زید بن وهب جهنی در علوم قرآنی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث زید بن وهب جهنی است. زید بن وهب جهنی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زید بن وهب جهنی در علوم قرآنی - زید بن وهب جهنی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
رجال‌شناسان اهل تسنن ابو سلیمان زید بن وهب جهنی کوفی را کوفی دانسته و گفته‌اند به سوی رسول خدا (ص) کوچ کرد و در بین راه بود که آن حضرت رحلت کرد؛ ازاین‌رو، محضر آن حضرت را درک نکرد. از عمر، عثمان، امام علی (ع)، ابو ذر، ابن مسعود، حذیفه و غیر آنان روایت کرده و قرآن را از ابن مسعود آموخته است[۱].
ابن حجر از ابو بکر بن منجویه نقل کرده که وی در سال ۹۳ از دنیا رفته[۲]، ولی ذهبی وفات او را سال ۸۳ بیان کرده است[۳].
وثاقت: وثاقت وی نزد اهل تسنن مسلّم است؛ زیرا ابن حجر او را از راویان صحاح سته معرفی و از جمعی از رجال‌شناسان اهل تسنن مانند ابن معین، ابن سعد، ابن خراش و عجلی ثقه بودن او را نقل کرده است[۴]؛ اما رجال‌شناسان شیعه درباره وثابت وی نفیا و اثباتا چیزی نگفته‌اند[۵].
مذهب: شیخ طوسی او را از اصحاب امام علی (ع) به شمار آورده[۶] و کتابی برای او ذکر کرده که در آن خطبه‌هایی از امیر المؤمنین (ع) که در جمعه‌ها و عیدها بر روی منبر بیان فرموده‌اند، گردآوری کرده است[۷].
برقی نیز او را در زمرۀ اصحاب امیر المؤمنین (ع) می‌داند[۸] و صدوق اعتراض او را بر ابو بکر در تصاحب خلافت روایت کرده است[۹]. از ابن سعد نقل شده که از حضور او با امام علی (ع) در جنگ‌های زمان آن حضرت خبر داده است[۱۰].[۱۱]
دلیل مفسر بودن
در طبقات المفسرین سیوطی و داوودی نام وی نیامده و هرچند دارای کتاب بوده، ولی کتاب تفسیری برای وی ذکر نشده است و رجال‌شناسان نیز عنوان مفسر را در موردش به کار نبرده‌اند؛ اما آقای معرفت بدون ذکر شاهد و دلیل او را از مفسران تابعی به شمار آورده است[۱۲]. دلیلی بر مفسر بودن وی به نظر نمی‌رسد، مگر روایات تفسیری نقل شده از او در تفاسیر شیعه و سنّی که آن‌هم معلوم نیست به مقداری باشد که بتوان براساس آن او را از مفسران دانست [۱۳].
به آرای تفسیری از وی دست نیافته‌ام اما برخی از روایات تفسیری نقل شده از او چنین است: از حذیفه روایت کرده که گفته است: «خدای متعال هیچ آیه‌ای را که در آن ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ وجود دارد، نازل نکرده، مگر علی (ع) امیر و شریف آن است»[۱۴].
طبری در تفسیر ﴿فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ﴾[۱۵] از زید بن وهب نقل کرده که من در نزد حذیفه بودم، این آیه را قرائت کردم؛ گفت: با اهل این آیه هنوز جنگ نشده است به این آیه تاکنون عمل نشده است»[۱۶].
از وی نقل شده که در عبور از ربذه ابوذر را ملاقات کردم. به وی گفتم: چه چیزی سبب شد که در این بلاد منزل بگیری به اینجا تبعید شوی گفت: در شام آیه ﴿وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ﴾[۱۷]را قرائت کردم. معاویه گفت: این آیه درباره ما نیست، درباره اهل کتاب است. گفتم: این آیه هم درباره ما و هم درباره آنان است»....[۱۸].
در تفسیر ﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ﴾[۱۹] از سلمان روایت کرده که درباره این آیه گفت: «آنان هنوز نیامده‌اند چنین افرادی هنوز به وجود نیامده‌اند»[۲۰].[۲۱]
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۱۹۶، رقم ۷۸؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۳۶۸، رقم ۷۸۱.
- ↑ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۳۶۸، رقم ۷۸۱.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۱۹۶، رقم ۷۸.
- ↑ ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۳۶۸، رقم ۷۸۱.
- ↑ ر. ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۳۶۰، رقم ۴۸۸۸.
- ↑ رجال الطوسی، ص۴۲، رقم ۶.
- ↑ ر. ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۳۶۰، رقم ۴۸۸۸.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۷۲.
- ↑ ر. ک: صدوق، الخصال، ج۲، ص۴۶۵ (ابواب الاثنی عشر، ح۴).
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۱۹۶، رقم ۷۸.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ ر. ک: معرفت، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ بر اساس برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، در کل تفاسیر شیعه و سنی ۵۹ مورد نقل شده است که معلوم است بخشی از آن تکراری و بخشی غیرمربوط به تفسیر می‌باشد از تفسیر تبیان شیخ طوسی و مجمع البیان طبرسی هیچ مورد ذکری گزارش نشده و از تفسیر جامع البیان طبری فقط ۹ مورد گزارش شده است.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۳۷، ص۳۳۳.
- ↑ «با پیشگامان کفر که به هیچ پیمانی پایبند نیستند کارزار کنید» سوره توبه، آیه ۱۲.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۶، ص۳۳۰، ح۱۶۵۴۲، حدیث‌های ۱۶۵۴۱ و ۱۶۵۴۳ نیز نظیر آن است.
- ↑ «و آنان را که زر و سیم را می‌انبارند» سوره توبه، آیه ۳۴.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۶، ص۳۶۱-۳۶۲، ح۱۶۶۸۶، ۱۶۶۸۷ و ۱۶۶۸۹.
- ↑ «و چون به ایشان گفته شود در زمین تباهی نورزید می‌گویند جز این نیست که ما مصلحیم» سوره بقره، آیه ۱۱.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۱، ص۱۵۹، ح۳۳۸.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۱۶۳-۱۶۴.