بحث:پیامبر

الحياة ج۲

• الباب الخامس: الأصول العامة لرسالات الأنبياء
• الفصل ۱: الهيکل العام
• الفصل ۲: رفع الاغلال وانقاذ الانسان
• الفصل ۳: اصلاح المجتمعات البشرية
• الفصل ۴: الاستقامة في سبيل الاهداف
• الفصل ۵: المنطلق المعنوي: التربية، نشر العلم ومحاربة الجهل
• الفصل ۶: المنطلق المعيشي: رفع مستوى الحياة ودعم اسس الحکومة الالهية
• الفصل ۷: بث روح التآخي في المجتمعات
• الفصل ۸: الانبياء ومنبتهم الاجتماعي
• الفصل ۹: المساکين والعطف عليهم
• الفصل ۱۰: مع المستضعفين
• أ: الوقوف بجانبهم
• ب: اقامة کيانهم الفردي والاجتماعي
• ج: الذب عنهم والإشادة بانتصاراتهم
• د: حملهم على الاستقامة
• ه: الاهابة بکرامتهم
• الفصل ۱۱: تعبيد طرق الاصلاح
• أ: الملأ والمستکبرون
• ب: المترفون
• الفصل ۱۲: کسر شوکة الجبابرة

ح نبوی ج۲

• الباب الخامس النبوة
• الفصل الأول النبوة العامة
• ۱ / ۱ فلسفة النبوة
• أ الدعوة إلى الله
• ب تحرير الناس
• ج تزكية الأخلاق وتعليم الكتاب والحكمة
• د إتمام الحجة
• ۱ / ۲ ما روي في عدة الأنبياء
• ۱ / ۳ آباء الأنبياء
• ۱ / ۴ خصائص الأنبياء
• ۱ / ۵ أولى الناس بالأنبياء
• الفصل الثاني الأنبياء قبل الإسلام
• ۲ / ۱ آدم
• ۲ / ۲ إدريس
• ۲ / ۳ نوح
• ۲ / ۴ إبراهيم
• ۲ / ۵ يعقوب ويوسف
• ۲ / ۶ أيوب
• ۲ / ۷ شعيب
• ۲ / ۸ موسى وهارون
• ۲ / ۹ موسى والخضر
• ۲ / ۱۰ إلياس
• ۲ / ۱۱ داوود
• ۲ / ۱۲ زكريا
• ۲ / ۱۳ يحيى
• ۲ / ۱۴ عيسى
• ۲ / ۱۵ عزير
• ۲ / ۱۶ يونس
• الفصل الثالث نبوة محمد
• ۳ / ۱ دلائل نبوة محمد
• أ شهادة الله
• دراسة في شهادة الله على نبوة محمد
• ما الطريق الذي استخدمه الله تعالى للشهادة على نبوة نبي الإسلام؟
• ب شهادة أنبياء الله‌نبوة محمد
• ج شهادة من عنده علم الكتاب
• د شهادة العلم والعالم
• دراسة في شهادة العلم على نبوة محمد
• المعرفة القلبية للنبوة من وجهة نظر الغزالي
• ه المباهلةنبوة محمد
• ۳ / ۲ عالمية نبوة محمد
• أ رسالته إلى كافة الناس
• ب رسالته إلى النجاشي
• ج رسالته إلى ملك الروم
• د رسالته إلى كسرى ملك إيران
• ه رسالته إلى المقوقس عظيم القبط
• و رسالته إلى الحارث بن أبي شمر
• ز رسالته إلى هوذة بن علي الحنفي
• ح رسالته إلى جماعة كانوا في جبل تهامة
• الفصل الرابع ختم النبوة
• تحليل حول حكمة ختم النبوة
• الفصل الخامس خصائص النبي
• ۵ / ۱ خصائصه الأسرية
• أ خير الناس أسرة
• ب يتيم
• ج امي
• ۵ / ۲ خصائصه الاسمية
• ۵ / ۳ خصائصه الأخلاقية
• أ على خلق عظيم
• ب أمين
• ج صادق
• د أبغض الخلق إليه الكذب
• ه عادل
• و شجاع
• ز رحيم
• ح حليم
• ط حيي
• ي متواضع
• ك متوكل
• ل صابر
• م صامد
• ن زاهد
• س تقديمه نفسه وأهل بيته في البلاء
• ع إيثاره الناس على نفسه وأهل بيته
• ف عدم غضبه لنفسه
• ص اهتمامه بالنظم
• ۵ / ۴ خصائصه السياسية والإجتماعية
• أ الاهتمام بالشباب
• ب أول ممثل للنبي فتى
• ج أول وال لمكة شاب في الحادية والعشرين
• د قائد حرب الروم، شاب في الثامنة عشرة
• ه حماية المستضعفين
• و مكافحة المستكبرين
• ز تأليف القلوب
• ۵ / ۵ خصائصه العبادية
• أ كثرة العبادة
• ب استمرار العمل
• ج شدة محبة الصلاة
• د الاهتمام بالصيام
• ۵ / ۶ كلام جامع في خصائصه
• الفصل السادس هجرة النبي
• ۶ / ۱ الهجرة إلى المدينة
• أساس التقويم الميلادي والهجري
• مبدأ التقويم الميلادي
• مبدأ التقويم الهجري القمري
• ۱ إن النبي صلى الله عليه و آله هو الذي اتخذ التاريخ الهجري
• ۲ إن الخليفة الثاني هو الذي اتخذ ذلك
• مبدأ التقويم الهجري الشمسي
• الفصل السابع معراج النبي
• ۷ / ۱ عروج النبي إلى مكان ما وطئه بشر
• ۷ / ۲ عروج النبي إلى مكان لم يطأه جبرئيل
• ۷ / ۳ صلاة الملائكة والنبيين خلف النبي في المعراج
• ۷ / ۴ دخول النبي في الجنة ليلة الإسراء
• الفصل الثامن إخبار النبي بالمغيبات
• ۸ / ۱ شهادة عمار
• ۸ / ۲ شهادة الإمام علي
• ۸ / ۳ حرب الجمل
• ۸ / ۴ الغلبة على ايران والروم
• ۸ / ۵ شهادة الإمام الحسين
• ۸ / ۶ فتح قسطنطنية
• ۸ / ۷ الغلبة على اليهود
• ۸ / ۸ فتنة المغول
• ۸ / ۹ الثورة الإسلامية في الشرق
• ۸ / ۱۰ ما أخبر عنه بلفظ سيأتى
• ۸ / ۱۱ ما أخبر عنه بلفظ يأتي
• ۸ / ۱۲ النبي يعلم الغيب بتعليم الله

الدليل التصنيفي

• ۶:۱ الإيمان بالأنبياء والرسل
• ۶:۱:۱ ادلة الإيمان بالأنبياء والرسل
• ۲:۶:۱ الأنبياء والرسل وأسماؤهم
• ۱:۲:۶:۱ عدد الأنبياء والرسل
• ۲:۲:۶:۱ أسماء الأنبياء والرسل
• ۳:۲:۶:۱ أول الأنبياء والرسل وخاتمهم
• ۴:۲:۶:۱ أولواالعزم من الرسل
• ۳:۶:۱ التفاضل بين الأنبياء والرسل
• ۴:۶:۱ عصمة الأنبياء والرسل
• ۵:۶:۱ معجزات الأنبياء وخوارق العادات
• ۱:۵:۶:۱ معجزات الأنبياء والرسل السابقين
• ۲:۵:۶:۱ الكرامات
• ۳:۵:۶:۱ الخوارق الأخري: الاستدراج.. وغيرهما
• ۶:۶:۱ نبوة محمد(ص) ورسالته
• ۱:۶:۶:۱ ثبوت نبوة محمد(ص) (دلائل نبوته)
• ۱:۱:۶:۶:۱ القرآن دليل نبوته(ص)
• ۲:۱:۶:۶:۱ ارهاصات بنبوة محمد(ص)
• ۳:۱:۶:۶:۱ تبشير الكتب السابقة بمجيئه(ص)
• ۴:۱:۶:۶:۱ المعجزات الحسية في حياة محمد(ص)
• ۱:۴:۱:۶:۶:۱ تصديق الحيوان والجماد والنبات لنبوته 
• ۲:۴:۱:۶:۶:۱ بركة النبي(ص) في الطعام والشراب والدعاء وغيرها
• ۳:۴:۱:۶:۶:۱ عصمة الله للنبي(ص) من القتل
• ۴:۴:۱:۶:۶:۱ الإسراء والمعراج
• ۵:۱:۶:۶:۱ معجزات النبي الخبرية-إخباره بالغيب-
• ۷:۶:۱ الوحي للأنبياء والرسل: طرقه وكيفياته
• ۸:۶:۱ الرؤيا
• ۱:۸:۶:۱ الرؤيا
• ۲:۱:۸:۶:۱ رؤيا الأنبياء
• ۲:۱:۸:۶:۱ بدء الوحي بالرؤيا الصادقة
• ۳:۱:۸:۶:۱ الرؤيا الصالحة جزء من النبوة
• ۲:۸:۶:۱ أنواع الرؤيا
• ۱:۲:۸:۶:۱ الرؤيا الصالحة من الله
• ۲:۲:۸:۶:۱ الرؤيا السيئة- الحلم- من الشيطان
• ۳:۲:۸:۶:۱ الرؤيا من الأنبياء
• ۴:۲:۸:۶:۱ الرؤيا من المؤمن لنفسه ولغيره
• ۵:۲:۸:۶:۱ الرؤيا من أهل الشرك والفساد لأنفسهم ولغيرهم
• ۶:۲:۸:۶:۱ اختلاق الرؤيا والزجر عنه
• ۳:۸:۶:۱ وقت الرؤيا
• ۴:۸:۶:۱ كيفية التصرف بعد الرؤيا
• ۵:۸:۶:۱ تعبير الرؤيا وتفسيرها
• ۱:۵:۸:۶:۱ رؤيا العبادات والطاعات وأماكنها
• ۲:۵:۸:۶:۱ رؤيا الأنبياء والصالحين
• ۳:۵:۸:۶:۱ رؤيا الحرب وأدواتها والأمن والخوف
• ۴:۵:۸:۶:۱ رؤيا المرأة ومتاع الدنيا واللباس والزينة
• ۵:۵:۸:۶:۱ رؤيا الطعام والشراب وأوانيها
• ۶:۵:۸:۶:۱ رؤيا الدواب وصعود الجبال والأشجار والخضرة
• ۷:۵:۸:۶:۱ رؤيا الأخذ على اليمين والمفاتيح في اليد والاستراحة
• ۸:۵:۸:۶:۱ رؤيا الكذب وسائر المعاصي
• ۹:۵:۸:۶:۱ متفرقات في الرؤيا
• ۱:۹:۵:۸:۶:۱ تكرار الرؤيا والاتفاق فيها
• ۲:۹:۵:۸:۶:۱ تفسير الرؤيا
• ۶:۸:۶:۱ المعبرون- المفسرون -للرؤيا
• ۱:۶:۸:۶:۱ تعبير الأنبياء للرؤيا
• ۲:۶:۸:۶:۱ تعبير الصالحين وسائر الناس للرؤيا

نویسنده: آقای پورانزاب

پیامبر یا نبی انسانی است که از سوی خداوند برای هدایت مردم مأمور اصلاح معاش و معاد آنان می شود. کسی که پیام‌رسان است. در اصطلاح، بشری که از سوی خداوند برگزیده می‌شود تا پیام خدا را به مردم برساند. به چنین کسی "نبی"، "رسول" و "مُرسَل" نیز گفته می‌شود. بعضی از پیامبران رسالت جهانی یا منطقه‌ای داشتند، برخی هم پیامبر قوم خود یا شهر خود بودند. خداوند یک صد و بیست و چهار هزار پیامبر برای دعوت مردم به دین حق و راستی و خداپرستی فرستاده است. نام تعدادی از پیامبران در قرآن کریم آمده است، همچون: آدم، شعیب، نوح، ابراهیم، یوسف، موسی، یعقوب، اسماعیل، عیسی، محمّد و.... اولین آنان حضرت آدم و آخرینشان حضرت محمد(ص) است. پیامبران، برگزیدگان خدا و معصوم بودند، با خرافات و افکار شرک‌آلود و مفاسد زمان خود مبارزه می‌کردند و مردم را به یکتاپرستی و عقیده به معاد و کارهای نیک فرامی‌خواندند.

واژه‌شناسی لغوی

واژه‌شناسی نبی

• نبی یا از "نبأ" به معنای خبر است یا از "نَباوه" به معنای ارتفاع و شرافت در صورت اول معنای نبی خبردهنده یا خبر داده شده یا خبردار است و در صورت دوم به معنای رفیع و بلند مرتبه می‌باشد، و نبوت به معنای رفعت و بلند مرتبگی است بنابراین، نبی کسی است که خداوند به او خبر داده، یا کسی است که از جانب خداوند خبر می‌دهد و شریف‌تر و بلند مرتبه‌تر از سایر انسان‌هاست .
• همچنین نبوت به معنای "صوت خفی" هم آمده است؛ چون خبری که به انبیا می‌رسد، دیگران نمی‌شنیدند و یا اینکه به معنای طریق باشد و پیامبران را از آن جهت نبی خوانند که راه‌های هدایت بشری به سوی خداوند می‌باشند.
• نبوت در معنای اصطلاحی، مقام و منزلتی است از سوی خداوند سبحان که به برخی از انسان‌ها داده می‌شود به جهت رفعت مرتبهایی که دارند برای هدایت انسان‌ها.

واژه‌شناسی رسول

مقالهٔ اصلی: رسول

• اصطلاح رسول و رسالت از ماده "رِسل"، به معنای حرکت تؤام با آرامش است. . رسول به معنای مُرسَل است. ارسال یعنی روانه کردن و فرستان و مُرسَل به کسی گویند که وی را برای امری روانه می‌سازند. این امر، می‌تواند رساندن پیام یا انجام کارِ دیگری باشد. از واژه‌های فارسی برای رسول، پیامبر است؛ پیامبر کسی است که حامل و رساننده پیام می‌باشد. در واژه پیامبر، صرفاً به رساندن پیام توجه شده، و مأموریت دیگری برای رسول وجود ندارد. از این جهت، واژه پیامبر به معنای لغوی نبوت نزدیکی دارد.
• اما در اصطلاح، رسول کسی است که از جانب خداوند به سوی دیگران فرستاده می‌شود تا پیام الهی را به آنها رسانده و اجرا نماید. از این رو، در معنای اصطلاحی رسالت، نه تنها پیام‌آوری بلکه تعلیم، تربیت و مدیریت نیز وجود دارد .

نسبت میان نبی و رسول

مقالهٔ اصلی: رسول

• از ظاهر برخی آیات قرآن برمی‌آید که اختلافی میان مصادیق این دو مفهوم رسول و نبی وجود دارد همچون آیه ﴿ وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلا نَبِيٍّ ﴾ اگر رسول و نبی بر مصادیق واحدی دلالت کنند ذکر آن دو لغو خواهد بود، در روایت معصومین: نیز به این تفاوت اشاره شده است: "عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّه‏ (ص) وَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّه‏: كَمِ النَّبِيُّونَ قَالَ مِائَةُ أَلْفٍ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِيٍّ قُلْتُ كَمِ الْمُرْسَلُونَ مِنْهُمْ قَالَ ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ جَمّاً غَفِيراً". جناب ابوذر نقل می‌کند که نزد رسول خدا (ص) رفتم و پرسیدم: ای رسول خدا، انبیا چند نفرند؟ فرمود: صد و بیست و چهار هزار نفر. عرض کردم: از میان ایشان، چه تعدادی مرسَل می‌باشند؟ فرمود: سیصد و سیزده نفر جماعتی زیاد. بنابراین نسبت میان نبی و رسول تساوی نیست اما این که چه نسبتی برقرار است چهار قول وجود دارد که در سه قول نبی اعم از رسول به شمار آمده است، زیرا:

1. نبی عبارت است از انسان مخبری که از جانب خداوند خبر آورده است اعم از آن که مأمور به تبلیغ باشد یا نباشد ولی رسول، مأمور به تبلیغ است.
2. نبی کسی است که تبلیغ احکام الهی را به عهده دارد ولی کتاب آسمانی ندارد لکن رسول واجد کتاب آسمانی است.
3. نبی انسانی است که از طرف خداوند برای تبلیغ اوامر و نواهی الهی مبعوث شده است چه واجد کتاب و یا شریعت خاص باشد و یا نباشد و رسول کسی است که واجد کتاب و شریعت خاص باشد .
4. منظور از نبوت و رسالت دو گروه جدا از پیامبران الهی نیستند بلکه هر کدام به یک حیثیت و جهت خاص و شأنی خاص اشاره دارند پس نبوت ناظر است به جهت گرفتن اخبار و احکام الهی و رسالت ناظر است به جهت ابلاغ آنها به مردم. این شئون مختلف از بعضی از آیات قرآنی قابل استفاده است، در آیه ﴿ إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِن بَعْدِهِ ﴾ به شأن نبوت و در آیه﴿ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبِينُ ﴾ به شأن رسالت اشاره دارد.

• طبق این معنا، مقام رسالت و نبوت در یک نفر قابل جمع است . گواه این مطلب آن است که در آیات نبوت عامه گاهی واژه نبیین به کار رفته است ﴿ كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ ﴾ و گاهی واژه رسل به کار رفته است: ﴿ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ ﴾ از آیات و روایات به دست می‌آید که رسول اخص از نبی است، یعنی همه پیامبران، داراى مقام نبوت بوده‌اند ولى مقام رسالت اختصاص به گروهى از ایشان داشته است. . در روایتی از حضرت باقر (ع)، دربارۀ حصول مقام رسالت در حضرت ابراهیم (ع) آمده است: "إِنَّ اللَّهَ اتَّخَذَ إِبْرَاهِيمَ عَبْداً قَبْلَ أَنْ يَتَّخِذَهُ نَبِيّاً وَ اتَّخَذَهُ نَبِيّاً قَبْلَ أَنْ يَتَّخِذَهُ رَسُولًا وَ اتَّخَذَهُ رَسُولاً" . همانا خداوند، قبل از آن که حضرت ابراهیم را در منصب نبوت قرار دهد، وی را در مقام بندگی پذیرفت، و قبل از آن که او را در مقام رسالت قرار دهد، وی را در مقام نبوت قرار داد.در روایات آمده است که نبی کسی است که فرشته وحی را در بیداری نمی‌بیند و فقط صدای او را می‌شنود ولی در خواب هم صدای او را می‌شنود و هم او را مشاهده می‌کند، اما رسول کسی است که در بیداری نیز فرشته وحی را مشاهده می‌کند؛" النَّبِيُ‏ الَّذِي‏ يَرَى‏ فِي‏ مَنَامِهِ‏ وَ يَسْمَعُ‏ الصَّوْتَ‏ وَ لَا يُعَايِنُ‏ الْمَلَكَ‏ وَ الرَّسُولُ‏ الَّذِي‏ يَسْمَعُ‏ الصَّوْتَ‏ وَ يَرَى‏ فِي‏ الْمَنَامِ‏ وَ يُعَايِنُ‏ الْمَلَكَ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" این گونه تفاوت‌ها مربوط به مقامات و مراتب کمال پیامبران است نه شأن نبوت و رسالت آنان چنان که در قرآن تصریح شده است که برخی پیامبران بر برخی دیگر برتری دارند: ﴿ لَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ ﴾ و ﴿ تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ ﴾ در دو آیه یاد شده که سخن از تفاضل پیامبری است، هم واژه نبیین به کار رفته و هم واژه رسل. بنابراین صاحب کتاب یا شریعت بودن نیز می‌تواند از مزایای برخی پیامبران باشد. که به این جهت به آنان رسول گفته می‌شود. اختصاص واژه رسول به برخی از پیامبران به لحاظ جهات یاد شده با برابری آن با واژه نبی از منظر کلامی‌منافات ندارد.

نسبت میان نبی و امام

مقالهٔ اصلی: امام

نسبت میان نبی و محدَّث

مقالهٔ اصلی: محدَّث

• در تفاوت میان محدث و نبی هر چند روایاتی ویژه این مسئله وارد شده است، اما تلفیق و جمع‌بندی میان این روایات و روایات دیگری که به توصیف تحدیث و مجاری علم امام پرداخته‌اند با ابهاماتی روبه‌روست. به صورت خلاصه می‌توان گفت؛ در بیان ویژگی رسول، موضوع آشکار شدن فرشته و سخن گفتن با وی مطرح است در بیان ویژگی نبی، دیده شدن فرشته در خواب، شنیدن صدای او و عدم معاینه و رؤیت او در بیداری مطرح شده است و در بیان ویژگی محدث آمده است، محدث صدا را می‌شنود و صورت فرشته را در بیداری و خواب نمی‌بیند در مقابل، در گزارش‌هایی دیگر ارتباط محدث یا امام با ملائکه به گونه‌های دیگر مطرح شده است. در این موارد از مصافحه با فرشتگان مشاهده و سخن گفتن با برخی از ملائکه دیدن فرشته در خواب، مخاطب فرشته قرار گرفتن سخن به میان آمده است. اینکه روایات میان رسول نبی و امام چه تمایز و تفاوت‌هایی قائلند، شارحان اصول کافی را در ذیل باب "الفرق بین النبی و المحدث" به تبیین مراد روایات کشانده است.

درجات انبیا و رسولان

مقالهٔ اصلی: مراتب نبوت

مقالهٔ اصلی: پیامبر امام

مقالهٔ اصلی: اولوالعزم

اقسام پیامبران

مقالهٔ اصلی: پیامبر تشریعی

مقالهٔ اصلی: پیامبر تبلیغی

• تقسیمات مختلفی برای پیامبران وجود دارد مانند:

1. پیامبران تشريعى و پیامبران تبلیغی: پیامبران تشريعى: پیامبرانی از جانب خداوند که شريعت خاصى را به بشر عرضه مى كنند. پیامبران تبلیغی: پیامبرانی که وظيفه تبليغ و ترويج شريعت پيامبران تشريعى را به عهده دارند.
2. پیامبران اولوالعزم و پیامبران غیر اولوالعزم:
3. پیامبران رسول و پیامبران غیر رسول:
4. پیامبران امام و پیامبران غیر امام:
5. پیامبران صاحب شریعت و پیامبران غیر صاحب شریعت:
6. پیامبران صاحب کتاب و پیامبران غیر صاحب کتاب:
7. پیامبران صاحب ولایت تکوینی و پیامبران غیر صاحب تکوینی:

• تنها پنج نفر از انبیای الهی، صاحبان شریعت و آیین مستقل بوده، و بقیه پیامبران، مبلغ و مروج آیین ایشان می‌باشند. آن پنج پیامبری که مقام رسالت الهی را نیز دارا می‌باشند، عبارت‌اند از: حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد –صلوات الله علیهم اجمعین. حضرت رضا (ع) می‌فرمایند: «هر نبی بعد از حضرت نوح(ع) تا حضرت ابراهیم بر شریعت و روش حضرت نوح و تابع کتاب وی بوده و هر نبی در زمان حضرت ابراهیم (ع) و بعد از ایشان تا حضرت موسی بر شریعت و روش وی بود و هر نبی در زمان حضرت ابراهیم و تابع کتاب وی بود. و هر نبی در زمان حضرت موسی و بعد از وی تا حضرت عیسی (ع) بر شریعت و روش موسی و تابع کتاب وی بود. هر نبی در زمان حضرت عیسی و بعد از وی تا حضرت محمد (ص) بر شریعت و روش حضرت عیسی و تابع کتاب وی بود.
• به‌عنوان‌ مثال، حضرت هود بر قوم عاد و حضرت صالح بر قوم ثمود مبعوث گردیدند، و از ترویج کنندگان شریعت حضرت نوح به شمار می‌آیند. حضرت لوط بر قوم خود و حضرت شعیب بر اصحاب مدین مبعوث شد، و از انبیای تبلیغی حضرت ابراهیم می‌باشند. حضرت یونس نیز از انبیای تبلیغی حضرت موسی (ع)محسوب می‌شود.
• انبیای صاحب شریعت مستقل را "انبیای اولوالعزم" نیز نامیده‌اند.

ضرورت وجود پیامبر

مقالهٔ اصلی: ضرورت نبوت

• از آنجا که هر یک از ما به معارف فرا عادی دسترسی نداریم، لذا براساس حکمت الهی، وجود پیام‌آورانی به عنوان واسطه، امری ضروری است. تا راه صحیح و کامل سعادت را در اختیار انسان قرار دهند .
• لازمه حکمت الهی، وجود راهی فرا عادی برای هدایت بشر به سعادت است و همچنین لازم است تا افرادی معصوم، این راه را در اختیار دیگران قرار دهند و در صورت لزوم، مجری احکام الهی باشد لذا وجود نشانه‌ای محکم برای اثبات ادعای پیامبری ضرورت دارد. .
• از جمله این ضرورت‌ها: (۱): ضرورت وحیانی؛ (۲): ضرورت کلامی؛ (۳): ضرورت فلسفی؛ (۴): ضرورت عرفانی.

اهداف بعثت پیامبران (حکمت بعثت انبیا)

مقالهٔ اصلی: فلسفه بعثت

فوائد بعثت انبیا

مقالهٔ اصلی: کارکردهای نبوت

شناخت پیامبر

مقالهٔ اصلی: شناخت پیامبر

راه‌های شناخت پیامبران

نخست: گواهی معجزه

مقالهٔ اصلی: معجزه

دوم: گواهی و بشارت پیامبر دیگر

مقالهٔ اصلی: بشارت پیامبر

سوم: گواهی قراین و شواهد

مقالهٔ اصلی: شاهد بر نبوت

شئون پیامبر

مقالهٔ اصلی: شأن معصوم

ایمان به پیامبر

مقالهٔ اصلی: ایمان به پیامبر

ویژگی‌ها و صفات انبیا

مقالهٔ اصلی: ویژگی پیامبر

نخست: عصمت انبیا

مقالهٔ اصلی: عصمت پیامبر

دوم: علم انبیا

مقالهٔ اصلی: علم پیامبر

سوم: مرد بودن پیامبران

مقالهٔ اصلی: مرد بودن پیامبر

اصول کلی دعوت انبیا

مقالهٔ اصلی: دعوت پیامبر

تکثر پیامبران

مقالهٔ اصلی: کثرت پیامبر

تعداد انبیا و رسولان الهی

• در احادیث، تعداد انبیا یک صد و بیست و چهار هزار نفر، و تعداد رسولان الهی، سیصد و سیزده نفر بیان شده است. از میان این تعداد، در قرآن کریم فقط از بیست و شش نفر از انبیا نام برده شده است که عبارت‌اند از: حضرت آدم، حضرت ادریس، حضرت نوح، حضرت هود، حضرت صالح، حضرت ابراهیم، حضرت لوط، حضرت الیسع، حضرت ذوالکفل، حضرت الیاس، حضرت یونس، حضرت اسماعیل، حضرت اسحاق، حضرت یعقوب، حضرت یوسف، حضرت شعیب، حضرت موسی، حضرت هارون، حضرت داوود، حضرت سلیمان، حضرت ایوب، حضرت زکریا، حضرت یحیی، حضرت اسماعیل، حضرت عیسی(ع) و محمد(ص). خداوند در کتاب خویش آشکارا به پیامبرانی اشاره می‌کند که از آنها نامی نبرده و داستان زندگی ایشان را بیان نکرده است: ﴿ وَرُسُلاً قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ مِن قَبْلُ وَرُسُلاً لَّمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ وَكَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَكْلِيمًا﴾. البته قرآن کریم داستان‌هایی نیز از برخی انبیا روایت کرده که نام ایشان را ذکر نمی‌کند.

شریعت پیامبر

مقالهٔ اصلی: شریعت پیامبر

فلسفه نسخ شریعت

مقالهٔ اصلی: نسخ شریعت

خاتمیت

مقالهٔ اصلی: ختم نبوت

رابطه مردم با پیامبران

مقالهٔ اصلی: امت پیامبر

مقالهٔ اصلی: قوم پیامبر

کتاب‌های پیامبران

مقالهٔ اصلی: کتاب پیامبر

• خداوند متعال بعد از نام بردن از تعدادی از انبیا و رسولان الهی، می‌فرماید: ﴿ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِن يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلاء فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّيْسُواْ بِهَا بِكَافِرِينَ ﴾. این آیه و بسیاری دیگر از آیات قرآن بر اعطای کتاب به بعضی از انبیای الهی دلالت می‌کنند. بعضی از آن آیات عبارت‌اند از: ﴿ إِنَّ هَذَا لَفِي الصُّحُفِ الأُولَى صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى﴾،﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ ﴾، ﴿وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا ﴾، ﴿وَآتَيْنَاهُ الإِنجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ ﴾، ﴿كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ﴾.
• در گفتگوی ابوذر با رسول خدا (ص) پیرامون پیامبران، وقتی وی از تعداد کتاب‌های نازل‌شده بر ایشان سؤال می‌کند، آن حضرت می‌فرمایند: "خداوند، صد و چهار کتاب نازل فرموده است: پنجاه صحیفه بر حضرت شیث(ع)، سی صحیفه بر حضرت ادریس(ع)، بیست صحیفه بر حضرت ابراهیم(ع)، و تورات و انجیل و زبور و قرآن".

وارثان پیامبران

مقالهٔ اصلی: وارث پیامبر

مقالهٔ اصلی: وراثت از پیامبر

مقدمه

• واژه "انبیاء" جمع "نبی" است از ماده "نبأ". نبی به معنای کسی است که خبری مهم دارد. برخی پنداشته‌اند که معنای نبی اعم از معنای "رسول" است بدین گونه که نبی کسی است که خداوند بدو وحی می‌کند، خواه مأمور ابلاغ به دیگران باشد یا نه؛ اما رسول آن است که مأمور ابلاغ وحی به دیگران است. بنابر قرآن کریم، این نظر نادرست است؛ زیرا در برخی آیات، کلمه‌ "نبی" به عنوان صفت "رسول"، پس از آن آمده است؛ در حالی که می‌باید پیش از آن آید؛ زیرا صفتی که مفهومی عام دارد، باید پیش از کلمه خاص ذکر شود. وانگهی، دلیلی بر اختصاص ابلاغ وحی به رسولان در دست نیست.
• بنابر برخی روایات، مقتضای مقام نبوت این است که نبی فرشته وحی را در خواب ببیند و در حال بیداری، تنها صدای او را بشنود؛ اما رسول، فرشته وحی را در بیداری نیز می‌بیند. این تفاوت را نیز نمی‌توان معلول تفاوت مفهوم دو کلمه دانست. تفاوت نبی و رسول در این است که مصداق نبی، اعم از رسول است؛ بدین معنا که همه پیامبران دارای مقام نبوت‌اند؛ اما مقام رسالت تنها به گروهی از پیامبران اختصاص دارد و بنابر روایتی، شمار آنان ۳۱۳ نفر است.
• شیعیان معتقدند که خداوند برای هدایت انسان ۱۲۴ هزار تن را به پیامبری برانگیخته است که سخن آنان، سخن خدا است و پیروی از آنان پیروی از او است. این بزرگان، جز از سوی خدا سخن نمی‌گویند و چیزی از مردم نمی‌خواهند. برجستگان آنان، پنج تن‌اند که بنیان نبوت بر آنان استوار است. این پنج تن، همان پیامبران اولوالعزم‌اند: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی(ع) و سرانجام برترین آنان حضرت محمد(ص).
• در برخی روایات آمده است که پیامبران بر چهار دسته‌اند:

1. کسانی که احکام الهی بر آنان فرود می‌آید تا خود بدان عمل کنند و وظیفه ابلاغ ندارند.
2. کسانی که در خواب فرشته وحی را می‌بینند و صدایش را می‌شنوند، اما در بیداری تنها صدای او را می‌شنوند.
3. پیامبرانی که هم فرشته را در خواب می‌بینند و هم در بیداری و مأمورند که وحی الهی را به مردم ابلاغ کنند و آنان را راه نمایند. این پیامبران بر گروهی از مردم- اندک یا بسیار- مبعوث می‌شوند؛ چنان که قرآن کریم درباره یونس(ع) می‌فرماید: "ما او را بر صد هزار نفر یا بیش‌تر برانگیختیم".
4. پیامبران اولوالعزم که در خواب و بیداری فرشته وحی را می‌بینند و رهبر و پیشوای مردم و صاحب شریعت‌اند.

• حضرت ابراهیم(ع) از این پیامبران بود. او نخست به مقام پیامبری رسید و پس از آزمایش الهی، امام و پیشوای مردمان نیز شد. این پیامبران را "پیامبران تشریعی" نیز گویند و دیگر پیامبران، در حقیقت پیامبران تبلیغی‌اند و مروج شریعت همین پیامبران. قرآن کریم از میان ۱۲۴ هزار پیامبر تنها از شماری اندک یاد کرده است.
• نام این پیامبران به ترتیب الفبایی عبارت است از: آدم، ابراهیم، ادریس، اسحاق، اسماعیل، الیاس، ایوب، داوود، ذوالکفل، زکریا، سلیمان، شعیب، صالح، عزیر، عیسی، لوط، محمد، موسی، نوح، یحیی، الیسَع، یعقوب، یوسف، یونس، هارون و هود(ع).

انبیاء در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

• از جمله آیاتی که ارتباط پیامبر اسلام را با پیامبران پیشین را تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که ایشان در ادامه آنان با هدف مشترک بوده است.

1. ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ﴾
2. ﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ تَقُولُوا مَا جَاءَنَا مِنْ بَشِيرٍ وَلَا نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءَكُمْ بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾
3. ﴿لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِيرٍ مِنْ قَبْلِكَ﴾
4. ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ قَبْلَكَ مِنْ نَذِيرٍ﴾
5. ﴿لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِيرٍ مِنْ قَبْلِكَ﴾
6. ﴿قُلْ قَدْ جَاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾. ﴿فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جَاءُوا بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَالْكِتَابِ الْمُنِيرِ﴾
7. ﴿فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جَاءُوا بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَالْكِتَابِ الْمُنِيرِ﴾ ﴿وَرُسُلًا قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَرُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ وَكَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَكْلِيمًا﴾
8. ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ وَجَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا﴾
9. ﴿وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلًا إِلَى قَوْمِهِمْ﴾
10. ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِكَ مِنْهُمْ مَنْ قَصَصْنَا عَلَيْكَ وَمِنْهُمْ مَنْ لَمْ نَقْصُصْ عَلَيْكَ﴾
11. ﴿وَاسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِنْ دُونِ الرَّحْمَنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ﴾
12. ﴿قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ﴾
13. ﴿وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ﴾
14. ﴿وَكُلًّا نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ وَجَاءَكَ فِي هَذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾
15. ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ﴾

• نکته: در این آیات این موضوعات تأکید شده است؛

1. خداوند از پیامبران پیش از محمد پیمان گرفته بر تصدیق نبوت او و پیامبران هم اقرار نموده‌اند؛ و خداوند هم گواه این پیمان است. ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ﴾ ﴿قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ﴾
2. وجود فاصله طولانی میان بعثت پیامبر و پیامبران گذشته تأکید شده: «عصر فترت» که این واژه قرآنی است؛ ﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ﴾
3. هیچ پیامبری برای مردم مکه پیش از پیامبر اسلام مبعوث نشده است. ﴿لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِيرٍ مِنْ قَبْلِكَ﴾
4. مبعوث شدن پیامبران پیش از محمد تأکید شده و این که دشمنی‌ها، و حتی کشتن پیامبران هم در گذشته وجود داشته و تکذیب رسولان، جریان تاریخی بوده است، با اینکه آن پیامبران هم بینات و زبور و کتاب روشن و وحی داشته‌اند: ﴿قُلْ قَدْ جَاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾. ﴿فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جٰاؤُ بِالْبَینٰاتِ وَ الزبُرِ وَ الْکتٰابِ الْمُنِیرِ﴾
5. بیان سرگذشت پیامبران و تاریخ آنان برای پیامبر مایه دلگرمی و آرامش قلب است و این که پیامبران با آن همه سختی‌ها مقاومت کرده و پیروز شدند؛ و پیامبر هم با عبرت گرفتن و موعظه از داستان آنها باید مقاومت کند تا موفق شود. ﴿فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ﴾ ﴿وَكُلًّا نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ﴾
6. محمد به همه پیامبران پیشین ایمان دارد و پیروان او هم به خدا و ملائکه و کتاب‌های آسمانی و پیامبران گذشته ایمان دارد و تفاوتی میان سلسله انبیاء نیست. ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ﴾.

وظایف پیامبران

پاره‌اي از اوصاف پیامبران مربوط به وظايف و شئون آنهاست که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. ابلاغ و تبيين پيام الهي: مقتضاي نبوت و رسالت انبيا و همچنين نتيجۀ برهان عقلي بر لزوم بعثت ايشان، رساندن پيام الهي به مردم است؛ يعني پيامبران بايد نقش واسطه‌ای امين را در ميان خدا و مردم ايفا كنند. مردم نيز موظف‌اند پس از دريافت اين پيام الهي، به مضمون آن عمل كنند. در واقع اطاعت از انبيا در اين پيام‌ها به ‌معناي اطاعت از خداست؛ چون آنها نقشي جز ابلاغ اين پيام‌ها ندارند: «مَا عَلَي الرَّسُولِ إِلاّ الْبَلاغ».
2. تعليم مردم: پيمودن مسير كمال بدون شناختن راه از بيراهه ممكن نيست و چون انسان هم نمي‌تواند همۀ دانش‌هايی را كه به آنها نياز دارد، با فهم عادي بشري به دست آورد؛ بنابراين در حوزۀ معرفت نيز محتاج وحی الهی است. از آيات و روايات نيز استنباط مي‌شود يكي از اهداف پيامبران آموزش مردم است. قرآن با تعبيرهای مختلفی مواد آموزشی انبيا را گوشزد می‌كند؛ از جمله می‌فرمايد: «كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ».
3. بيان حلال و حرام الهي: انسان‌ها برای رسيدن به كمال بايد حلال‌ها و حرام‌های الهی را بشناسند و رفتار خود را بر اساس آن تنظيم كنند؛ اما از آنجا كه همۀ افراد نمی‌توانند احكام الهی را به‌طور مستقيم از خداوند دريافت كنند، پيامبران مأمورند تا اوامر و نواهی الهی را از طريق وحی گرفته، به مردم ابلاغ كنند. بنابراين يكی از وظايف انبيا بيان امور حلال و حرام در دين خداست. خداوند در قرآن به پيامبر اكرم (ص) فرمان می‌دهد كه مردم را فراخواند و احكام الهی را برايشان بيان كند: «قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُم» و دربارۀ حضرت عيسي (ع) نيز مي‌فرمايد: «وَرَسُولاً إِلي بَنِي إِسْرائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ... وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ».
4. موعظه مردم: در قرآن كريم آمده است انبياي الهي (ع)، علاوه بر بيان حقايق براي مردم با موعظه و تلاوت آيات الهي برايشان، دل‌هاي آنان را براي پذيرش حقايق ديني آماده مي‌كردند. خداوند در قرآن به حضرت محمد (ص) نيز فرمان مي‌دهد كه مردم را موعظه كند: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَي وَفُرَادَي ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ».
5. تزكيه: مراد از تزكيه، پاک كردن نفس از ناپاكي‌ها و رذايل اخلاقي است. انسان در صورتي مي‌تواند به سعادت، هدايت الهي و رشد برسد كه خود را از رذايل اخلاقي پاك كرده باشد. قرآن كريم دراين‌باره مي‌فرمايد: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا ، وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا». كسي مي‌تواند براي تزكيۀ ديگران اقدام كند كه خود درجات تكامل را طي كرده و شناخت كاملي از انسان داشته باشد. پيامبران كه مؤيد به علم الهي‌اند، اين ويژگي‌ را دارند و مي‌توانند وظيفة خطيري چون تربيت انسان‌ها را بر عهده بگيرند. ازاين‌رو قرآن كريم تربيت را جزء وظايف پيامبران مي‌شمارد؛ براي مثال، هنگامي كه خداوند حضرت موسي (ع) را به‌سوي فرعون مي‌فرستاد، به او فرمود: «فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَي أَنْ تَزَكَّي وَأَهْدِيَكَ إِلَي رَبِّكَ فَتَخْشَي».
6. امامت: قرآن كريم برخي پيامبران را داراي مقام امامت معرفي مي‌كند؛ از جمله دربارۀ حضرت ابراهيم (ع) مي‌فرمايد: «وَإِذِ ابْتَلَي إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ».
7. قضاوت: در برخي آيات، خداوند از اعطاي مقام قضاوت به بعضي پيامبران خاص سخن مي‌گويد؛ از جمله، دربارۀ حضرت داوود (ع) مي فرماید: «يا داوُدُ إِنّا جَعَلْناكَ خَلِيفَةً فِي الأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النّاسِ بِالْحَقِّ وَلا تَتَّبِعِ الْهَوي فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللّهِ». در آيات متعددي نيز به مقام قضاوت براي پيامبر اسلام (ص) اشاره شده است، ازجمله: «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ...».
8. برپا ساختن حكومت الهي: بنابر دلايل متعدد، هر جامعه‌اي به يك حكومت صالح و توانمند نياز دارد. از بررسي آيات قرآن روشن مي‌شود برخي پيامبران مانند داوود و سليمان (ع) و پيامبر اسلام(ص) حكومت الهي داشته‌اند؛ يعني به‌طور رسمي رئيس حكومت و جامعه بوده‌اند و مردم ملزم بودند از آنها اطاعت كنند. پس همۀ پيامبران از طرف خدا در رأس حكومت نبوده‌اند. افزون بر اينكه يكي از وظايف پيامبران تشكيل حكومت مي‌باشد، برخي وظايف ايشان، مانند اجراي عدالت، امربه‌معروف و نهي‌ازمنكر و قضاوت، كه از قرآن كريم استفاده مي‌شود، تنها در گرو تشكيل حكومت است.

ویژگی‌های پیامبران

1. خلافت الهی: جانشینی خداوند، مختص انسان کامل است، همان انسان كاملي كه مظهر و جامع همۀ اسماي الهي است. انسان كامل، مظهر فيض كامل خداوند است و همۀ مردمان و فرشتگان و جنّ و ساير موجودات به وساطت او فيض مي‏گيرند و نوع انسان کامل در هر زمانی موجود است. رسول گرامي اسلام ‏(ص) انسان كامل و فرد برتر جهان هستي از شروع تا آخِر است و به جهان امكان، احاطۀ كامل دارد. او در روز قيامت، شاهد و ناظر بر همۀ پيامبران و امّت‏هاي آنان است: «فكيف إذا جئنا من كلّ أُمّةٍ بشهيدٍ وجئنا بك علي هوُلاء شهيداً».
2. ولایت: ولایت انبیای الهی به دو صورت ولایت تکوینی و تشریعی قابل تصور و تحقق است: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ الله وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ»؛ ولایت در آیه مطلق بوده و شامل هر دو ولایت تکوینی و تشریعی مى‌شود. ولایت تشریعی مانند: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ الله»؛ ولایت تکوینی مانند: «وَرَسُولًا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ الله وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ الله وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ». ولایت براى انبیا و اوصیاى آنان، ولایت تَبَعى و به اذن الهى است و ولایت تکوینی و تشریعی آنان نسبت به ولایت خداى متعال محدود است؛ البته آن امر محدودیت نسبت به ولایت خداى متعال است و نسبت به ولایت غیر خدا، گسترده خواهد بود.
3. وحی: یکی از مشخصه های پیامبری، منبع معرفتی پیامبران است. انسان های متعارف از طریق ابزار و منابع عادی کسب معرفت، یعنی: حس و عقل و شهود به درک حقیقت نایل می آیند. انسان های الهی که با خدا ارتباط می یابند و مأموریت هدایت‌گری انسان ها را برعهده دارند باید از منبع معرفتی دیگری ورای منابع معرفتی متعارف بهره ببرند و این منبع معرفتی وحی الهی است که برخی ویژگی‌هایی را برای آن بیان کرده اند که عبارت‌اند از: درونی بودن وحی؛ معلم الهی داشتن؛ استشعار(درک و فهم نمودن) وحی نبوی؛ واسطۀ وحی.
4. معجزه: هر پیامبری که از جانب خدا مبعوث می‌شود از قدرت و نیرویی خارق ‏العاده برخوردار است و با آن قدرت، یک یا چند عمل انجام می‌دهد که بشر عادی قدرت انجام آنرا ندارد و مافوق قدرت بشر است. این کار نشان‏ دهندۀ بهره‌مندی او از کمک الهی و نیروی خارق‏ العاده الهی است و گواه راستین بودن دعوت او و آسمانی بودن سخن اوست.
5. علم لدنی: برای پیامبران الهی، آگاهی از تشریع و احکام و ملاک های آنها و همچنین علم به پاره ای از امور تکوینی، برای هدایت و رهبری مردم، امری ضروری به شمار می آید، به همین دلیل در قرآن علم و حکمت به عنوان دو ویژگی انبیا معرفی شده است. برخی از آیاتی که به لدنی بودن علم پیامبران اشاره دارند عبارت‌اند از: «وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ»؛ «وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا». خدای متعال هر علم و دانشی که برای تحقق یافتن هدف بعثت، لازم بوده به پیامبرانش داده است که برخی از آن ها عبارت است از:
   1. علم به تمام کتاب های آسمانی و حکمت: «وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ»؛
   2. علم به اسمای الهی و امور تکوینی: «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَي الْمَلائِکَةِ فَقالَ أَنْبِئُوني‏ بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقينَ، قالُوا سُبْحانَکَ لا عِلْمَ لَنا إِلاَّ ما عَلَّمْتَنا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَليمُ الْحَکيمُ،قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ»؛
   3. آگاهی از علوم دیگر: «وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَه لَبُوس لَکمْ لِتُحْصِنَکمْ مِنْ بَأْسِکمْ...»؛ «وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنّا فَضْلاً یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَ الطَّیْرَ وَ أَلَنّا لَهُ الْحَدِیدَ، أَنِ اعْمَلْ سابِغات وَ قَدِّرْ فِی السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»؛ «وَلِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ»؛
   4. علم غیب: عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَى‏ غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضَى‏ مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَداً لِّیَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُواْ رَسِالاَتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بَمَا لَدَیْهِمْ وَ أَحْصَى‏ کُلَّ شَىْ‏ءٍ عَدَدًا»؛ خداوند بالذات و مستقل دارای علم به غیب است و علم غیب خدا مقید و مشروط نیست؛ ولی دیگران همچون پیامبران، امامان و فرشتگان از طریق تعلیم الهی می توانند به اسرار غیب آگاهی داشته باشند.

پیامبران و پیمان‌های الهی

از بررسى آيات قرآن استفاده مى شود از پيامبران الهى دو نوع پيمان گرفته شده که هر يك با ديگرى به نوعى متمايز است، این پیمان ها عبارت‌اند از:

1. اخذ پيمان از پيامبران گذشته برای پیامبران آینده: از برخى از آيات استفاده مى شود خداوند با تأكيد خاصى از پيامبران گذشته پیمان گرفته است كه هرگاه پيامبرى پس از آنان بيايد و تصديق كننده شريعت آنان باشد حتماً به او ايمان بياورند و او را كمك كنند چنان كه مى فرمايد: «وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِيثاقَ النَّبِيِّينَ لَما آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتاب وَحِكْمَة ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قالَ ءَ أَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلى ذلِكُمْ إِصْرِى قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَانَا مَعَكُمْ مِنَ الشّاهِدينَ». تمام پيامبران گذشته نسبت به پيامبر بعدى هم ابراز ايمان مى كردند و هم كمك و اگر خود ديده از جهان مى بستند، امت خود را نسبت به هر دو مطلب دعوت مى نمودند. در اين جا احتمال ديگرى هست و آن اينكه مقصود از جمله (ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ) شخص پيغمبر اكرم (ص) است نه مطلق پيامبرانى كه وسط سلسله انبيا قرار گرفته اند، گويى خداوند منان از روز نخست، پيمان ايمان و نصرت نسبت به شخص رسول گرامى گرفته و امت ها را نسبت به ايمان و نصرت او دعوت نموده است هر چند اين قضيه را به صورت كلى (رسول) بيان كرده است. اين نظريه از برخى از روايات نيز استفاده مى شود: امير مؤمنان (عليه السلام) مى فرمايد: «خداوند پيش از بعثت پيامبر اكرم (ص) از پيامبران پيمان گرفته است كه امت هاى خويش را از مكان بعثت و مقام او آگاه سازند و به آمدن او بشارت دهند و امت خود را به تصديق او فرمان دهند».
2. اخذ پيمان از تصدیق کردن پيامبران بعدی نسبت به قبلی: از پیامبرانی که بعد از پیامبران قبلی می آمدند پیمان گرفته شده از این که پیامبران قبلی را تصدیق کنند که در این مورد آیاتی وجود دارد که عبارت‌اند از: «...مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَىَّ مِنَ التَّوراةِ...»؛ «وَأَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ وَمُهَيْمِناً عَلَيْهِ...»؛ «وَالَّذِى أَوْحَيْنا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللّهَ بِعِبادِهِ لَخَبيرٌ بَصِيرٌ»؛ اين آيات هر چند درباره حضرت مسيح و پيامبر اكرم (ص) وارد شده است كه هر يك از آنان تصديق كننده پيامبران پیشين بودند ولى به حكم اينكه خصوصيتى از اين نظر در مورد اين دو پيامبر در كار نيست مى توان گفت از تمام پيامبران بعدى نسبت به پيامبران قبلى پيمان گرفته شده است كه آنان را تصديق نمايند. شايد حكمت اينكه تمام پيامبران بايد به يكديگر ايمان آورده و همه تصديق كننده يكديگر باشند اين است كه تحقق اهداف الهى در گرو هماهنگى و وحدت كلمه آنان امكان پذير است و به خاطر پيوستگى در تبليغ و هماهنگى در هدف، قرآن تكذيب يك پيامبر را تكذيب همگان تلقى مى كند، مثلاً قوم نوح كه فقط پيامبر خود را تكذيب كرده بودن، آنان را تكذيب كننده تمام انبياء به شمار آورده است چنان كه مى فرمايد: «كَذَّبَتْ قَومُ نُوح الْمُرْسَلِينَ، إِذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلا تَتَّقُون».

تعداد پیامبران

قرآن عدد و شمارۀ پيامبران را ذكر نكرده است؛ ولى به طور ضمنى كثرت و فزونى آنان را يادآور مى شود چنانكه مى فرمايد: «...وَإِنْ مِنْ أُمَّة إِلاّ خَلا فِيها نَذِيرٌ»؛ «وَلَقَدْ بَعَثْنا فِى كُلِّ أُمَّة رَسُولاً...»؛ «...وَلِكُلِّ قَوم هاد». مفاد صريح آيات، اين است كه در ميان همۀ اقوام و امت ها و اجتماعات بشرى از روز نخست تا زمان پيامبر (ص) پيوسته از جانب خداوند پيامبرانى برگزيده شده اند و با توجه به تعدد و كثرت اقوام و اجتماعات بشرى، چه در يك عصر و زمان چه در دوره هاى مختلف تاريخ، فهمیده می شود كه از جانب خداوند، پيامبران زيادى مبعوث گرديده اند هر چند شمارۀ دقيق آنان از نظر قرآن تعيين نگرديده است؛ اما در روايات، شمارۀ پيامبران يكصد و بيست و چهار هزار نفر است.

فلسفه فراوانی پیامبران

به دلایل مختلف به تعدد پیامبران نیاز بوده است، که برخی از این دلایل عبارت‌اند از:

1. تكامل بشر و دگرگونى شرايط حيات: از يك طرف بشر در طول تاريخ حيات خود راه تكامل را پيموده و به تدريج سطح تفكر و دانش او بالا رفته است، بشر ابتدايى از فكر و انديشه اى همانند بشر دوره هاى بعد، برخوردار نبوده است و از طرف ديگر شرايط زندگى در دوره هاى تاريخ و نيز نقاط مختلف جغرافيايى در يك مقطع تاريخى، مختلف بوده و از نظر اخلاقى، فرهنگى، سياسى ـ اقتصادى و جهات ديگر تفاوت هايى حكم فرما بوده است و بالطبع حل اين مشكلات و مسائل برنامه هاى خاصى را طلب مى كرده است. از اين جهت خداوند براى پاسخگويى به مشكلات و مسائل گوناگون جوامع بشرى در دوره هاى متوالى (يا در يك مقطع تاريخى) پيامبرانى را مبعوث نموده است اين يكى از علل تعدد رسولان الهى است.
2. پراكندگى اقوام و جمعيت ها: عامل ديگر تعدد پيامبران در يك مقطع تاريخى و عصر واحد، پراكندگى اقوام و جمعيت هاى بشرى از يك طرف و نبودن وسائل ارتباط جمعى لازم از طرف ديگر است و با توجه به عموميت دلايل لزوم بعثت مى بايست براى همه اقوام و جوامع بشرى پيامبرانى مبعوث شوند. در نتيجه هم در يك دوره و هم در دوره هاى تاريخى متوالى، پيامبرانى متعدد از جانب خدا برانگيخته شده اند که سرانجام جريان بعثت با پيامبر اسلام (ص) متوقف گرديد.
3. حفظ اصل نبوت: مخاطبان حضرت آدم (ع) بسیار محدود و به خانواده‌اش منحصر می‌شد و اصل نبوت ایشان تصدیق و ایمان به خداوند و عدم اطاعت از شیطان بود. انسان دارای غرایز حیوانی است که در حقیقت دشمن دوم تلقی می‌شود. چنین انسانی چه از لحاظ ایجاد و چه از لحاظ ادامۀ راه به راهنمایی مثل حضرت آدم و پیامبران بعدی نیازمند بود. از طرفی دیگر برای حفظ و صیانت اصل دیانت از فراموشی و انتقال صحیح آن به نسل‌های بعدی، وجود پیامبران بعدی ضروری است تا آموزه‌های آسمانی پیامبران، مفقود و مورد تحریف واقع نشود.
4. ناپدید شدن کتاب‌های آسمانی: مخاطبان پیامبران نتوانستند کتب آسمانی که پر از آموزه‌های ناب بود را حفظ و صیانت کنند بدین دلیل بعد از مدتی مفقود و ناپدید می‌شدند. بر این اساس، ضرورت ارسال مجدد کتاب و پیامبر آسمانی در میان بشر باقی مانده بود.
5. کوتاه بودن عمر انسان: عمر هر انسانی و از جمله پیامبران محدود است و مقتضای حکمت آفرینش این نبوده که نخستین پیامبر تا پایان جهان، زنده بماند و همۀ انسان‌ها را شخصاً راهنمایی کند.
6. تحریف شرایع: بعد از گذشت مدت زمانی از مبعوث شدن یک پیامبر، آموزه‌های آسمانی او به آفت تحریف و بدعت مبتلا می‌‌شدند. تحریف و بدعت در دین، در حوزه اعتقادی و عملی و... می‌تواند تحقق یابد، مانند نسبت خداوندی دادن به حضرت عیسی (ع) و جابه‌جا کردن حکم حرام و حلال: «وَ حَرَّمُوا ما رَزَقَهُمُ اللَّهُ افْتِراءً عَلَى اللَّهِ». لذا برای از بین بردن تحریف‌ها و بدعت‌ها باید پیامبرانی مبعوث می‌‌شدند.

با توجه به این نکات، حکمت تعدّد انبیاء (ع) و اختلاف شرایع آسمانی در پاره‌ای از احکام عبادی یا قوانین اجتماعی، روشن می‌شود. با اینکه همۀ آنها علاوه بر یکسانی در اصول عقاید و مبانی اخلاقی، در کلّیات احکام فردی و اجتماعی نیز هماهنگی داشته اند. مثلاً نماز در همۀ ادیان آسمانی، وجود داشته هر چند کیفیّت اداء یا قبلۀ نمازِ امت‌‎ها متفاوت بوده است، یا زکات و انفاق در همۀ شرایع بوده گرچه مقدار یا موارد آن یکسان نبوده است.

پیامبران دروغین

پیامبران دروغین کسانی هستند که مدعیان دروغین نبوت و وحی بوده اند، بدون اینکه مدعای آنها واقعیت داشته باشد و انگیزه ای جز برتری طلبی و امور نفسانی ندارند، این پیامبران دروغین توانسته اند با نیرنگ و فریب گروهی از عوام و افراد ناآگاه را با خود همراه سازند و به آیین ساختگی دعوت کنند و تاریخ از گروهی نام می برد که مدعیان دروغین نبوت بوده اند مثل: مسیلمۀ کذاب، سجاح بنت حارث، طلیحه بنت خویلد اسدی، حارث بن سعید کذاب، ابوالطیب متنبی و عبدالله بن مقفع.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

قاموس قرآن

نبی

اين لفظ كه بر وزن فعيل است اگر به معنى فاعل باشد معنايش خبر دهنده است زيرا كه نبى از جانب خدا خبر مى‏دهد مثل [حجر:49]. به بندگان من خبرده كه فقط منم غفور رحيم و نيز از [حج:52]. معلوم مى‏شود كه نبى رسالت دارد نه فقط حامل خبر است. و اگر به معنى مفعول باشد معنايش خبرداده شده است كه نبى از جانب خدا خبر داده مى‏شود مثل [تحريم:3]. خداى عليم و خبير به من خبر داد ولى ظاهرا مراد از آن در قرآن مجيد معناى فاعلى است لذا آن را در صحاح و قاموس و مصباح و اقرب الموارد «اَلْمُخْبِرُ عَنِ اللهِ» معنى كرده‏اند پس فرق رسول و نبى همان است كه در «رسل» گفته شد و آن اينكه: به رسول وحى مى‏رسد و صدا را مى‏شنود و فرشته وحى پيش او آيد و نبى آن است كه با وحى يا خواب و يا ايجاد صدا، فرمان خدا به او رسد وگرنه رسول و نبى هردو مأمور تبليغ اند و از قرآن مجيد نمى‏شود به دست آورد كه كسى نبى باشد ولى مأمور تبليغ نباشد بحث مفصل اين مطلب در «رسل» گذشته است. *** نبى در اصل نَبى‏ء است همزه آن مبدل به ياء شده و ادغام گرديده است بعضى آن را از نبوت گرفته‏اند كه به معنى رفعت و بلندى است راغب گويد: نبى با تشديد از نبى‏ء با همزه ابلغ است كه آن به رفعت دلالت دارد. جمع نبى نبيون و انبياء آمده مثل [آل عمران:84]. [مائده:20]. فرق بين نبى و رسول در «رسل» فرق مابين رسول و نبى مشروحا گفته شد، غرض در اينجا بيان نسبت ميان رسول و نبى است در مجمع ذيل آيه 52 حج و در الميزان ج 2 ص 150 گفته نسبت رسول و نبى اعم و اخص مطلق است هر رسول نبى است ولى لازم نيست هر نبى رسول باشد. ناگفته نماند: قطع نظر از آنكه در فرق ما بين رسول و نبى گفته شد و در «رسل» گذشت، پيامبران به عنوان اولى همه نبى اند و همه مُخْبِر عَنِ الله‏اند و اين وصف به همه آنها اعم از رسول و نبى شامل است مثلا در آيات: [بقره:177]. [بقره:213]. [زمر:69]. ايضا [آل عمران:81]. [نساء:69]. لفظ «اَلنَّبيينَ» شامل همه پيامبران است اعم از رسول و نبى، آنچه رسول دارد و نبى ندارد فقط ديدن فرشته وحى است ولى نبى به عنوان اولى شامل همه است، از لحاظ مصداق اگر كسى نبى نباشد رسول هم نيست. به خلاف عكس آن على هذا آيه [احزاب:40]. معنى اش آن است كه بعد از آنحضرت مُخْبِرعَنِ الله و پيامبرى نخواهد آمد نه اينكه خاتم النبيين است نه خاتم الرسولان زيرا چنانكه گفتيم نبى نبودن توأم با رسول نبودن است. در كافى باب الْفَرْقِ بَيْنَ الرَّسُولِ وَ النَّبِىِ... از امام باقر «عليه‏السلام» در باره آيه [مريم:51]. نقل شده: «اَلنَّبِىُ‏ٌ الَّذى يَرى فى مَنامِهِ وَ يَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لايُعا يِنُ الْمَلَكَ. وَ الرَّسُولُ الَّذى يَسْمَعُ الَّصْوتَ وَيَرىَ فِى الْمَنامِ وَ يُعايِنُ الْمَلَكَ» بنابراين روايت صحيح، خاصه رسول فقط ديدن ملك است و لذا آن اخص از نبى است.

محمد تقی مصباح یزدی

چند نکته

• پیامبران خدا یکدیگر را تصدیق مى‌کرده‌اند و به آمدن پیامبرى بشارت مى‌داده اند (پانویس: ر. ک: سوره آل عمران، آیه 81). بنابراین، اگر کسى ادعاى نبوت کرد و پیامبران پیشین یا معاصر را تکذیب نمود دروغگو خواهد بود.
• پیامبران خدا اجر و مزدى بر انجام وظایف پیامبرى، از مردم نمى‌خواستند (پانویس: ر. ک: سوره انعام: آیه 90، سوره یس: آیه 21، سوره طور: آیه 40، سوره قلم: آیه 46، سوره یونس: آیه 72، سوره هود: آیه 29، 51، سوره فرقان: آیه 57، سوره شعراء: آیه 109، 127، 145، 164، 180، سوره یوسف: آیه 104) و تنها پیامبر اسلام (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) مودّت اهل بیتش را به‌عنوان اجر رسالت، به امت خویش توصیه فرمود (پانویس: ر. ک: سوره شورى، آیه 23) تا تأکیدى بر پیروى از آنان باشد و در حقیقت، نفع آن به خود امت، باز مى‌گردد (پانویس: ر. ک: سوره سبأ: آیه 47).
• بعضى از پیامبران خدا مناصب الهى دیگرى مانند قضاوت و حکومت داشته‌اند که در میان پیامبران پیشین مى‌توان به‌عنوان نمونه از حضرت داود و حضرت سلیمان (علیهما السلام) یاد کرد. و از آیه (64) از سوره نساء، که اطاعت هر رسولى را بطور مطلق، واجب فرموده است مى‌توان استفاده کرد که همه رسولان داراى چنین مقامهایى بوده اند.
• جنیان که نوعى از مخلوقات مختار و مکلف هستند و در حال عادى، مورد رؤیت انسانها قرار نمى‌گیرند از دعوت بعضى از انبیاء الهى آگاه مى‌شده‌اند و افراد صالح و پرهیزگارشان به آنان ایمان مى‌آوردند و در میان ایشان پیروان حضرت موسى (علیه السلام) و پیروان حضرت محمد (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) وجود دارند (پانویس: ر. ک: سوره احقاف: 29-32)؛ چنانکه برخى دیگر به تبعیت از ابلیس، به پیامبران خدا کفر ورزیده‌اند (پانویس: ر. ک: سوره جن: آیه 1-14).

رابطه مردم با پیامبران

• قرآن کریم هنگامى که از پیامبران پیشین یاد مى‌کند و گوشه هایى از زندگى درخشان و پربرکت ایشان را شرح مى‌دهد و زنگار تحریفات عمدى و غیرعمدى را از صفحات نورانى تاریخ ایشان مى‌زداید اهتمام فراوانى به بیان واکنش هاى امتها در برابر انبیاء (علیهم السلام) مبذول مى‌دارد: از یک سوى، به بیان موضع گیریهاى مردم در برابر پیامبران خدا و علل و عوامل مخالفتهاى ایشان مى‌پردازد؛ و از سوى دیگر به روشهاى هدایت و تربیت انبیاء و مبارزه آنان بر ضدّ عوامل کفر و شرک و انحراف، اشاره مى‌کند و نیز سنتهاى الهى را در تدبیر جوامع، به ویژه از نظر ارتباط متقابل مردم با انبیاء یادآور مى‌شود که حاوى نکاتى بس آموزنده و روشنگر است.
• این مباحث هر چند ارتباط مستقیم با مسائل اعتقادى و کلامى ندارد ولى هم به جهت خصلت روشنگرانه‌اى که پیرامون مسائل نبوت دارد و بسیارى از ابهامها را در این زمینه مى‌زداید و هم از نظر اهمیتى که در آموزندگى و سازندگى انسانها و پند و عبرت گرفتن از حوادث مهم تاریخى دارد از اهمیت فوق العاده‌اى برخوردار مى‌باشد. از این‌روى، در اینجا به مهمترین آنها اشاره مى‌کنیم.

واکنش مردم در برابر پیامبران

• هنگامى که پیامبران الهى بپا مى‌خاستند و مردم را به پرستش خداى یگانه (پانویس: ر. ک: سوره نحل: آیه 36، سوره انبیاء: آیه 25، سوره فصّلت: آیه 14 و سوره احقاف: آیه 21) و اطاعت از دستورات او، بیزارى از بتها و معبودهاى باطل و پرهیز از شیاطین و طاغوتها و ترک ظلم و افساد و گناهان و کارهاى زشت، دعوت مى‌کردند عموماً با انکار و مخالفت مردم مواجه مى‌شدند (پانویس: ر. ک: سوره ابراهیم: آیه 9، سوره مؤمنون: آیه 44) و مخصوصاً فرمانروایان و ثروتمندان جامعه که سرمست عیش و نوش (پانویس: ر. ک: سوره سبأ: آیه 34) و مغرور به مال و مکنت یا علم و دانش خودشان (پانویس: ر. ک: سوره غافر: آیه 83، سوره قصص: آیه 78، سوره زمر: آیه 49) بودند، سرسختانه کمر مبارزه با ایشان را مى‌بستند و بسیارى از قشرهاى دیگر را به دنبال خودشان مى‌کشاندند و از پیروى راه حق بازمى داشتند (پانویس: ر. ک: سوره احزاب: آیه 67، سوره سبأ: آیه 31-33). و تدریجاً گروه اندکى که غالباً از محرومان جامعه بودند به انبیاء الهى ایمان مى‌آوردند (پانویس: ر. ک: سوره هود: آیه 40، و آیات 27-31) و کمتر اتفاق مى‌افتاد که جامعه‌اى بر پایه عقاید صحیح و موازین عدل و قسط و مطیع فرمان خدا و پیامبران، تشکیل گردد آنچنانکه فى المثل در زمان حضرت سلیمان (علیه السلام) تشکیل شد. هر چند بخشهایى از تعالیم انبیاء تدریجاً در فرهنگ جوامع، نفوذ مى‌کرد و از جامعه‌اى به جامعه دیگر، انتقال مى‌یافت و مورد اقتباس، قرار مى‌گرفت و احیاناً به‌عنوان ابتکارات سردمداران کفر، ارائه مى‌شد چنانکه بسیارى از نظامهاى حقوقى جهان، از شرایع آسمانى اقتباس کرده‌اند و بدون ذکر منبع و مآخذ، و بنام افکار و آراء خودشان عرضه داشته و مى‌دارند.

علل و انگیزه هاى مخالفت با انبیاء

• مخالفت با انبیاء (علیهم السلام) علاوه بر انگیزه کلى «میل به بى بند و بارى و پیروى از هواهاى نفسانى» (پانویس: ر. ک: سوره مائده: آیه 70) علل و انگیزه هاى دیگرى نیز داشته است. از جمله خودخواهى و غرور و خود برتربینى (استکبار) بود که بیشتر در میان اشراف و نخبگان و ثروتمندان، بروز مى‌کرد (پانویس: ر. ک: سوره غافر: آیه 56، سوره اعراف: آیه 76).
• دیگرى تعصبات و پایبندى به سنتهاى پیشینیان و نیاکان و ارزشهاى غلطى بود که در میان جوامع مختلف، رواج داشت (پانویس: ر. ک: سوره بقره: آیه 170، سوره مائده: آیه 104، سوره اعراف: آیه 28، سوره یونس: آیه 78، سوره انبیاء: آیه 53، سوره شعراء: آیه 74، سوره لقمان: آیه 21، سوره لقمان: آیه 21، سوره زخرف: آیه 22-23).
• همچنین حفظ منابع اقتصادى و موقعیتهاى اجتماعى، انگیزه نیرومندى براى ثروتمندان و حکمرانان و دانشمندان بود (پانویس: ر. ک: سوره هود: آیه 84-86، سوره قصص: آیه 76-79، سوره توبه: آیه 34)، و از سوى دیگر، جهل و ناآگاهى توده هاى مردم، عامل بزرگى براى فریب خوردن از سردمداران کفر، و پیروى از بزرگان و اکثریت جامعه بود و موجب این مى‌شد که به اوهام و پندارهاى خودشان دل، خوش کنند و از ایمان به آیینى که جز افراد معدودى آنرا نپذیرفته بودند سرباز زنند آن هم افرادى که غالباً از موقعیت اجتماعى چشمگیرى بهره‌مند نبودند و از طرف بزرگان قوم و اکثریت جامعه، طرد مى‌شدند. ضمناً فشار قشر حاکم و زورگویان را نباید از نظر دور داشت (پانویس: ر. ک: سوره ابراهیم: آیه 21، سوره فاطر: آیه 47، سوره هود: آیه 27، سوره شعراء: آیه 111).

شیوه هاى برخورد با انبیاء

• مخالفان انبیاء براى جلوگیرى از پیشرفت کار ایشان با شیوه هاى گوناگون به مبارزه مى‌پرداختند:

1. تحقیر و استهزاء نخست گروهى مى‌کوشیدند که شخصیت پیام آوران الهى را بوسیله تحقیر و استهزاء و توهین و مسخره کردن بکوبند (پانویس: ر. ک: سوره حجر: آیه 11، سوره یس: آیه 30، سوره زخرف: آیه 7، سوره مُطفّفین: آیه 29-32) تا توده هاى مردم نسبت به ایشان بى اعتناء شوند.
2. افتراء و نسبتهاى ناروا سپس دست به دروغ و افتراء مى‌زدند و نسبتهاى ناروا به ایشان مى‌دادند و از جمله آنان را «سفیه» و «مجنون» مى‌خواندند (پانویس: ر. ک: سوره اعراف: آیه 66، سوره بقره: آیه 13، سوره مؤمنون: آیه 25) و هنگامى که معجزه‌اى را اظهار مى‌کردند تهمت سحر و افسون به ایشان مى‌زدند (پانویس: ر. ک: سوره الذاریات: آیه 39، 52، 53، سوهر انبیاء: آیه 3، سوره قمر: آیه 2) و افسانه ها مى‌نامیدند (پانویس: ر. ک: سوره انعام: آیه 25، سوره انفال: آیه 24، سوره مؤمنون: آیه 83، سوره فرقان: آیه 5، سوره نمل: آیه 68، سوره احقاف: آیه 17، سوره قلم: آیه 15، سوره مُطفّفین: آیه 13).
3. مجادله و مغالطه هنگامى که فرستادگان خدا با لسان حکمت و استدلال برهانى سخن مى‌گفتند یا با شیوه «جدال احسن» به بحث و گفتگو مى‌پرداختند یا مردم را موعظه و نصیحت مى‌کردند و نسبت به پیامدهاى کفر و شرک و طغیان، هشدار مى‌دادند و نتایج سودمند و خوش فرجام خداپرستى را بازگو مى‌نمودند و مژده سعادت دنیا و آخرت به مؤمنان و صالحان مى‌دادند و در چنین موقعى سردمداران کفر مردم را از گوش دادن به سخنان ایشان منع مى‌کردند و سپس با منطقى ضعیف و ابلهانه به ایشان پاسخ مى‌دادند و مى‌کوشیدند توده هاى مردم را با سخنان آراسته بفریبند (پانویس: ر. ک: سوره نوح: آیه 7، سوره فصلت: آیه 26، سوره انعام: آیه 112، 121، سوره غافر: آیه 5، 35، سوره اعراف: آیه 70، 71، سوره کهف: آیه 56) و از پیروى انبیاء (علیهم السلام) باز دارند و غالباً به روش و منش پیشینیان و نیاکان، استناد مى‌کردند (پانویس: ر. ک: سوره بقره: آیه 170، سوره مائده: آیه 104، سوره اعراف: آیه 28، سوره انبیاء: آیه 53، سوره یونس: آیه 78، سوره لقمان: آیه 21) و مال و ثروت و پیشرفتهاى مادى خودشان را به رخ آنان مى‌کشیدند و ضعف و عقب ماندگیهاى مادى پیروان انبیاء را دلیل نادرستى، عقاید و رفتارشان قلمداد مى‌کردند (پانویس: ر. ک: سوره یونس: آیه 88، سوره سبأ: آیه 35، سوره قلم: آیه 14، سوره مریم: آیه 77، سوره مدثّر: آیه 12، سوره مزمل: آیه 11، سوره احقاف: آیه 11). و بهانه هایى را دستاویز خودشان قرار مى‌دادند از این قبیل که چرا خدا رسولان و سفیران خود را از میان فرشتگان، انتخاب نکرده است؟ یا چرا فرشته‌اى را به همراه آنان نفرستاده است؟ یا چرا ایشان را از مزایاى مالى و اقتصادى چشمگیرى بهره‌مند نساخته است؟ (پانویس: ر. ک: سوره انعام: آیات 7-9، سوره اسراء: آیات 90-95، سوره فرقان: آیات 4-8) و گهگاه لجاجت را بدان جا مى‌رساندند که مى‌گفتند: ما در صورتى ایمان مى‌آوریم که به خودمان وحى شود یا خدا را ببینیم و سخنانش را بىواسطه بشنویم! (پانویس: ر. ک: سوره بقره: آیه 118، سوره انعام: آیه 124، سوره نساء: آیه 153)
4. تهدید و تطمیع شیوه دیگرى که در قرآن کریم از بسیارى از امتها نقل شده این است که پیامبران خدا و پیروانشان را تهدید به انواع شکنجه و اخراج از شهر و وطن و سنگسار کردن و کشتن مى‌کردند (پانویس: ر. ک: سوره ابراهیم: آیه 13، سوره هود: آیه 91، سوره مریم: آیه 46، سوره یس: آیه 18، سوره غافر: آیه 26). و از سوى دیگر ابزار تطمیع را بکار مى‌گرفتند و مخصوصاً با صرف اموال هنگفتى مردم را از پیروى انبیاء باز مى‌داشتند (پانویس: ر. ک: انفال: آیه 36).
5. خشونت و قتل و سرانجام با دیدن صبر و استقامت و صلابت و متانت انبیاء (علیهم السلام) (پانویس: ر. ک: سوره ابراهیم: آیه 12) و جدّیت و پایمردى پیروان راستینشان، و با نومیدى از تأثیر تبلیغات سوء و حربه هایى که بکار مى‌گرفتند اقدام به عملى کردن تهدیداتشان مى‌کردند و دست به اعمال خشونت آمیز مى‌زدند چنانکه بسیارى از پیامبران خدا را به قتل رساندند (پانویس: ر. ک: سوره بقره: آیات 61، 87، 91، سوره آل عمران:آیات 21، 112، 181، سوره مائده: آیه 70، سوره نساء:آیه 155) و جامعه انسانى را از بزرگترین نعمتها و مواهب الهى و شایسته ترین مصلحان و رهبران اجتماعى، محروم ساختند.

برخى از سنتهاى الهى در تدبیر جامعه

• هر چند هدف اصلى از بعثت انیاء (علیهم السلام) این بود که مردم به شناختهاى لازم براى تحصیل سعادت دنیا و آخرتشان دست یابند و نارسایى عقل و تجاربشان بوسیله وحى، جبران شود و به دیگر سخن: حجت بر ایشان تمام گردد (پانویس: ر. ک: سوره نساء: آیه 65، سوره طه: آیه 134). اما خداى متعال از فرط رحمت خودش هنگام ظهور پیامبران، با تدابیرات حکیمانه‌اش زمینه هاى روانى خاصى براى پذیرفتن دعوت ایشان فراهم مى‌کرد تا کمکى براى حرکت تکاملى مردم باشد. و چون بزرگترین عامل کفر و روگردانى از خدا و پیامبران، احساس بى نیازى (پانویس: ر. ک: سوره علق: آیه 6)، و غفلت از نیازمندیهاى فراگیر و همه جانبه خلق بود پروردگار حکیم، شرایطى فراهم مى‌کرد که مردم، توجه به نیازمندى خودشان پیدا کنند و از مرکب غفلت و غرور و نخوت، فرود آیند و از این‌روى، سختیها و گرفتاریهایى پیش مى‌آورد خواه ناخواه به ناتوانى خودشان پى ببرند و رو بسوى خدا آورند (پانویس: ر. ک: سوره انعام: آیه 42، سوره اعراف: 94).
• اما این عامل هم تأثیر کلى و همگانى نداشت و بسیارى از مردم، به ویژه کسانى که از امکانات مادّى بیشترى برخوردار بودند و سالیان درازى با ظلم و ستم بر دیگران، وسایل عیش و نوش زیادى براى خودشان فراهم کرده بودند و به تعبیر قرآن کریم دلهاى ایشان سخت همانند سنگ شده بود، بخود نمى‌آمدند (پانویس: ر. ک: سوره انعام: آیه 43، سوره مؤمنون: آیه 76). و همچنان در خواب غفلت، فرو مى‌ماندند و به راه باطلشان ادامه مى‌دادند. چنانکه مواعظ و اندرزها و هشدارهاى پیامبران هم تأثیرى در ایشان نمى‌بخشید. و هنگامى که خداى متعال بلاها و گرفتاریها را رفع مى‌فرمود و بار دیگر نعمتهاى خود را بر مردم، ارزانى مى‌داشت مى‌گفتند: این گونه دگرگونیها و نوسانات و جابجا شدن سختى و آسایش و غم و شادى، لازمه زندگى است و براى پیشینیان هم رخ داده است (پانویس: ر. ک: سوره اعراف: آیه 183، 95). و مجدداً به ستمگرى و اندوختن ثروت و توسعه نیروها مى‌پرداختند غافل از اینکه همین افزایش امکانات، دامى است الهى براى شقاوت دنیا و آخرت ایشان (پانویس: ر. ک: سوره اعراف: آیه 183، 182، سوره آل عمران: آیه 178، سوره توبه: آیه 55، 85، سوره مؤمنون: آیه 54، 56).
• به هرحال، در صورتى که پیروان انبیاء از نظر شما و توان بحدى مى‌رسیدند که بتوانند جامعه مستقلى تشکیل دهند و از خودشان دفاع کنند و با دشمنان خدا به مبارزه برخیزند مأمور به جهاد مى‌شدند (پانویس: ر. ک: سوره آل عمران: آیه 146). و به دست ایشان عذاب الهى بر سر کافران و ستمگران فرود مى‌آمد (پانویس: ر. ک: سوره آل عمران: آیه 146) و در غیر این صورت، مؤمنان به دستور پیامبران، از کافران کناره مى‌گرفتند و سپس عذاب الهى از مجارى دیگرى بر جامعه‌اى که امید خیر و بازگشتى درباره آن نمى‌رفت نازل مى‌شد (پانویس: ر. ک: سوره عنکبوت: آیه 41، و بسیارى از موارد دیگر). و این است سنت تغییرناپذیر الهى در تدبیر جوامع بشرى (پانویس: ر. ک: سوره فاطر: آیه 43، سوره غافر: آیه 85، سوره اسراء: آیه 77).

محمد بیابانی اسکوئی

واژه‌شناسی لغوی

• نبى اگر از ماده «نبأ» مشتق شود معمولاً در معنى پیام آوران الاهى استعمال مى‌شود، هرچند مفهوم آن شامل همه پیام آوران است ولى رسول، هم از جهت استعمال و هم از جهت معنا عمومیّت دارد.
• اگر از نبى و رسول معناى خاصّ آن دو، یعنى فرستاده خداى متعال، مورد نظر باشد این پرسش پیش مى‌آید که نبى و رسول چه فرقى با هم دارند و میان آنان چه نسبتى است؟
• در روایاتى که از سوى امامان اهل بیت : در بیان این موضوع رسیده، این دو مقام از هم تفکیک شده و نسبت میان آن دو مانند نسبت ایمان و اسلام بیان شده است که هر یک معنایى جداگانه دارند ولى در مورد استعمال ممکن است هر دو در شخصى جمع شود و ممکن است شخصى مقام نبوّت را حایز گردد ولى به مقام رسالت نرسد ولى امکان ندارد مقام رسالت را داشته باشد و مقام نبوّت را نه.
• در روایتى از پیامبر گرامى اسلام ۹ از عدد انبیا و رسولان سؤال شد، حضرت انبیا را صد و بیست و چهار هزار و مرسلان (= رسولان) آن‌ها را سیصد و سیزده نفر بیان کرد : یَا رَسُولَ اللَّهِ کَمِ النَّبِیُّونَ؟ قَالَ: مِائَةُ أَلْفٍ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِیٍّ. قُلْتُ : کَمِ الْمـُرْسَلُونَ مِنْهُمْ؟ قَالَ: ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَر. (اى رسول خدا، انبیا چند نفرهستند؟ فرمود: صد و بیست و چهار هزار نفر. گفتم: رسولان از آن‌ها چند نفر هستند؟ فرمود: سیصد و سیزده نفر). از این روایت استفاده مى‌شود که انبیاى الهى صد و بیست و چهار هزار نفرند و از میان آن‌ها سیصد و سیزده نفر علاوه بر مقام نبوّت، مقام رسالت نیز دارند.
• بنابر این همه رسولان الهى نبى هم هستند ولى چنین نیست که همه انبیاى الهى رسول هم باشند بلکه فقط برخى از آن‌ها رسول هستند. در این روایت فرق میان نبى و رسول تنها از جهت تعداد و به اجمال بیان شده است ولى در روایات دیگر توضیح بیشترى در این باره آمده است؛ و آن این که نبى فرشته وحى را در خواب مى‌بیند و صدایش را مى‌شنود امّا او را مشاهده نمى‌کند و رسول صداى فرشته وحى را مى‌شنود و در خواب هم مى‌بیند و مشاهده نیز مى‌کند. امام باقر ۷ مى‌فرماید : النَّبِیُّ الَّذِی یَرَى فِی مَنَامِهِ وَ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یُعَایِنُ الْمـَلَکُ وَ الرَّسُولُ الَّذِی یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ یَرَى فِی الْمـَنَامِ وَ یُعَایِنُ الْمـَلَک. (نبى شخصى است که در خواب مى‌بیند و صدا را مى‌شوند و فرشته را مشاهده نمى‌کند و رسول شخصى است که صدا را مى‌شنود و در خواب مى‌بیند و فرشته را مشاهده کند).
• امام باقر و امام صادق ۸ مى‌فرمایند : الرَّسُولُ الَّذِی یَظْهَرُ لَهُ الْمـَلَکُ فَیُکَلِّمُهُ وَ النَّبِیُّ هُوَ الَّذِی یَرَى فِی مَنَامِهِ وَ رُبَّمَا اجْتَمَعَتِ النُّبُوَّةُ وَ الرِّسَالَةُ لِوَاحِد. (رسول شخصى است که فرشته بر او ظاهر مى‌شود و با او سخن مى‌گوید و نبى آن کسى است که در خواب ]فرشته را[ مى‌بیند و گاهى نبوّت و رسالت در یک شخص جمع مى‌شود).
• در برخى از روایات در تفاوت رسول و نبى آمده که رسول جبرئیل را مى‌بیند و کلامش را مى‌شنود و بر او وحى مى‌شود و در خواب نیز او را مى‌بیند چنانچه حضرت ابراهیم در خواب مى‌دید.
• نبى گاهى کلام فرشته وحى را مى‌شنود و بسا خود او را هم مشاهده مى‌کند ولى صدایش را نمى‌شنود. امام رضا ۷ مى‌فرماید : الْفَرْقُ بَیْنَ الرَّسُولِ وَ النَّبِیِّ وَ الْإِمَامِ أَنَّ الرَّسُولَ الَّذِی یُنْزَلُ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَیَرَاهُ وَ یَسْمَعُ کَلَامَهُ وَ یُنْزَلُ عَلَیْهِ الْوَحْیُ وَ رُبَّمَا رَأَى فِی مَنَامِهِ نَحْوَ رُوْیَا إِبْرَاهِیمَ ۷ وَ النَّبِیُّ رُبَّمَا سَمِعَ الْکَلَامَ وَ رُبَّمَا رَأَى الشَّخْصَ وَ لَمْ یَسْمَع. (فرق بین رسول و نبى و امام این است که رسول شخصى است که جبرئیل بر او نازل مى‌شود و رسول او را مى‌بیند و کلامش را مى‌شنود و وحى بر او نازل مى‌شود و بسا در خواب هم مى‌بیند مانند رؤیاى ابراهیم ۷٫ و نبى بسا کلام را مى‌شنود و بسا شخص را مى‌بیند و نمى‌شنود).
• فرق این روایت با روایات دیگر که در آن‌ها رؤیت و مشاهده فرشته وحى از نبى نفى شده است در این است که در این روایت براى نبى نیز همانند رسول مشاهده شخص فرشته اثبات شده ولى این مشاهده همراه با نشنیدن کلام اوست پس ممکن است مراد دیدن فرشته در غیر حال وحى باشد. و روایات دیگر به دیدن در حال وحى نظر داشته باشند.
• در برخى از روایات این باب به فرق میان امام و محدّث هم اشاره رفته است، در ادامه روایت بالا بیان شده که امام کلام فرشته را مى‌شنود ولى خود او را نمى‌بیند. والإمامُ هُوَ الّذی یَسْمَعُ الکَلاَمَ وَلا یَرى الشَّخصَ.
• محدَّث به کسى گفته شده است که صدا را مى‌شنود ولى او را مشاهده نمى‌کند و در خواب هم نمى‌بیند. وَ أَمَّا الُْمحَدَّثُ فَهُوَ الَّذِی یُحَدَّثُ فَیَسْمَعُ وَ لَا یُعَایِنُ وَ لَا یَرَى فِی مَنَامِهِ.
• حال که با معناى لغوى و اصطلاحى نبى و رسول آشنا شدیم و معلوم گردید که از نظر روایات مأمور به تبلیغ بودن در معناى نبى و رسول لحاظ نشده است، اگر چه رسول از نظر لغوى این جهت را نیز در بر دارد. در اینجا به نکته‌اى در این زمینه اشاره مى‌کنیم و آن اینکه در استعمال قرآن و روایات معصومان : نبى و رسول هر دو متعلّق «بعث» و «ارسال» قرار گرفته‌اند، خداى تعالى مى‌فرماید : هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الأمِییِن رَسُولاً. (خدا اوست که در میان امّى‌ها رسولى فرستاد). وَما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَلا نَبِیٍّ. (رسول و نبیّى پیش از تو نفرستادیم). کانَ آلنّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ آلنَّبِـیِّینَ. (امّت یک دست بود پس خدا انبیاء را مبعوث کرد).
• از این امر استفاده مى‌شود که نبى و رسول هر دو در مواردى از سوى خداى تعالى براى ابلاغ امورى به مردم مأموریّت مى‌یابند ولى این نکته دلالت نمى‌کند که این معنا در خود معناى نبى و رسول لحاظ شده باشد پس با وجود این امر هم، نبى و رسول در همان معناى اصطلاحى خاصّ خود باقى است و این امرى جدا از معناى آن دو است که به واسطه فعل «بَعَثَ» و «اَرْسَلَ» از آن حکایت شده است.