محمد بن عبدالکریم شهرستانی
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
ابوالفتح محمد بن عبدالکریم بن احمد شهرستانی بنا بر مشهور در سال ۴۷۹ه[۱] و به گفته بعضی دیگر از منابع در سال ۴۶۷ه[۲] یا ۴۶۹ه[۳] در شهرستان، شهری بین نیشابور و خوارزم دیده به جهان گشود و پس از نشو ونما در این شهر عازم خوارزم و سپس نیشابور گردید و در آنجا از مشایخ بزرگی مانند احمد بن محمد خوافی، عبدالرحیم بن ابی القاسم قشیری، سلمان بن ناصر انصاری، ابوالحسن علی بن احمد مدینی[۴] و ابوالحسن بن أخرم، علوم فقه، فلسفه، کلام، حدیث و بعضی دیگر از علوم غریبه را فرا گرفت تا اینکه یگانه دوران گردید. [۵] از شاگردان او ابوسعد عبدالکریم سمعانی است که کسی از او روایت کرده است. [۶]
شهرستانی از مقربان سلطان سنجر و صاحب سرّ او[۷] و از متکلمان بزرگ اشاعره، دارای بیانی شیوا و خطی خوش و دارای حسن معاشرت بود. وی در سال ۵۱۰ه پس از سفر حج وارد بغداد شد و مدت سه سال در آنجا اقامت کرده، مجلس وعظ و نصیحت برپا کرد و اگرچه وعظ او مقبول توده مردم افتاد، برخی از خواص، وی را به دلیل اشتغال به علوم عقلی و فلسفی به شدت سرزنش کرده و مورد انکار و انتقاد قرار دادند[۸] و حتی او را متهم به الحاد و دفاع از مذهب باطنیه (اسماعیلیه) نمودند. [۹] حکیم ظهیرالدین بیهقی نیز مباحثی در علوم عقلی و فلسفی با وی داشته، ولی به این دلیل که در تفسیر قرآن از راه حکمت و فلسفه به تفسیر و تأویل قرآن پرداخته و به گفته‌های صحابه و تابعین توجه ای نداشته، از او انتقاد می‌‌کند. [۱۰] وی در نهایت در اواخر ماه شعبان ۵۴۸ در زادگاه خویش شهرستان، دیده از جهان فرو بست. [۱۱]
به گفته بیهقی تصانیف او بیشتر از بیست مجلد بوده، [۱۲] اما معروف‌ترین اثر وی کتاب الملل و النحل است. شهرستانی با اینکه در تحقیق و بررسی فرقه‌ها و مذاهب و تاریخ ادیان و امت‌ها مشهور است و در این کتاب بر خود شرط کرده، آنچه در کتاب‌های هر فرقه و مذهب آمده، دقیقاً و بدون تعصب و کم و کاستی آن را نقل کند، [۱۳] در بیان عقاید بعض طوایف اسلامی، به ویژه شیعه امامیه دقیق نبوده و مرتکب اشتباهات عجیب شده است؛ برای نمونه مکان شهادت و مزار امام هادی(ع) را در قم دانسته است، [۱۴] با اینکه به اتفاق ارباب تاریخ و تراجم مزار آن حضرت در سامراست. وی اظهار می‌‌دارد عبداللّه بن سبأ اولین کسی است که نظریه نصّ درباره امامت امام علی(ع) را اظهار نمود.[۱۵] همچنین به بزرگان شیعه چون هشام بن حکم، زرارة بن اعین و یونس بن عبدالرحمان عقاید کفرآمیزی نسبت داده [۱۶] که بسیار متعصبانه و دور از انصاف است. گفتنی است علامه امینی در الغدیر به نقد و بررسی گفته‌های وی در این باره پرداخته است. [۱۷] دیگر آثار وی عبارت‌اند از: نهایة الاقدام فی علم الکلام، غایة المرام فی علم الکلام، دقایق الاوهام، الارشاد الی عقائد العباد، المبدأ و المعاد، الاقطار فی الاصول، شرح سوره یوسف، به روش فلسفی، [۱۸] تلخیص الاقسام لمذهب الاعلام (الانام)، [۱۹] المناهج و البیّنات (البیان / الآیات)، المضارعه، [۲۰]تاریخ (طبقات) الحکماء، [۲۱] مصارعات الفلاسفه، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار نسخه ای از آنکه در سال ۶۶۷ه نوشته شده در کتابخانه مجلس موجود است، [۲۲] الاربعین العزاوی (الفراوی)، [۲۳] العیون و الانهار، قصة موسی و خضر، [۲۴] الجزء الذی لا یتجزی که مستشرق انگلیسی فردگیوم این کتاب را به همراه کتاب نهایة الاقدام فی علم الکلام در سال ۱۹۳۴م منتشر ساخت، شبهات ارسطو طالیس و ابن سینا و نقضها. [۲۵].[۲۶]
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۴
پانویس
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری، ج ۶، ص۱۲۹؛ الوافی بالوفیات، ج ۳، ص۲۷۸.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج ۳۷، ص۳۲۸.
- ↑ التحبیر، ج ۲، ص۱۶۲.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج ۳۷، ص۳۲۸.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج ۲۰، ص۲۸۷.
- ↑ التحبیر، ج ۲، ص۱۶۲.
- ↑ تاریخ حکماء الاسلام، ص۱۶۲.
- ↑ معجم البلدان، ج ۳، ص۳۷۷.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج ۳۷، ص۳۲۹.
- ↑ تاریخ حکماء الاسلام، ص۱۶۱ و ۱۶۲.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج ۳۷، ص۳۲۸ و ۳۲۹.
- ↑ تاریخ حکماء الاسلام، ص۱۶۲.
- ↑ الملل و النحل، ج ۱، ص۱۶.
- ↑ الملل و النحل، ص۱۶۹.
- ↑ الملل و النحل، ص۱۷۴.
- ↑ الملل و النحل، ص۱۸۴ ـ ۱۸۷.
- ↑ الغدیر، ج ۳، ص۲۰۴ ـ ۲۰۶
- ↑ معجم البلدان، ج ۳، ص۳۷۷.
- ↑ طبقات الشافعیه (ابن شهبه)، ج ۱، ص۳۲۳.
- ↑ الوافی بالوفیات، ج ۳، ص۲۷۸.
- ↑ کشف الظنون، ج ۱، ص۲۹۱ و ج ۲، ص۱۰۹۷.
- ↑ الأعلام، ج ۶، ص۲۱۵.
- ↑ کشف الظنون، ج ۱، ص۵۷.
- ↑ تاریخ حکماء الاسلام، ص۱۶۲.
- ↑ الملل و النحل، مقدمه محقق، ص۸.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۴، ص۳۴۱.