جهل در امر امامت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امامت است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

پرهیز از جهل در امر امامت و تعیین امام(ع)

از بدیهیات عقلی است که انسان باید درباره موضوعی که نمی‌داند یا آگاهی‌اش درباره آن اندک است، به افرادی مراجعه کند که درباره آن موضوع، خبره و کارشناس‌اند. از طرفی، آن خبرگان باید به راستی خبره باشند، آن‌سان که اگر دربارۀ چندوچون کارشان از آنان سؤال شود، بتوانند به درستی پاسخ دهند و برای نظر و سخن خود، دلیل استوار و محکم داشته باشند و از پسِ انتقادها و خرده‌های دیگران به خوبی برآیند و مراجعه‌کننده‌شان را آسوده‌خاطر گردانند و او را از مراجعه‌اش مطمئن سازند. در تعیین امام و مسئله امامت، هیچ‌کس جز پروردگار متعال حق دخالت ندارد. حتی پیامبر(ص) هم در این‌باره از خود نظری ندارد و صرفاً پیام‌رسان الهی است. دلیل این امر کاملاً واضح است؛ چراکه چنان‌که گذشت و امام رضا(ع) نیز بیان فرمود به جز خداوند و معصومان(ع) کیست که تمامی افراد روی کره زمین را بشناسد و فرد کامل و اعلا را به عنوان امام و پیشوا برگزیند، تا لازم نیاید که شخص برتر، پایین‌تر قرار گیرد و کسی که پایین‌تر از اوست، امام او شود؟! بر فرض شناخت چنین فردی، چگونه می‌توان مطمئن بود که در طول زندگیِ این شخص، کسی برتر از او نشود و کامل‌تر نگردد؟ به علاوه، از چه رو می‌توان آسوده‌خاطر بود که این تشخیص درست باشد و در آینده، نادرستی آن روشن نگردد؟ بر فرض اینکه تمامی اینها درست باشد و خرده‌ای به آن نتوان گرفت، اما چه کسی می‌تواند ضمانت کند که این شخصِ انتخاب شده، که بر فرض محال از همه نظر کامل و برتر است، تا آخر عمرش همین‌گونه باقی می‌ماند و هیچ کج‌روی و انحرافی در او راه نمی‌یابد و همواره بر صراط مستقیم گام می‌نهد؟ جواب تمام این سؤالات منفی است و اگر کسی با دقت در آنها بیندیشد و بدون تعصب، در پی یافتن پاسخ درست آنها باشد، فقط و فقط به یک نتیجه مثبت و پاسخ صحیح می‌رسد و آن اینکه، امام و پیشوای الهی فقط باید منصوب الهی باشد و از سوی خداوند تبارک و تعالی تعیین گردد و بس. اوست که همه افراد و باطن آنها و ظاهرشان و ابتدا و انتهایشان را می‌داند. اوست که می‌تواند مقام عصمت و طهارت را به اهل خانه‌ای ببخشد و هم اوست که اهل بیت معصوم(ع) و طاهر را در این مقام حفظ می‌نماید.

از اینها گذشته، جانشین پروردگار متعال بر روی زمین کسی است که بتواند همه نیازهای بشری را برآورده سازد، چه دنیوی چه اخروی. چنین جانشینی است که می‌تواند به هر سؤال جواب دهد و پرسشی را بی‌پاسخ ننهد و هر امر دشوار و مشکلی را همانند پروردگار متعال، و البته به اذن الهی، بدون سختی و به سرعت برطرف نماید. آیا چه کسی تاکنون، در تاریخ بشریت چنین بوده است و آیا آدمی توانسته است با تکیه بر داشته‌های خود، چنین کسی را بیابد و بشناسد و او را در منصب امامت و پیشوایی خود قرار دهد و مشکلاتش را به واسطه او حل کند؟ امام رضا(ع) در مناسبت‌های گوناگون و با تعابیر مختلف که با چاشنی آیات قرآن همراه است، بر این امر بدیهی و عقلی انگشت می‌نهد و تأکید می‌فرماید که انتخاب امام، که باید در اوج کمال باشد، در توان عقول ناقص و اندیشه کوتاه بشری نیست، چه اگر جز این باشد، پیامدی جز گمراهی و سرگردانی نخواهد داشت و آدمی، خواسته یا ناخواسته فریفته شیطان خواهد شد: {{متن حدیث|رَامُوا إِقَامَةَ الْإِمَامِ بِعُقُولٍ حَائِرَةٍ بَائِرَةٍ نَاقِصَةٍ وَ آرَاءٍ مُضِلَّةٍ فَلَمْ يَزْدَادُوا مِنْهُ إِلَّا بُعْداً قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ وَ لَقَدْ رَامُوا صَعْباً وَ قَالُوا إِفْكاً وَ ضَلُّوا ضَلَالًا بَعِيدًا وَ وَقَعُوا فِي الْحَيْرَةِ إِذْ تَرَكُوا الْإِمَامَ عَنْ بَصِيرَةٍ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَكَانُوا مُسْتَبْصِرِينَ؛ با عقولی سرگردان، ناقص و بی‌بهره و با عقایدی گمراه‌کننده در صدد نصب امام بر آمده‌اند که جز دوری از مقصد نتیجه‌ای نخواهند گرفت. "خدا آنان را بکشد!" به کجا برده شده‌اند؟ به کاری بس مشکل اقدام کرده و خلاف حق سخن گفته‌اند و «به گمراهی عمیقی دچار گشتند» و در سرگردانی افتاده‌اند؛ زیرا آگاهانه امام را ترک کرده‌اند و «شیطان اعمالشان را در نظرشان آراست و آنان را از راه حق باز داشت، حال آنکه بینا بودند».

ثامن الحجج(ع) در بیان دیگری می‌فرماید: «فَمَنْ ذَا الَّذِي يَبْلُغُ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ وَ يُمْكِنُهُ اخْتِيَارُهُ هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ ضَلَّتِ الْعُقُولُ وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ وَ حَارَتِ الْأَلْبَابُ وَ حَسَرَتِ الْعُيُونُ وَ تَصَاغَرَتِ الْعُظَمَاءُ وَ تَحَيَّرَتِ الْحُكَمَاءُ وَ تَقَاصَرَتِ الْحُلَمَاءُ وَ حَصِرَتِ الْخُطَبَاءُ وَ جَهِلَتِ الْأَلِبَّاءُ وَ كَلَّتِ الشُّعَرَاءُ وَ عَجَزَتِ الْأُدَبَاءُ وَ عَيِيَتِ الْبُلَغَاءُ عَنْ وَصْفِ شَأْنٍ مِنْ شَأْنِهِ أَوْ فَضِيلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ فَأَقَرَّتْ بِالْعَجْزِ وَ التَّقْصِيرِ»؛ کیست که بتواند امام را بشناسد یا برگزیند؟ نه، هرگز هرگز، عقول در وصف شأنی از شئون او و فضیلتی از فضایل او گمراه شده‌اند و حیران مانده‌اند و دیدگان ناتوان گشته‌اند و بزرگان احساس کوچکی می‌نمایند و حکیمان سرگردان‌اند، عقل عاقلان قاصر است، خطیبان از خطابه باز مانده‌اند و عاقلان و دانایان از درکش عاجز شده‌اند و شاعران از شعر گفتن وا مانده‌اند و ادیبان عاجز گردیده‌اند و بلیغان ناتوان شده‌اند و همگی به عجز (خود) معترف‌اند. امام رضا(ع) یادآور می‌شود که بسیاری از مردم، جاهل‌اند؛ هم امامت را نمی‌فهمند و هم امام را نمی‌شناسند. اگر جهالت مردم نبود، مأمون نمی‌توانست آن‌گونه با امام رضا(ع) رفتار کند و هارون را یارای آن نبود که پدر بزرگوار آن امام را ۱۴ سال در زندان‌های مخوف نگه دارد. همه اینها از جهل مردم است و امام هم تمام سعیش این است که جهل مردم را از آنها بگیرد. وقتی مردم جاهل نباشند، می‌توانند امام را بشناسند.

منابع

1. حسینی زیدی و خیاط، جایگاه امامت از دیدگاه امام رضا