حسبه

ارتباط مفهوم حسبه با امر به معروف و نهی از منکر

• گاهی از اصل امر به معروف در قالب حسبه یاد شده است. در کتاب معالم القریه فی احکام الحسبه، کاربرد حسبه در امر به معروف و ‌نهی از منکر بحث شده است. اصطلاحی بوده که از قرن دوم هجری، امر به معروف و نهی از منکر را "حسبه" می‌گفته‌اند. محتسب، یعنی آمر به معروف و ناهی از منکر. تشکیلاتی در کشورهای اسلامی به نام تشکیلات حسبه‌ای با احتسابی بوده است
• از نظر جرجی زیدان دایره احتساب در قدیم همان کاری را می‌کرده که امروز شهرداری‌ها می‌کنند. اما به نظر می‌رسد بر خلاف نگرش زیدان، در گذشته وظیفه دایره حسبه به این کارها منحصر نبود، بسیاری از کارها را که امروز وظیفه نیروی انتظامی شمرده می‌شود آن روز محتسبین انجام می‌دادند، مثل مبارزه با روزه‌خواری، مِیْ‌خوارگی و تظاهر و تجاهر به فسق. البته هر چند دایره احتساب و حسبه یک نهاد رسمی در دستگاه خلافت بوده است، اما چون مردم به امر به معروف اعتقاد جدی داشتند، با این نهاد همکاری می‌کردند. البته احتساب به لحاظ تعلق به حکومت، وظیفه اعمال قوه قهری را در امر به معروف و نهی از منکر بر دوش می‌کشید. اما سایر مراتب از تذکر دادن و موعظه کردن و در مواقعی اعراض و قطع رابطه کردن و امثال اینها وظیفه فرد فرد مسلمانان است و در قدیم هم هر فردی وظیفه حتمی خود می‌دانست که به اندازه قدرت و توانایی خود در اصلاح امور مسلمانانشرکت کند. همچنین نکته بارزی که در امر احتساب آشکار است، آن است که؛ مطالعه تاریخ حسبه و احتساب معلوم می‌کند که در سابق شعاع دید مسلمانان امتداد بیشتری داشته و امر به معروف و نهی از منکر را محدود نکرده بودند به چهار تا مسئله عبادات، بلکه این اصل را عملاً ضامن همه اصلاحات اخلاقی و اجتماعی خود می‌دانسته‌اند. همچنین باید بین امر به معروف و نهی از منکر و تبلیغ دین تفاوت قائل شد.تبلیغ، مرحله شناساندن و خوب رساندن است، پس مرحله شناخت است. ولی امر به معروف و نهی از منکر مربوط به مرحله اجرا و عمل است. تبلیغ خودش یک وظیفه عمومی برای همه مسلمین است، همچنان که امر به معروف و نهی از منکر یک وظیفه عمومی است. وظیفه تبلیغی هر مسلمان این است که این احساس در او پیدا شود که به نوبه خودش حامل پیام اسلام است". اما وظیفه هر مسلمان در مورد امر به معروف و نهی از منکر این است که باید این احساس در او باشد که "مجری این پیام است و باید آن را در جامعه به مرحله عمل و تحقق برساند و به آن لباس عینیت بپوشاند". بدین جهت امر به معروف و نهی از منکر یک مطلب است و تبلیغ، مطلبی دیگر

جستارهای وابسته

• محتسب
• امور حسبیه
• امر به معروف و نهی از منکر
• امنیت
• تفتیش
• تفتیش عقیده
• مفتش
• استخبارات
• تجسس
• عین
• اطلاع علی الغیر
• استراق سمع