ترس در معارف و سیره نبوی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Heydari (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۷ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۲۰:۲۶ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ترس است. "ترس" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

مقدمه

خوف و رجا، دو عامل نیرومند روانی برای حرکت انسان به سوی سعادت و دستیابی به فضیلت‌ها و خوشبختی در هر دو جهان است. در سایه خوف از خداوند، آدمی به مقام‌های بالا دست می‌یازد، چنان که خداوند می‌فرماید: وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى[۱].

پیامبر گرامی اسلام در روایت‌های متعددی به خداترسی مؤمن اشاره می‌کند و می‌فرماید: «أَعْلَى النَّاسِ مَنْزِلَةً عِنْدَ اللَّهِ أَخْوَفُهُمْ مِنْهُ»[۲].

رسول الله(ص) خوف از خدا را عامل نجات آدمی شمرده و فرموده است: «ثَلَاثٌ مُنْجِيَاتٌ‌... خَوْفُ اللَّهِ فِي السِّرِّ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ»[۳]. از آموزه‌های نبوی برمی‌آید که مؤمن همواره باید میان دو صفت بیم و امید قرار داشته باشد. پیامبر رحمت می‌فرماید: «لَوْ تَعْلَمُونَ قَدْرَ رَحْمَةِ اللَّهِ لَاتَّكَلْتُم عَلَيْها وَ مَا عَمِلْتُمْ إِلَّا قَلِيلاً وَ لَوْ تَعْلَمُونَ قَدْرَ غَضَبِ اللَّهِ لَظَنَنْتُمْ بِأَنْ لَا تَنْجُوا»[۴].

یکی از مهم‌ترین آثار خوف آن است که آدمی را از گناه بازمی‌دارد. خائفان همواره خدا را ناظر بر احوال و رفتار خود می‌دانند. ازاین رو، فطرت پاک خود را به گناه نمی‌آلایند. آدمی در پرتو این احتیاط و توجه، در قیامت، لباس امنیت و آسایش ابدی بر تن می‌کند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَا أَجْمَعُ عَلَى عَبْدِي خَوْفَيْنِ وَ لَا أَجْمَعُ لَهُ أَمْنَيْنِ فَإِذَا أَمِنَنِي فِي الدُّنْيَا أَخَفْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ إِذَا خَافَنِي فِي الدُّنْيَا آمَنْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۵].

انسان مؤمن معتقد است که خداوند می‌تواند او را از نعمت‌های دنیوی و اخروی بهره مند سازد و می‌تواند او را محروم کند. این اعتقاد، منشأ ایجاد خوف و رجا به خدا است. هرگاه این اندیشه، در قلب آدمی راسخ شود، انسان پی می‌برد که همه چیز دست خداست و تنها باید به او امید بست و از او هراسید. البته خوف و رجا باید متعادل باشند. هرگاه خوف و رجای مؤمن با هم مقایسه شود، هیچ یک بر دیگری نمی‌چربد. خداوند می‌فرماید: يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ[۶].

باید توجه داشت که خوف و رجا در نقطه مقابل یکدیگر قرار ندارند. نقطه مقابل رجا، ناامیدی از رحمت خداست و نقطه مقابل خوف، امنیت کامل از عذاب و کیفر الهی است که هر دو از گناهان بزرگ به شمار می‌آیند.[۷]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. «و اما آنکه از ایستادن در پیشگاه پروردگارش پروا کرده و روان خود را از خواهش (ناروا) بازداشته باشد * تنها بهشت جایگاه اوست» سوره نازعات، آیه ۴۰-۴۱.
  2. «بلندپایه‌ترین مردم نزد خدا، خداترس‌ترین آنهاست» میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۶۴.
  3. «سه چیز نجات‌بخش است:...ترس از خدا در نهان، چنان که گویی او را می‌بینی، چه اگر تو، او را نمی‌بینی، او، تو را می‌بیند» میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۶۶.
  4. «اگر اندازه رحمت خدا را بدانید، بر آن تکیه خواهید کرد (و آسوده خاطر خواهید شد) و جز اندکی عمل نخواهید کرد و اگر اندازه خشم خدا را بدانید، خواهید پنداشت که هرگز نجات نمی‌یابید». میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۶۸.
  5. «خدای تبارک و تعالی فرمود: به عزت و جلالم سوگند که برای بنده‌ام، دو ترس و دو امنیت را با هم فراهم نمی‌آورم. پس اگر در دنیا، خود را از من ایمن بداند، در روز رستاخیز، او را هراسان کنم و اگر در دنیا از غضب من بترسد، در روز قیامت، او را ایمن گردانم» میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۷۶.
  6. «از جهان واپسین می‌هراسد و به بخشایش پروردگارش امید می‌برد؟» سوره زمر، آیه ۹.
  7. اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت ص ۱۷.