علم معصوم به همه حقایق قرآن در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم به همه حقایق قرآن است. علم معصوم به همه حقایق قرآن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: علم معصوم به همه حقایق قرآن در قرآن - علم معصوم به همه حقایق قرآن در حدیث - علم معصوم به همه حقایق قرآن در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
یکی از معتبرترین خاستگاه علوم اهل بیت (ع) قرآن کریم است. این کتاب آسمانی، سرچشمۀ تمامی احکام شریعت و مهم‌ترین منبع علوم و معارف اسلامی است، لکن همه کس نمی‌تواند به عمق و باطن آن دست یابد و حقایق علمی آن را کشف کند. برخی آیات قرآنی از قبیل ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۱] بیانگر این مطلب هستند که اهل بیت (ع) تفسیر و تأویل و ظاهر و باطن و محکم و متشابه قرآن را به خوبی می‌دانند. همچنین، از برخی روایات، معلوم می‌شود پس از پیامبر اکرم (ص) مفسران آگاه به همه معانی و معارف قرآن منحصر به امیرمؤمنان و یازده امام پس از ایشان است؛ مانند روایاتی که کلینی در کافی در باب «بَابُ أَنَّهُ لَمْ یَجْمَعِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ (ع)وَ أَنَّهُمْ یَعْلَمُونَ عِلْمَهُ کُلَّه»[۲] آورده است مانند اینکه امام باقر (ع) فرمودند: «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِیعَ الْقُرْآنِ کُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَیْرُ الْأَوْصِیَاء»[۳]. با توجه به روایاتی که اوصیای نبی اکرم را به دوازده نفر تفسیر می‌کنند، دلالت این روایت بر اینکه مفسّران آگاه به همه معانی قرآن فقط دوازده نفرند، آشکار است[۴].
قرآن و علم معصوم به همه حقایق قرآن
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که دلالت دارد اهل بیت (ع) از راسخان در علم بوده و به همه حقایق قرآن آگاه هستند:
- ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۵]: این آیه دلالت می‌‌کند بر اینکه قرآن مجید به گونه‌ای نازل شده است که اهل بیت (ع) تفسیر، تأویل، ظاهر، باطن، محکم و متشابه آن را به خوبی می‌دانند. مرحوم کلینی در «کتاب الحجّه»، بابی با عنوان «أَنَ الرَّاسِخِینَ فِی الْعِلْمِ هُمُ الْأَئِمَّةُ» دارند و در آن روایاتی در این باره آورده است. اولین روایت آن چنین است: امام صادق (ع) فرمودند: "ما راسخان در علم هستیم و ما تأویل قرآن را می‌دانیم"[۶]. بنابر تفسیر و تبیینی که از جانب اهل بیت (ع) درباره این آیه آمده است می‌توان گفت: منظور از «نَحْنُ»» به دلیل روایات بعدی همین باب، اوصیای پیامبر یعنی امام علی (ع) و امامان (ع) بعد از ایشان هستند و نیز، خود کلمه «الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» معنایی دارد که بر غیر پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) انطباق ندارد؛ زیرا «راسخ» در لغت به معنای ثابت و الف و لام «العلم» الف و لام جنس است؛ بر این اساس راسخان در علم کسانی هستند که در مطلق علم ثابت و پابر جا باشند و کسانی در مطلق علم ثابت و پا برجایند که بر اثر رسیدن به حقیقت علم در همه امور، در هیچ موردی نظرشان عوض نشود. بنابراین، علم پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) از وحی سرچشمه گرفته و با قلب‌شان حقیقت علم را یافته‌اند به گونه ای که خطایی در تشخیص آنان نبوده و نظراتشان تغییر نمی‌کند[۷].
- ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۸]: در تبیین این آیه، امام باقر (ع) فرمودند: «إِیَّانَا عَنَی وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَیْرُنَا بَعْدَ النَّبِیِّ» که منظور از «إِیَّانَا» علی (ع) و یازده امام (ع) پس از ایشان است و ظهور ﴿عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ نیز در همه علوم قرآن است؛ زیرا بعضی از علوم قرآن اختصاص به آنان ندارد بلکه، آنان عالم به همه حقایق قرآن کریم هستند[۹].
- ﴿وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ﴾[۱۰]: مراد از کتاب مبین، همان حقیقتی است که قرآن کریم، تنزّل یافته آن است و براساس روایتی از امام صادق (ع)، علم این کتاب نزد امیرالمؤمنین (ع) است.
- ﴿ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا﴾[۱۱]: برطبق روایتی از امام باقر (ع) که به نقل از امام سجاد (ع) فرمودند: "خدا پیامبری را مبعوث نساخت مگر اینکه از علم، بخشی را به او سپرد (...) و در حقّ حضرت محمد (ص) فرمودند: ﴿ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا﴾ سپس امام (ع) فرمودند: این کلّ کتاب است و آن برگزیدگان هم ما هستیم"[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۲۸.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب, الکافی، ج ۱، ص۲۲۸، ح ۲.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۱؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۷۵ ـ ۷۶.
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۱۳.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷.
- ↑ «و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷.
- ↑ «و کلیدهای (چیزهای) نهان نزد اوست؛ (هیچ کس) جز او آنها را نمی‌داند؛ و او آنچه را در خشکی و دریاست می‌داند و هیچ برگی فرو نمی‌افتد مگر که او آن را می‌داند و هیچ دانه‌ای در تاریکی‌های زمین و هیچ تر و خشکی نیست جز آنکه در کتابی روشن آمده است» سوره انعام، آیه ۵۹.
- ↑ «سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خویش که برگزیده‌ایم به میراث دادیم» سوره فاطر، آیه ۳۲.
- ↑ ر.ک: ایمانی، احد، وبگاه بهترین سخن‌ها.