توفیق در معارف دعا و زیارات

این مدخل زیرشاخهٔ بحث توفیق است. توفیق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توفیق در قرآن - توفیق در معارف دعا و زیارات - توفیق در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

توفیق مصدر باب تفعیل و از ریشه “وفق” است و به معنای ایجاد موافقت میان دو یا چند چیز است. در اصطلاح نیز به این معناست که خداوند متعال فعل بندگان را مطابق با میل و رضای خود قرار می‌دهد. توفیق، سازگارکردن شخص یا چیزی با دیگری است تا اینکه بین آن دو، سازش و قرب حاصل شود و اختلاف و دوری از میانشان برود.

در قرآن کریم نیز به مسئله توفیق اشاره شده است به گونه‌ای که خداوند می‌فرماید: اگر نشانه‌های شکاف و جدایی در میان دو همسر پیدا شد؛ یک نفر داور و حَکَم از خویشان مرد و یک داور از خویشان زن انتخاب کنید، سپس می‌فرماید: ﴿إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَ﴾؛ «اگر این دو داور با حسن‌نیت و دلسوزی وارد کار شوند و هدفشان اصلاح میان دو همسر بوده باشد، خداوند کمک می‌کند و به‌وسیله آنان میان دو همسر الفت می‌دهد». در آیه دیگری حضرت شعیب به قومش فرمود: ﴿وَمَا تَوْفِيقِي إِلَّا بِاللَّهِ﴾؛ یعنی هر استطاعتی که در توفیق و ردیف کردن اسباب و مساعد کردن بعضی از آنها با بعضی دیگر بذل می‌کنم و سعادت شما را نتیجه می‌گیرم همه‌اش از خدای سبحان است، پس استطاعت من از او و توفیقم به‌وسیله اوست.

از امام علی (ع) منقول است: «لَا مَعُونَةَ كَالتَّوْفِيقِ‏»؛ یاری و کمکی همچون توفیق نیست.

توفیق در هدایت

امام سجاد (ع) در کسب توفیق الهی این چنین دعا می‌کند: “ای خداوند، زبانم به هدایت بگشای و پرهیزگاری را به من الهام کن و مرا به هر کاری که پاکیزه‌تر است توفیق ده و به هر چه خشنودی تو در آن است برگمار”، و در دعایی دیگر از خداوند چنین می‌خواهد: «خداوندا... نفس‌های ما را به اختیار خود وامگذار، که نفس‌های ما اگر توفیق خویش رفیق آنها نگردانی راه باطل گزینند... پس به توفیق خود یاریمان بخش و به راه راست خویش ارشاد فرمای». و در نیایشی دیگر دارد: «پس ای خداوند، چه کسی از تو کریم‌تر است؟... آنچه مرا آرزوست بر من ارزانی دار و بر هدایت من بیفزای تا توفیق عملم نصیب گردد».

امام سجاد (ع) سرمنشأ تمام خیرات و توفیقات را خدای مهربان معرفی می‌کند: «ای خداوند، من آن بنده توام که هم پیش از آفریدن او، او را از نعمت خود برخوردار ساختی و هم پس از آن، او را در زمره کسانی آورده‌ای که آنان را به دین خود راه نموده‌ای و به گزاردن حق خویش توفیق داده‌ای».

توفیق در عبادت، اطاعت و بندگی

آن حضرت در دعای صبح و شام عرضه می‌دارد: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را در این روز و این شب و هر روز به انجام دادن کارهای نیک و دوری از کارهای ناپسند توفیق ده». همچنین: «ای خداوند، آن‌سان که در دل من ستمدیدگی را نکوهیده داشته‌ای مرا نیز توفیق ده که به کس ستم نکنم». و نیز: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا در همه حال توفیق ده که ذکر جمیل تو گویم و به ستایش تو برخیزم و سپاست بگزارم، تا به آنچه از مال دنیا بر من ارزانی داشته‌ای دلخوش نباشم و به منع تو اندوه نخورم». و در راه اطاعت خداوند متعال عرض می‌کند: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا توفیق ادای آن ده که مرا بر آن ملزم ساخته‌ای و در راه طاعت خویش یا خدمت به خلق برعهده من گذاشته‌ای».

توفیق در قبول مشیت الهی

رضا به قضا و قدر الهی و پذیرش مشیت خداوند متعال نیز توفیقی است که در دعاهای صحیفه سجادیه به آن اشاره شده است: «ای خداوند، بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا توفیق ده که هرچه بر من مقدّر نموده‌ای، خواه مرا سودمند افتد یا زیانمند، به آسانی بپذیرم». آن حضرت به هنگام بیماری و محنت و بلا چنین دعا می‌کند: «ای خداوند، ندانم کدام‌یک از این دو حالت سزاوارتر به سپاسگزاری توست و کدام‌یک از این دو وقت به شکر تو اولی‌ست، آیا آن روزگاران تندرستی که مرا از نعم پاکیزه و گوارای خود روزی من ساختی و به طلب خشنودی و فضل خویش به تلاش وا می‌داشتی و برای فرمانبرداری خود توفیق می‌دادی و نیرو می‌بخشیدی، یا اکنون که بیمارم و مرا به این بیماری آزموده‌ای و این دردها را چونان نعمتی بر من ارمغان داشته‌ای، تا بار گناهانم را که بر پشتم سنگینی می‌کند سبک گردانی و از گناهانی که در آن غرقه گشته‌ام پاکیزه‌سازی و مرا به توبه هشدار دهی و یادکردِ نعمت قدیم را سبب زدودن گناهان کنی».

توفیق در توبه و دوری از گناه

در دعایی که مربوط به درخواست توبه است امام (ع) به خدا عرض می‌کند: «مرا توفیق کارهایی ده که با آنها از آلودگی گناه شست‌وشویم دهی، و چون بمیرانی بر آیین خود و آیین پیامبرت محمد (ص) بمیران». امام سجاد (ع) در دعای دخول ماه مبارک رمضان می‌گوید: «ای خداوند، در این ماه ما را توفیق ده که به کردارهای پسندیده به تو تقرب جوییم، آن‌سان که ما را از گناهان پاک داری و از بازگشت به اعمال ناشایست نگهداری».

توفیق در خدمت به والدین

امام سجاد (ع) در دعا درباره پدر و مادر عرض می‌کند: «بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و وظیفه‌ام را نسبت به پدر و مادرم به من الهام کن و همه دانش خدمتگزاری به آن دو را به من بیاموز و مرا به گزاردن آنچه به من الهام کرده‌ای برگمار و توفیق ده تا آنچه را که از علم به من ارزانی داشته‌ای به کار بندم، تا چیزی از آنچه مرا آموخته‌ای فرو نگذارم و پیکرم از انجام آنچه مرا الهام کرده‌ای مانده نگردد».

سرانجام این که زین‌العابدین (ع) به ما می‌آموزد، در همه احوال و در همه چیز توفیقات ما به دست خداست و ما باید از او درخواست توفیق نماییم: «اللَّهُمَّ... فَأَيِّدْنَا بِتَوْفِيقِكَ‏»؛ «بار خدایا.... پس به توفیق خود یاریمان بخش».

منابع

1. خالقیان، فضل‌الله، مقاله «توفیق»، دانشنامه صحیفه سجادیه