مقتل الحسین (کتاب)
| مقتل الحسین | |
|---|---|
 | |
| زبان | فارسی |
| نویسنده | لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف کوفی معروف به ابی‌مخنف |
| مذهب | [[شیعه]][[رده:کتاب شیعه]] |
| ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات مکتبة الألفین|انتشارات انتشارات مکتبة الألفین]][[رده:انتشارات انتشارات مکتبة الألفین]] |
| محل نشر | کویت |
| سال نشر | ۱۴۰۸ق ، ۱۹۸۷م ش |
| شابک | |
مقتل الحسین، کتابی است که با زبان عربی به بررسی موضوع گزارش واقعۀ عاشورا و شهادت امام حسین می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این اثر لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف کوفی معروف به ابی‌مخنف است و انتشارات مکتبة الألفین انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
درباره کتاب
ابی‌مخنف لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف کوفی، از مورخان مورد اعتماد و از اصحاب امام صادق(ع) است. او به احتمال فراوان، شیعه و البته مقبول مورخان فریقَین است و از این‌رو، تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان متعددی از کتاب او درباره قیام امام حسین(ع) نقل کرده‌اند. از این میان میتوان به: محمد بن عمر واقدی، ابن قُتَیبه در الإمامة و السیاسة، محمد بن جریر طبری در تاریخش، ابن عبد ربه در العقد الفرید، علی بن حسین مسعودی در مروج الذهب و معادن الجوهر و أخبار الزمان، شیخ مفید در الإرشاد و نیز النصرة فی حرب البصرة، شهرستانی در الملل و النحل، خوارزمی در مقتل الحسین(ع) و در آخرین حلقه‌ها به ابن عساکر[۲] در تاریخ دمشق، ابن اثیر در الکامل، سبط ابن جوزی در تذکرة الخواص و ابو الفدا در المختصر فی أخبار البشر اشاره کرد[۳].
سوگمندانه باید گفت اصل کتاب ابو مخنف، مفقود است و ما تنها می‌توانیم از جمع‌آوری گزارش‌های این مورخان، به بخشی از کتاب او دست یابیم. در دوره معاصر، افراد متعددی از جمله آقایان: محمد باقر محمودی، حسن غفاری و محمد هادی یوسفی غروی به این کار همت گماشته و بخش‌هایی از کتاب ابو مخنف را که طبری و دیگران در آثار خود گزارش کرده‌اند گرد آورده و با نام‌های: عبرات المصطفین فی مقتل الحسین(ع) و وقعة الطف منتشر ساخته‌اند[۴].
پیش از این گردآوری‌ها، کتابی ناشناخته به نام «مقتل أبی مخنف» ـ که ما از آن، با عنوان مقتل الحسین(ع) المنسوب إلی أبی مخنف یاد کرده‌ایم و می‌کنیم ـ منتشر شده است که نه تنها دلیلی بر صحت انتساب آن به ابو مخنف در دست نیست، بلکه تفاوت فراوان و آشکار مطالب آن با نقل طبری از ابو مخنف، قرینه نادرستیِ این انتساب است. دلیل دیگر، وجود برخی مطالب موهن نسبت به شخصیت بزرگوار امام حسین(ع) در این کتاب است که تألیف یافتن آن توسط نویسنده‌ای مشهور و موثق همچون ابو مخنف را بعید می‌نماید. جالب توجه آنکه میان این کتاب چاپ شده ناشناخته با متن برخی نسخه‌های خطیِ آن تفاوتِ بیش از حد متعارفی به چشم می‌خورد و زمینه اعتماد به آن را از میان می‌برد[۵].
متأسفانه نیاز به مقتل أبی مخنف، موجب شده بسیاری به همین نسخه رایج روی آورند و بیشتر مطالب آن را نادانسته به ابو مخنف نسبت دهند. گفتنی است که در دو سده اخیر بسیاری از محدثان، مورخان و کتاب شناسان پس از تأیید شخصیت ابو مخنف و کتاب اصلی او کتاب کنونی متداول و در دسترسِ مقتل أبی مخنف را بی‌اعتبار و غیر قابل استناد دانسته‌اند. از این میان میتوان به محدث نوری[۶]، میرزا محمد ارباب قمی[۷]، حاج شیخ عباس قمی[۸]، سید عبدالحسین شرف الدین[۹]، سید حسن امین[۱۰] و شهید سید محمد علی قاضی طباطبایی[۱۱] اشاره کرد[۱۲].[۱۳]
فهرست کتاب
دربارهٔ پدیدآورنده
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب امام صادق است. مقتل الحسین (کتاب) از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابومخنف کوفی در تاریخ اسلامی - ابومخنف کوفی در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
ابومخنف لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف بن سالم بن حارث ازدی عامری اهل کوفه و از قبیله ازد بود.[۱۴] از اصحاب و شاگردان امام صادق(ع) به شمار می‌‌رفت و از آن حضرت روایت کرده است.[۱۵] شیخ طوسی به نقل از کشّی، او را جزو اصحاب امام علی(ع) آورده و می‌‌گوید که چنین نیست، بلکه پدرش یحیی صحابی آن حضرت بوده است. شیخ همچنین نام ابومخنف را جزو صحابه امام حسن و امام حسین(ع) ذکر میکند.[۱۶] احتمال می‌‌رود که نام ابومخنف با نام جدش، مخنف بن سلیم خلط شده باشد؛ چراکه مخنف از صحابه امام علی(ع) بود[۱۷] و دیگر اینکه نجاشی قبول ندارد وی از امام باقر(ع) هم روایتی نقل کرده باشد و این مطلب را صحیح نمی‌داند.[۱۸] ابومخنف از راویانی چون جابر بن یزید جعفی، مالک بن اعین جهنی، ابوخالد کابلی و ابوجارود و از مورخانی مانند ابن اسحاق، سیف بن عمر تمیمی، شرقی بن قطامی و کلبی روایت کرده[۱۹] و از مهم‌ترین راویان وی میتوان به هشام کلبی، نصر بن مزاحم[۲۰] و مدائنی اشاره کرد. در مورد مذهب ابومخنف برخی بر این عقیده‌اند که او شیعه افراطی بوده و از این رو، وی را ضعیف دانسته‌اند،[۲۱] اما محقق کتاب وقعة الطف معتقد است که ابومخنف امامی مذهب نبود، بلکه همانند دیگر کوفیان تشیعِ او صرف محبت اهل بیت بوده به خصوص که رجال عامه او را رافضی خطاب نکرده‌اند.[۲۲] در مقابل، برخی دیگر بر تشیع وی تصریح کرده‌اند. ابومخنف از محدثان معروف عصر اموی[۲۳] و از مورخان بنام کوفه به شمار می‌‌رفت و در آنچه روایت می‌‌کرد، مورد اعتماد بود.[۲۴] درگذشت وی را برخی در سال ۱۵۷ ذکر کرده‌اند،[۲۵] اما یعقوبی ابومخنف را از فقهای زمان مهدی عباسی دانسته است،[۲۶] از این رو در بعضی منابع تاریخ وفات او پیش از سال ۱۷۰هـ آمده است.[۲۷] آثار او عبارت‌اند از: الرده، فتوح، الشام، فتوح العراق، الجمل، الصفین، اهل نهروان و خوارج، الغارات، الخریت بن راشد و بنی ناجیه، مقتل علی(ع)، مقتل حجر بن عدی، مقتل محمد بن ابی بکر و اشتر و محمد بن ابی حذیفه، الشوری، مقتل عثمان، المستورد بن علّفه، مقتل الحسین(ع)، وفاة معاویه و ولایة ابنه یزید و وقعة الحرّه، حصار ابن زبیر المختار بن ابی عبید، سلیمان بن صرد، عین الوردة، مرج راهط، بیعة مروان و مقتل ضحاک بن قیس مصعب و ولایته العراق مقتل عبدالله بن زبیر، مقتل سعید بن عاص، حدیث یا حمیرا، مقتل ابن اشعث بلال خارجی نجدة ابی فدیک، حدیث الازارقه، حدیث روشن قباد شبیب الحروری و صالح بن مسرح المطرف بن المغیره دیر الجماجم و خلع عبدالرحمان بن اشعث یزید بن المهلّب و مقتله بالعقر خالد بن عبدالله القسری و یوسف بن عمر و موت هشام و ولایة الولید بن یزید زید بن علی(ع)، یحیی بن زید الضحاک الخارجی[۲۸] المغازی، السقیفه، فتوح الاسلام، فتوح خراسان، الحکمین، قتل الحسن(ع)، اخبار زیاد، اخبار الحجاج، اخبار ابن الحنفیه، اخبارآل مخنف بن سلیم، اخبار الحریث بن الاسدی الناجی و خروجه[۲۹] و خطبة الزهرا که مقصود از آن خطبه‌ای از امیرالمؤمنین(ع) با نام الزهراء است.[۳۰].[۳۱]
جستارهای وابسته
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
پانویس
- ↑ وبگاه حدیث نت
- ↑ ابن عساکر، بسیار کم از ابو مخنف نقل میکند؛ ولی در بخش معرفی زینب دختر امام حسین(ع)، تصریح میکند که کتاب ابو مخنف را خوانده است (ر.ک: تاریخ دمشق، ج۶۹، ص۱۶۸).
- ↑ ر.ک: وقعة الطف، ص۹ (مقدمه).
- ↑ گفتنی است: ابو علی محمد بن محمد بَلعمی (م ۳۶۳ق)، وزیر سامانیان، ترجمه‌ای آزاد (با افزوده‌های تاریخی) از تاریخ الطبری انجام داده که به تاریخ بلعمی مشهور است و بخشی از آن، با عنوان: قیام سید الشهدا حسین بن علی(ع) و خونخواهی مختار به روایت طبری و انشای ابو علی بلعمی، به کوشش محمد سَرور مولایی، گزینش و منتشر شده است (ر.ک: کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)، ص۷۴).
- ↑ این کتاب (مقتل أبی مخنف) در آخر بحار الأنوار به چاپ رسیده است؛ اما نسخه‌ای خطی از آن (به تاریخ کتابت ۱۱۳۰ق) نیز در کتاب خانه دار الحدیث نگاهداری می‌شود که برخی اضافاتِ فاحش نسخه چاپی متداول، مانند: سند کتاب (ص ۲۵) و روایت از کلینی (ص ۱۲) - که موجب بی‌اعتباری متن چاپی شده‌اند - را ندارد (ر.ک: فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه تخصصی مرکز تحقیقات دارالحدیث، ج۱، ص۱۲۹؛ فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، ج۵، ص۵۴۰).
- ↑ لولؤ و مرجان، ص۲۳۶.
- ↑ أربعین حسینیه، ص۹.
- ↑ نفس المهموم، ص۹؛ الکنی و الألقاب، ج۱، ص۱۵۵؛ هدیة الأحباب، ص۴۵.
- ↑ مؤلفو الشیعة فی صدر الإسلام، ص۴۱.
- ↑ مستدرکات أعیان الشیعه، ج۶، ص۲۵۵.
- ↑ تحقیق درباره اولْ اربعین حضرت سید الشهدا (ع)، ص۶۰ و ۷۶ و ۲۱۹ و۲۲۱ و ۲۲۲.
- ↑ برای آگاهی بیشتر درباره این کتاب و دیگر منابع مرتبط، ر.ک: کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)، ص۷۰؛ عاشورا - عزاداری - تحریفات، ص۳۹۲ و ۳۹۵ و ۳۹۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص:۳۳ -۳۵.
- ↑ تاریخ التراث العربی ۲ / ۱ / ۱۲۷.
- ↑ ریحانة الادب ۷/۲۵۸.
- ↑ رجال الطوسی ۵۰، ۷۰ و ۷۹.
- ↑ الفهرست (الندیم) ۱۰۵.
- ↑ رجال النجاشی ۲/۱۹۱.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی ۲۱۵ و ۲۱۶.
- ↑ الفهرست (طوسی) ۱۲۹.
- ↑ لسان المیزان ۴/۵۸۴.
- ↑ وقعة الطّف ۱۹.
- ↑ ریحانة الادب ۷/۲۵۸.
- ↑ رجال النجاشی ۲/۱۹۱.
- ↑ سیر اعلام النبلاء ۷/۳۰۱.
- ↑ تاریخ الیعقوبی ۲/۴۰۳.
- ↑ میزان الاعتدال ۵/۵۰۸.
- ↑ الفهرست (الندیم) ۱۰۵.
- ↑ رجال النجاشی ۲/۱۹۱.
- ↑ الفهرست (طوسی) ۱۲۹.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۳۵.
طرح جلد دیگر کتاب
-
انتشارات المکتبه الحیدریه
-
انتشارات دارالزهرا
-
انتشارات الشریف رضی
-
انتشارات مؤسسه الوفاء
پانویس
دریافت متن کتاب
- دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت
- دریافت متن pdf کتاب از شبکه الفکر
- دریافت متن PDF کتاب از وبگاه شیعه بوک
- دریافت متن PDF کتاب از وبگاه مکتبة نور