چاه‌های مدینه
چاه‌های مدینه
هفت چاه در اطراف مسجدالنبی و در داخل مدینه در عصر پیامبر(ص) حفر شد. مثل بئر حاء، بئر ردمه، بئر بضاعه و بئر اریس که از طریق این چاه‌ها زمین‌های پیرامون را آبیاری و نخلستان‌ها را آباد و یا از آب آن برای آشامیدن بهره می‌بردند. این چاه‌ها از جهت دیگری نیز تقدس داشت و آن وضو گرفتن رسول خدا(ص) و خوردن آب آن توسط ایشان بود که برای صحابه تبرک و تقدس ویژه‌ای داشت. برخی از این چاه‌ها تا پنجاه سال قبل نیز وجود داشتند. برای نمونه از این چاه‌ها و باغ‌ها می‌توان به بئر حاء اشاره کرد که در جهت شمال مسجدالنبی قرار داشت و متعلق به ابن طلحه انصاری بود. وقتی آیه ﴿لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ﴾[۱] نازل شد، ابوطلحه انصاری این چاه را صدقه قرار داد تا مردم از آن بهره ببرند[۲]. چاه‌های خاتم (اَرِیس)، غَرس، رومَة، بُضاعة، حاء، زمزم (اهاب)، انس بن مالک، سُقیا، بوصه (بصه)، قراصه، عِهن از چاه‌های معروف مدینه است. سایر چاه‌های تاریخی مدینه عبارتند از: الیسیر، اعواف، جاسوم، رقاع، حاوه، ذرع، عقبه، قریصه، حلوه، ابی عنبه، أنا، جمل[۳].[۴]
چاه انس بن مالک
یکی از چاه‌های مدینه منوره است. «انس بن مالک» غلام آزاد شده پیامبر(ص) چاهی داشته که رسول خدا(ص) از آب آن می‌آشامیده و خود را با آن شستشو می‌داده‌اند[۵]. این چاه داخل ساختمان زیبایی در سمت شرق مسجدالنبی(ص) و شمال شرقی قبرستان بقیع بوده که در توسعه شرقی مسجد در دوران سعودی محو شده است.[۶]
چاه بُضاعه
از چاه‌های مدینه است که در محله «بنی‌ساعده» و کنار سقیفه آنان در شمال غربی مسجدالنبی(ص) قرار داشت. پیامبر(ص) از آب این چاه آشامیده و با دست خود به مردم می‌نوشانیده‌اند. از اسماء نقل شده است بیماران با آب آن غسل کرده و سه روز نمی‌گذشت که عافیت می‌یافتند[۷]. چاه مذکور در وسط باغی داخل منزل «شریف زید» در پانصد متری مسجدالنبی(ص) (غرب خیابان مخروبه سحیمی) بود و دوران عثمانی مورد بهره‌برداری مردم و مزارع اطراف واقع ولی در توسعه‌های دوران سعودی همراه سقیفه بنی‌ساعده و سایر آثار اطراف خیابان سحیمی و سلطانیه به کلی محو شد. مالک بن حمزه از ابو اسید روایت می‌کند: او چاهی در مدینه داشت که اسمش «چاه بضاعة» بود. پیامبر(ص) آب دهانش را در آن ریخته بود و ابو اسید از آن چاه، آب می‌خورد و به آن تبرک می‌جست[۸].[۹]
چاه حاء
از چاه‌های مدینه است. چاه حاء در «باب مجیدی» و نزدیک مسجد النبی(ص) از سمت شمال به «ابو طلحه انصاری» تعلق داشت؛ که وی آن را به پیامبر(ص) بخشیده بود. آن حضرت نیز آن را به «حسان بن ثابت» و «ابی بن کعب» دادند[۱۰]. «چاه حاء» آب بسیار شیرینی داشته و بیماران، خود را با آب آن می‌شسته و شفا می‌یافته‌اند[۱۱]. در دوران گذشته همچنان مورد سقایت زایران بوده، ولی در توسعه شمالی مسجدالنبی(ص) تخریب و مکان آن در محدوده میدان مجیدی محو شده است.[۱۲]
چاه خاتَم
از چاه‌های مدینه است که در فاصله ۵۰ متری مسجد قبا قرار داشته است. این چاه به فردی یهودی به نام «اَرِیس» منسوب بوده که در زبان شامی به معنای زراع است. پیامبر(ص) در این چاه وضو ساخته و غسل کرده‌اند. سبب نامگذاری آن به «خاتم» این است که انگشتر رسول خدا(ص) که در دست ابوبکر و سپس عمر بود، توسط عثمان به درون آن افتاد و هرگز پیدا نشد؛ لذا این چاه به «خاتم» معروف شد[۱۳]. چاه اریس یا خاتم، کنار مسجد قبا و به فاصله پنجاه متری غرب آن قرار داشت که در سال ۱۳۸۴ ق در توسعه میدان غربی مسجد قبا محو شد. این چاه به چاه «تفله» هم مشهور است چون آب شور آن با تفله (آب دهان) مبارک رسول خدا گوارا شد.[۱۴]
چاه رومَة
از چاه‌های مدینه است. این چاه به اسم مالک آن «رومه غفاری» مشهور بود. پیامبر(ص) در فضایل آن سخنانی گفته و با آب آن وضو ساخته‌اند. چون عثمان، چاه یاد شده را از یک یهودی خرید و آن را صدقه داد، به نام «عثمان» نیز معروف شد[۱۵]. موقعیت آن شمال مسجد ذوقبلتین از مسیر جاده دانشگاه اسلامی مدینه و شمال شرقی وادی عقیق بوده است؛ اما در حدود ۱۳۹۸ ق مکان این چاه به مقر «اداره حکومتی» تبدیل شد و اثری از آن دیده نمی‌شود.[۱۶]
چاه سُقیا
از چاه‌های مدینه است. این چاه به «مالک بن نضر» پدر انس بن مالک متعلق بوده است که رسول خدا(ص) از آب آن آشامیده، وضو ساخته و در کنار آن نماز گزارده‌اند که در مکان نماز آن حضرت مسجدی ساختند[۱۷]. چاه «سقیا» در «باب عنبریه» و جنوب مسجد سقیا داخل ترمینال کنونی حجاج در آغاز راه مسجد شجره حفر شده بود که در دوران سعودی محو و در مکان آن ساختمان «امانة المدینة المنورة» ساخته شده است.[۱۸]
چاه علی
از چاه‌های مدینه است. چاهی است که حضرت علی(ع) در منطقه مسجد شجره برای آبیاری مزارع حفر کردند.
چاه غَرس
از چاه‌های مدینه است. این چاه در شرق مسجد قبا (یک کیلومتری سمت شمال آن) قرار داشته و امروز مکان و محل آنکه به «غَرس» معروف است در منطقه قربان کنونی و میان نخلستان‌های عوالی واقع شده است. به گفته ابن شبه، پیامبر(ص) از آب این چاه نوشیده و وضو ساخته‌اند[۱۹]. ابن ماجه گوید: رسول خدا(ص) به علی(ع) فرموده بودند: هنگامی که از دنیا رفتم مرا از آب چاه غرس غسل دهید و ایشان نیز چنین کرد[۲۰].[۲۱]
چاه فضا
از چاه‌های مدینه است. این چاه با آب دهان مبارک رسول خدا(ص) برکت یافت و شفای امراض شد[۲۲].[۲۳]
چاه قراصه
از چاه‌های مدینه است. «جابر بن عبدالله انصاری» چاهی داشت که پیامبر(ص) از آب آن آشامیده و برای صاحبش دعا فرموده‌اند[۲۴]. چاه وی معروف به «قراصه»، در حوالی مساجد سبعه بوده ولی اکنون اثری از آن نیست.[۲۵]
منابع
پانویس
- ↑ «هرگز به نیکی دست نخواهید یافت مگر از آنچه دوست دارید (به دیگران) ببخشید» سوره آل عمران، آیه ۹۲.
- ↑ فصلنامه میقات حج، ش۵۹، ص۱۲۶.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، اصغر قائدان، ص۳۸۵.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۷.
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۳.
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۵۷؛ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۱، ص۹۵۶.
- ↑ فصلنامه میقات حج، ش۵۷، ص۱۶۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۳.
- ↑ سیرة النبویه، ابن هشام، ج۳، ص۳۵۲.
- ↑ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۴.
- ↑ تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج۹، ص۲۳۹؛ وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی، سمهودی، ج۱، ص۹۴۲؛ اخبار مدینة الرسول، ابن نجار، ص۴۳-۴۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۴.
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۵۴؛ المعارف، ابن قتیبه، ص۸۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۵.
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۵.
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۶۰؛ اخبار مدینه الرسول، ابن بخار، ص۴۶-۴۵.
- ↑ معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۴، ص۱۹۳.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۶.
- ↑ فصلنامه میقات حج، ش۲۸، ص۱۳۴.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۷.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۱، ص۹۸۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۳۴۷.