ثابت بن عبید بنانی انصاری در تاریخ اسلامی

مقدمه

نسبت بنانی او، حاکی از انتساب ثابت به بنی بنانه از تیره‌های بنی سعد بن لؤی دارد.^[۱] شیخ طوسی(ره) از او در باب «من روی عن امیرالمؤمنین(ع)» یاد کرده، کنیه‌اش را "ابوفضاله" عنوان کرده است.^[۲] وی در ادامه، با بیان این مطلب که وی از بدریان است، از همراهی او با علی(ع) در جنگ صفین خبر داده، او را از شهدای این جنگ بزرگ شمرده است.^[۳] نام و نسب این صحابی بزرگوار در منابع شیعی، "ثابت البنانی" عنوان شده،^[۴] این در حالی است که در منابع اهل سنت، صحابی ای با این نام و نسب با شرح حالی که برشمرده شده یافت نشد. لکن در برخی از این منابع، از فردی به نام "ثابت بن عبید انصاری" نام برده شده^[۵]که ترجمه کاملاً مشابهی با عنوان مورد بحث -یعنی ثابت البنانی- دارد. مشابهت بسیار این دو ترجمه، تقویت کننده این گمان است که این دو شخصیت در واقع یک نفرند با نام و نسب کامل: "ثابت بن عبید انصاری بنانی."

ابوفضاله

در برخی منابع آمده که نام او دانسته نیست. وی از شرکت کنندگان در بدر است^[۶]. فضالة بن ابی‌فضاله می‌گوید: با پدرم در یَنبع^[۷] به عیادت علی بن ابی طالب (ع) رفتیم که بیمار بود. پدرم فضاله به او گفت: چه چیزی سبب شده است در اینجا بمانی؟ اگر اجلت برسد، در اینجا کسی جز اعراب جهینه نیست. به مدینه برو که در آنجا یارانت متولی امور تو می‌شوند و بر تو نماز می‌خوانند. حضرت فرمود: "من از این بیماری نمی‌میرم، رسول خدا (ص) وعده داد که امارت می‌یابم، سپس ریشم از خون سرم خضاب می‌گردد"^[۸]. در برخی منابع آمده، بیماری امام علی (ع) در کوفه بود و ابوفضاله در کوفه برای عیادت خدمت او رسید^[۹]، اما از روایت پیشین که فرمود: رسول خدا (ص) وعده امارت داد، برمی‌آید که این دیدار در کوفه و زمان فرمانروایی آن حضرت نبوده است؛ چنانکه برخی تصریح کرده‌اند امام علی (ع) در ینبع مریض شده است^[۱۰]. برخی او را از شهود امام علی (ع) در مناشده‌ای دانسته‌اند که برای اثبات جانشینی خود در غدیر خم، در رحبه کوفه انجام داد^[۱۱]. ابوفضاله در جنگ صفین در رکاب امام علی (ع) به شهادت رسید^[۱۲]. وی از امام علی (ع) روایت دارد^[۱۳]^[۱۴]

ثابت بن عبید انصاری

به گفته ابن عبدالبر^[۱۵] او در بدر با رسول خدا (ص) و در صفین کنار امیرمؤمنان علی (ع) بود و در همین نبرد به شهادت رسید. این «ثابت» غیر از ثابت بن عبید انصاری تابعی، مولای زید بن ثابت است^[۱۶].^[۱۷]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ ر. ک. ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۵؛ سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۳۰.
↑ شیخ طوسی، رجال، ص۵۹.
↑ شیخ طوسی، رجال، ص۵۹؛ نیز ر. ک. علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۸۵؛ ابن داود، رجال، ص۵۹.
↑ شیخ طوسی، رجال، ص۵۹؛ ابن داود، رجال، ص۵۹؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۸۹.
↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۴؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۷۳؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۰۸.
↑ احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۰۲؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۶، ص۲۹۸۵؛ ابن ابی حاتم، ج۷، ص۷۷؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۶۷.
↑ دهی در طرف راست رضوی برای مسافری که از مدینه به دریا می‌رود، که به بن حسن بن علی بن ابی طالب (ع) متعلق بوده و چشمه‌های آب شیرین دارد؛ ر. ک: یاقوت حموی، ج۵، ص۴۵۰.
↑ ابن ابی عاصم، ج۱، ص۱۴۵؛ احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۰۲؛ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۹۲؛ ابن حبان، ج۵، ص۲۹۶.
↑ علی بن یوسف حلی، ص۲۳۷؛ مجلسی، ج۴۲، ص۱۹۵.
↑ ابن عساکر، ج۴۲، ص۵۴۸؛ ابن اثیر، ج۵، ص۲۷۳؛ ابونعیم، ذکر اخبار، ج۲، ص۲۱۲؛ حسکانی، ج۲، ص۴۳۷.
↑ ابن اثیر، ج۳، ص۳۰۷ و ج۵، ص۲۰۵.
↑ بخاری، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۱۰۴؛ احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۰۲؛ ابن ابی عاصم، ج۱، ص۱۴۵؛ ابن ابی حاتم، ج۹، ص۴۲۵؛ ذهبی، ج۲، ص۱۹۳.
↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۱۲۵.
↑ محمدی، رمضان، مقاله «ابوفضاله انصاری»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۷۰.
↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۷۹ و از او ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۴۴۸؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۰۸.
↑ ر. ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۱، ج۵، ص۶ و ج۶، ص۲۹۸.
↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ثابت بن عبید انصاری»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص: ۳۰۰.

[1] ر. ک. ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۵؛ سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۳۰.

[2] شیخ طوسی، رجال، ص۵۹.

[3] شیخ طوسی، رجال، ص۵۹؛ نیز ر. ک. علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۸۵؛ ابن داود، رجال، ص۵۹.

[4] شیخ طوسی، رجال، ص۵۹؛ ابن داود، رجال، ص۵۹؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۸۹.

[5] ابن عبد البر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۴؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۷۳؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۰۸.

[6] احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۰۲؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۶، ص۲۹۸۵؛ ابن ابی حاتم، ج۷، ص۷۷؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۶۷.

[7] دهی در طرف راست رضوی برای مسافری که از مدینه به دریا می‌رود، که به بن حسن بن علی بن ابی طالب (ع) متعلق بوده و چشمه‌های آب شیرین دارد؛ ر. ک: یاقوت حموی، ج۵، ص۴۵۰.

[8] ابن ابی عاصم، ج۱، ص۱۴۵؛ احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۰۲؛ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۹۲؛ ابن حبان، ج۵، ص۲۹۶.

[9] علی بن یوسف حلی، ص۲۳۷؛ مجلسی، ج۴۲، ص۱۹۵.

[10] ابن عساکر، ج۴۲، ص۵۴۸؛ ابن اثیر، ج۵، ص۲۷۳؛ ابونعیم، ذکر اخبار، ج۲، ص۲۱۲؛ حسکانی، ج۲، ص۴۳۷.

[11] ابن اثیر، ج۳، ص۳۰۷ و ج۵، ص۲۰۵.

[12] بخاری، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۱۰۴؛ احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۰۲؛ ابن ابی عاصم، ج۱، ص۱۴۵؛ ابن ابی حاتم، ج۹، ص۴۲۵؛ ذهبی، ج۲، ص۱۹۳.

[13] بخاری، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۱۲۵.

[14] محمدی، رمضان، مقاله «ابوفضاله انصاری»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۷۰.

[15] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۷۹ و از او ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۴۴۸؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۰۸.

[16] ر. ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۱، ج۵، ص۶ و ج۶، ص۲۹۸.

[17] حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ثابت بن عبید انصاری»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص: ۳۰۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]