بحث:حق صلوات

نویسنده: آقای واثق

مقدمه

قرآن کریم می‌فرماید: ﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا﴾^[۱].
در این آیۀ کریمه مقام پیامبر و اهل بیت ایشان، به بهترین وجه ترسیم شده است چرا که خداوند متعال در کنار فرشتگان مقربش برایشان صلوات و درود می‌فرستد و هم این که این دستوری است برای مؤمنان که آنها نیز این کار را بکنند.
این آیه علاقه خاص خداوند متعال و فرشتگان نسبت به پیامبر و حفظ حرمت پیامبر را نشان می‌دهد، مقام پیامبر آنقدر والا است که آفریدگار عالم هستی و تمام فرشتگانی که تدبیر این جهان به فرمان حق بر عهده آنها گذارده شده است، بر او درود می‌فرستند، اکنون که چنین است شما نیز با این پیام جهان هستی هماهنگ شوید^[۲]^[۳].

چگونگی صلوات

در مورد چگونگی صلوات بر پیامبر که خداوند در این آیه به آن امر کرده است، روایات فراوانی از منابع شیعه و سنی هست که باید "آل محمد" را به هنگام صلوات بر "محمد" اضافه کرد. مانند: یکی از یاران پیامبر به نام "کعب" چنین نقل می‌کند: هنگامی که آیه فوق نازل شد عرض کردم: سلام بر تو را می‌دانیم ولی "صلاة" بر تو چگونه است؟ فرمود: بگوئید «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللَّهُمَّ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ» ^[۴].
سیوطی از بزرگان علمای اهل سنت می‌باشد و در تفسیرش "الدر المنثور" که در نزد عامه بسیار معتبر است نزدیک ۱۸ روایت را شبیه به این روایت بیان می‌کند که همه آنها به طور صریح دلالت دارند براینکه: لفظ "آل محمد" در تحقق صلوات مدخلیت دارد و صلوات بر "محمد" بدون عطف کلمه "آل محمد" بر آن، از درجه اعتبار ساقط می‌باشد.
فخر رازی می‌گوید: "درود برای خداوند قرار داده شده است و صلوات ملائکه عطف بر صلوات خداوند شده است و این دو با هم یکی شده‌اند (چرا؟) بخاطر تعظیم و بزرگداشت نبی اکرم"^[۵]، در ادامه سؤال مطرح می‌کند: با وجود صلوات خداوند و ملائکه چه احتیاجی به صلوات ماست؟ بعد خودش جواب می‌دهد که: "صلوات بر ایشان به خاطر نیاز ایشان به آن صلوات نیست و الا با وجود صلوات خداوند به صلوات ملائکه هیچ نیازی نبود، این فقط به خاطر اظهار تعظیم و تکریم ایشان از سوی ما است، شفقت و دلسوزی بر ما، به خاطر همین حضرت رسول فرمودند: هر کسی که بر من یکبار صلوات بفرستد خداوند بر او ده بار صلوات می‌فرستد"^[۶].
ولی به نظر می‌رسد چون پیامبر و اهل بیت گرامیشان مخلوق هستند پس در قوس صعود هر چه بالا بروند باز هم نسبت به مراتب بالاتر نیاز دارند، این صلوات هم برای ایشان مؤثر است هر چند مقرب درگاه الهی‌اند اما از طرف ما به دلیل این آیه ﴿قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا﴾^[۷] که نیاز ما و تأثیرات بسیار شگرفی که بر روی سعادت انسانی ما دارد واجب شده است.
پیامبر فرمود: "هرگز بر من صلوات ناقص نفرستید! عرض کردند: صلوات ناقص چیست؟" فرمود: اینکه فقط بگوئید «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد» و ادامه ندهید، بلکه باید بگوئید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»^[۸]^[۹].

معنی صلوات بر پیغمبر(ص)

در کتاب ثواب الاعمال حضرت ابی الحسن(ع) روایتی نقل شده: "که در ضمن حدیثی که از آن جناب سؤال شد معنای درود خدا و درود ملائکه و درود مؤمن بر رسول خدا(ص) چیست؟ فرمود: درود خدا، رحمت خدا است، و درود ملائکه، تزکیه ایشان وی راست، و درود مؤمن دعایشان برای او است..."^[۱۰].
امام صادق(ع) فرمود: "شخصی که بر پیامبر صلوات می‌فرستد مفهومش آن است که من بر سر پیمان خود باقی هستم، و به "بلی" که در عالم "ذَر" به سؤال ﴿أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ﴾^[۱۱] گفته‌ام وفا دارم"^[۱۲]. در ادامه، حدیث جالبی در بصائر الدرجات در مورد رعایت این حق و وفا به این عهد و پیمان آمده است: "خداوند از شیعیان ما پیمانی مثل پیمان (الست) در عالم ذر از بنی آدم گرفته است... پس هرکسی که به این پیمان وفا کند خداوند در ازای این وفاداری بهشت را به او میدهد و هرکس با ما بغض داشته باشد و حق ما را اداء نکند در آتش جاوید است"^[۱۳].
معاویه بن عمار می‌گوید نزد امام صادق از برخی انبیاء یاد کردم و بر آنها صلوات فرستادم حضرت فرمود: "هنگامی که یاد یکی از انبیاء شد پس اول بر محمد و آلش، سپس بر او صلوات بفرستید و اینگونه بگویید صلوات بر محمد و آلش و بر جمیع انبیاء^[۱۴]. این حدیث دلالت بر برتری اهل بیت(ع) بر تمام انبیا دارد^[۱۵].

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.
↑ حبیب الله صمیمی، فضائل و شناخت معصومین با لسان اهل بیت(ع)، ص۵۰.
↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۰-۱۱۱.
↑ بار خدایا بر محمد و خاندانش درود بفرست آن‌گونه که بر ابراهیم وآل ابراهیم درود فرستادی و برکتت را بر محمد و آل محمد فرو فرست همان‌گونه که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم نازل نمودی، تویی ستوده عزتمند"؛ مجمع البیان، ج۱۱، ص۵۶۴؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۵، ص۲۱۵ و ۲۱۶؛ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۸۲.
↑ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۸۱.
↑ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۸۲.
↑ «بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد» سوره فرقان، آیه ۵۷.
↑ السمهودی، جواهر العقدین، ج۲، ص۴۹؛ ینابیع المودة، ج۱، ص۳۷.
↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۱- ۱۱۳.
↑ ثواب الأعمال، ص۱۵۶.
↑ «آیا من پروردگارتان نیستم؟» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.
↑ معانی الأخبار، ص۱۱۶؛ ابن طاوس، فلاح السائل، ص۱۲۰.
↑ «عَن أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ:... إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِنْ شِيعَتِنَا الْمِيثَاقَ كَمَا أَخَذَ عَلَى بَنِي آدَمَ حَيْثُ يَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‏ فَمَنْ وَفَا لَنَا وَفَا اللَّهُ لَهُ بِالْجَنَّةِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا وَ لَمْ يُؤَدِّ إِلَيْنَا حَقَّنَا فَفِي النَّارِ خَالِدٌ مُخَلَّدٌ»؛ محمد بن فروخ صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۲۵.
↑ شیخ صدوق، الأمالی، ص۳۸۰ «صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَلَى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاء».
↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۳- ۱۱۴.

[1] «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.

[2] حبیب الله صمیمی، فضائل و شناخت معصومین با لسان اهل بیت(ع)، ص۵۰.

[3] شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۰-۱۱۱.

[4] بار خدایا بر محمد و خاندانش درود بفرست آن‌گونه که بر ابراهیم وآل ابراهیم درود فرستادی و برکتت را بر محمد و آل محمد فرو فرست همان‌گونه که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم نازل نمودی، تویی ستوده عزتمند"؛ مجمع البیان، ج۱۱، ص۵۶۴؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۵، ص۲۱۵ و ۲۱۶؛ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۸۲.

[5] فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۸۱.

[6] فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۸۲.

[7] «بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد» سوره فرقان، آیه ۵۷.

[8] السمهودی، جواهر العقدین، ج۲، ص۴۹؛ ینابیع المودة، ج۱، ص۳۷.

[9] شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۱- ۱۱۳.

[10] ثواب الأعمال، ص۱۵۶.

[11] «آیا من پروردگارتان نیستم؟» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.

[12] معانی الأخبار، ص۱۱۶؛ ابن طاوس، فلاح السائل، ص۱۲۰.

[13] «عَن أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ:... إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِنْ شِيعَتِنَا الْمِيثَاقَ كَمَا أَخَذَ عَلَى بَنِي آدَمَ حَيْثُ يَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‏ فَمَنْ وَفَا لَنَا وَفَا اللَّهُ لَهُ بِالْجَنَّةِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا وَ لَمْ يُؤَدِّ إِلَيْنَا حَقَّنَا فَفِي النَّارِ خَالِدٌ مُخَلَّدٌ»؛ محمد بن فروخ صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۲۵.

[14] شیخ صدوق، الأمالی، ص۳۸۰ «صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَلَى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاء».

[15] شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۳- ۱۱۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]