام کرد[۱۳]. ستاد هماهنگی آموزش عمومی نیز در سپاه تشکیل شد و طرحی کوتاه مدت شامل دوره‌های مقدماتی، متوسطه و عالی را برای تحقق خواست امام خمینی به اجرا گذاشت و با یکسان کردن تدریجی کار کسانی که آموزش‌های طرح کوتاه مدت را دیده بودند، بنا داشت ارتش بیست میلیونی را تحقق بخشد[۱۴]. شورای انقلاب در ۲۸/۲/۱۳۵ جهت پیش‌گیری و مقابله با هرگونه تهدید نظامی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام سازمان بسیج ملی زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور را تصویب کرد[۱۵]. دو ماه بعد در ۱۹/۴/۱۳۵۹ لایحه قانونی دیگری با پنج ماده به تصویب شورای انقلاب رسید. به موجب این قانون که تعیین کننده وظایف کلی بسیج بود، تشکیلات آن باید با همکاری ریاست جمهوری، وزارت کشور، وزارت دفاع ملی، ستاد مشترک ارتش و سپاه پاسداران به تصویب هیئت وزیران برسد[۱۶]. سازمان بسیج ملی در ۱۰/۶/۱۳۵۹ به بسیج مستضعفین تغییر نام داد[۱۷]. رئیس این نهاد را رهبر یا شورای رهبری منصوب و خط مشی کلی آن را شورای عالی دفاع تعیین می‌کرد[۱۸]. این سازمان ضمن آموزش و سازماندهی داوطلبان، آنان را برای مقابله با هرگونه تهدید و تجاوز داخلی و خارجی دشمنان جمهوری اسلامی ایران آماده می‌کرد[۱۹].
با آغاز جنگ تحمیلی عواملی چند از جمله سوء استفاده سیدابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور وقت از بسیج به عنوان اهرم قدرت علیه نیروهای انقلابی[۲۰]و جلوگیری از دوباره‌کاری و ایجاد ارگان‌های موازی[۲۱] و شرایط جنگی کشور[۲۲] مجلس شورای اسلامی در ۲۸/۱۰/۱۳۵۹ سازمان بسیج ملی (مستضعفین) را در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام کرد[۲۳]و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر طی نامه‌ای در ۲۱/۱۱/۱۳۵۹ این ادغام را به سپاه پاسداران اعلام کرد[۲۴]. سرانجام در ۱۵/۶/۱۳۶۱ اساس‌نامه بسیج در ضمن اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید[۲۵].
واحد بسیج مستضعفین زیر نظر فرماندهی کل سپاه است و بسیج جزو شورای عالی سپاه می‌باشد[۲۶]. برابر ماده ۳۷، شهرها بر اساس وسعت و جمعیت به چند منطقه مقاومت و هر منطقه مقاومت به چند ناحیه و هر ناحیه مقاومت به چند پایگاه مقاومت تقسیم می‌شود، و هر پایگاه مقاومت شامل گروه‌های سازمان یافته خواهد بود. برابر ماده ۳۸، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هسته‌های مقاومت محلی را با همکاری روحانیان و معتمدان محل و شوراهای محلی تشکیل می‌دهد. روحانی شورا باید به تأیید مقام رهبری یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین می‌کند، یا نماینده نماینده رهبری در هر رده برسد. برابر ماده ۴۲، همه افراد و مسئولان واحدهای ستادی بسیج و فرماندهان مراکز بسیج و فرماندهان منطقه مقاومت (در شهرها) از پاسداران خواهند بود[۲۷].[۲۸]
منابع
پانویس
- ↑ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ج۳، ص۴۱۶۲-۴۱۶۳.
- ↑ نساء، ۷۵؛ انفال، ۶۰؛ توبه، ۴۱.
- ↑ امام خمینی، ج۸، ص۲۹۲ - ۲۹۳.
- ↑ حر عاملی، محمدبن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، الی تحصیل مسائل الشریعه، ج۱۹، ص۲۴۹-۲۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ج۱۰، ص۲۳۳- ۲۵۶.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۲.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲؛ پیام انقلاب، ج۵۹، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۵.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۲۱- ۱۲۲.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۱۵۹.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۹۵.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۰.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۶/۹/۱۳۵۸، ص۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۰/۱۳۵۸، ص۶.
- ↑ عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ مجموعه قوانین، ص۸۳.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.
- ↑ عصمتی پور، محمد حسین، آشنایی با بسیج، ص۵۶؛ رفیق دوست، محسن، خاطرات محسن رفیق دوست، ص۱۶۱.
- ↑ پیام انقلاب، مجله، بوق‌های تبلیغاتی و بسیج، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ج۵۴، ص۷۲؛ سالک، احمد، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۰، شمخانی، علی، مصاحبه، مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ۱۳۶۱ش، ص۴۲.
- ↑ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ امام خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، جزایری، سیدمسعود، فرایند قانونمندی و کارکردهای بسیج در ایران، ص۶۵؛ عرب نصرت آبادی، محمدتقی، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۱.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۸.
- ↑ کردی، علی، بسیج مستضعفین، ص۱۹.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۹.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۵۵ – ۲۵۷.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا۶ خرداد۱۳۶۳ش)، ص۲۶۰ – ۲۶۱.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲ ص ۶۳۲.