علم لدنی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم لدنی است. علم لدنی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: علم لدنی در قرآن - علم لدنی در حدیث - علم لدنی در کلام اسلامی - علم لدنی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
اهل بیت (ع) از علم ویژه الهی برخوردارند که فراتر از حدود طبیعت عالم بوده و درک حقیقتش فوق طاقت بشر است[۱]. برترین درجه فهم قرآن مخصوص پیامبر صل و اهل بیت (ع) است و تنها راه دستیابی به آن مراجعه به روایات ایشان است[۲]؛ از این‌رو مرجعیت علمی در آموزش دین و احکام الهی مخصوص ایشان بوده و حجت الهی بر تمام انسان‌ها هستند[۳]. آنان در همه امور مربوط به حیات دنیوی و اخروی بشر مرجعیت تامه دارند[۴]. به سبب همین ویژگی‌هاست که اهل بیت (ع) سفینه نجات امتند، هر کسی با ایشان همراه شود اهل نجات و کسی که تخلف کند هلاک خواهد شد[۵].
بُعد دیگر ویژگی‌های اهل بیت (ع)، احکام فقهی مربوط به ایشان است؛ مانند: وجوب تبعیت از ائمه (ع)[۶]؛ وجوب اعتقاد به امامت اهل بیت (ع)[۷]؛ وجوب محبت به اهل بیت (ع)[۸]؛ وجوب صلوات بر اهل بیت (ع)[۹]؛ اعتقاد به ولایت اهل بیت (ع)[۱۰]؛ وجوب پرداخت خمس به ایشان[۱۱]؛ حرمت دشمنی و سب ایشان[۱۲]؛ حرمت دروغ بستن به ایشان و بطلان روزه در صورت ارتکاب آن[۱۳]؛ و اختصاص امر حکومت به ایشان[۱۴].[۱۵]
علم لدنی
یکی از صفات انسان کامل را برخورداری از علم لدنی دانسته‌اند و گفته‌اند: علم لدنی علمی است که عبد خدا از سوی خدا بدون وساطت فرشته و پیامبر آموخته، همان‌گونه که حضرت خضر (ع) از آن برخوردار بوده و خدای تعالی درباره آن فرموده است: ﴿وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا﴾[۱۶][۱۷]. برخی از اهل معرفت بر این باورند که علمای بالله فقط از علوم موهوب که همان علم لدنی است بهره می‌گیرند[۱۸] و علم لدنی نتیجه رحمتی است که خداوند آن را به هر یک از بندگان خود که بخواهد می‌دهد[۱۹].
عارف شیعی سید حیدر آملی بر این باور است که علم لدنی، علم انبیاء و اولیاست «و اما علم وحی، مختص به رسل، مانند آدم و ابراهیم و موسی و محمّد (ع) - و دیگر رسولان است»[۲۰]. نابلسی در تبیین علم لدنی تعبیر روشن‌تری دارد. وی پس از آوردن آیه: ﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا﴾[۲۱] که در حقّ خضر (ع) با موسی (ع) و جوان اوست (فتاه)، علم لدنی را علمی قلمداد می‌کند که از طریق شهود به غیر کسب، حاصل شود. به چنین علمی گفته می‌شود که از نزد پروردگار ماست. بدین جهت علم لدنّی نامیده می‌شود[۲۲].
اگر علی (ع) می‌فرمود: «لَوْ كُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً»[۲۳] به علم لدنی اشاره داشت.
از دیدگاه امام، سرچشمه احادیث اهل بیت عصمت و طهارت (ع) علم رحمانی و فیض سبحانی است، که دست تصرف هوا و نفس امّاره از آن دور، و دیو پلید از خیانت به آن مهجور است، و نورانیّت نفوس شریف و طهارت ارواح لطیف آن بزرگان دین و اولیاء یقین، در کلام آنها جلوه‌گر است. از این رو از کلمات حضرات معصومین (ع) که از ارواح متعلق به عالم قدس و نفوس منقطع به حضرت انس صدور یافته، به «حبل ممدود بین آسمان و زمین» تعبیر می‌توان کرد؛ زیرا امامان معصوم (ع) آنچه در ارشاد خلق، می‌فرمودند، از سرچشمه علم کامل لدنّی رسول اکرم (ص) است که وحی الهی ﴿مَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى﴾[۲۴] و علم ربّانی و عاری از قیاسات و تصرفّات شیطان است[۲۵].[۲۶]
پرسش‌های وابسته
منابع
پانویس
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۱۹۲؛ ر.ک: امام خمینی، آداب الصلاة، ص۴۱؛ امام خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۶۸؛ ر.ک: آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۱/۱۰/۱۳۶۹.
- ↑ حسینی بهشتی، سید محمد، روش برداشت از قرآن، ص۳۲.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱۸، ص۳۸؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۴؛ امام خمینی، تنقیح الاصول، تقریر حسین تقوی اشتهاردی، ج۴، ص۴۹۴؛ آیت الله خامنه‌ای، ۴/۳/۱۳۶۹.
- ↑ ر.ک: امام خمینی، ولایت فقیه، ص۷۶-۷۷؛ امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج۲، ص۱۵۹.
- ↑ ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۱۹؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۸/۵/۱۳۸۶.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴾ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید، چون در چیزی با هم به ستیز برخاستید آن را به خداوند و پیامبر بازبرید که این بهتر و بازگشت آن نیکوتر است» سوره نساء، آیه ۵۹؛ ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵؛ ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۵۳؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۹۵؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۲/۹/۱۳۸۸.
- ↑ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۳۲؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۴/۵/۱۳۷۴.
- ↑ ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، ص۲۶۰؛ آیت الله خامنه‌ای، ۲۲/۹/۱۳۸۸.
- ↑ صدوق، محمد بن علی، کتاب من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۲، ص۱۸۳.
- ↑ ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۲۴۸.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۵۳۵.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۵۰۰؛ خامنه‌ای، سیدعلی، احکام روزه، ص۴۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۱۱ -۱۱۴.
- ↑ فرخی، مصطفی، مقاله «اهل بیت»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۲۲۴.
- ↑ «و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم» سوره کهف، آیه ۶۵.
- ↑ تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۲، ص۱۲۳۱.
- ↑ ابن عربی، الفتوحات، ج۱، ص۵۸۲.
- ↑ ابن عربی، الفتوحات، ج۲، ص۲۳.
- ↑ آملی، جامع الأسرار، ص۴۴۸.
- ↑ «و بنده‌ای از بندگان ما (خضر) را یافتند که به او از نزد خود بخشایشی داده و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم» سوره کهف، آیه ۶۵.
- ↑ کاشانی، شرح منازل السائرین، ج۲، ص۳۳۵.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ص۱۴۰ - ۱۵۳.
- ↑ «و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید * آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۳-۴.
- ↑ امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴ - ۵.
- ↑ روحانی‌نژاد، حسین، مقاله «ولایت‌شناسی»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۱۵۹.