آیا عیسی پیامبر علم غیب داشت؟ (پرسش)

آیا عیسی پیامبر علم غیب داشت؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا عیسی پیامبر علم غیب داشت؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیا همه پیامبران علم غیب داشته‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• آیاتی که علم غیب عیسی پیامبر را اثبات می‌کنند، کدامند؟
• کدام آیات بر علم غیب عیسی پیامبر دلالت دارند؟

پاسخ جامع

* _{پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌های تفصیلی (متفرقه) اندیشمندان و نویسدندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:}

علامه طباطبایی	مکارم شیرازی	سبحانی	جوادی آملی	مصباح یزدی	مهری	نصیری	خوش‌باور

اهمیت و جایگاهی که قرآن و روایات برای پیشوای الهی و خلیفةالله قایل است، خود به خود علم غیب را برای چنین موجودی ثابت می‌کند : ﴿﴿إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً﴾﴾ ﴿﴿يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الأَرْضِ فَاحْكُم بَيْنَ النَّاسِ﴾﴾ در قرآن مجید آیاتی وجود دارد که آشکارا آگاهی پیامبران و برخی از بندگان خاص خدا را از امور پنهانِ از حس، تصدیق می‌کند و هیچ فرد مسلمانی که قرآن را وحی آسمانی می‌داند پس از دقت در مفاد آنها، نمی‌تواند در این مسأله تردید داشته باشد حضرت عیسی(ع) آگاهی خود از غیب را در ردیف سایر معجزات خود شمرده: ﴿﴿يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم مُّصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِن بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ ...﴾﴾ آیا خبر دادن عیسی(ع) از آمدن پیامبر(ص) که آمدن او حدود ششصد سال با عیسی(ع) فاصله دارد اخبار از غیب نیست؟ و یا در آیه‌ایی دیگر آمده است: ﴿﴿وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ﴾﴾؛ این جمله اخبار به غیبی‌ است که مختص به خدا و رسولانی‌ است که خدای‌ تعالی‌ آگاهیِ‌ بدان را به وسیله وحی‌ به آنان داده و این خود معجزه‏‌ای‌ دیگر است و اخبار به غیبی‌ است که صریح در تحقق است، یعنی‌ هر کس آن را بشنود شکی‌ در معجزه بودنش نمی‌‏کند منشأ چنین گزارش غیبی‌‏ای همانا سِعَه وجودی روح انسان کامل معصوم است که از آشکار و نهانِ دیگران به عنایت الهی آگاه است، یعنی حضرت عیسی(ع) هم حظ و بهره‌ایی از علم غیب داشته است.

با انتخاب "ادامه مطلب" از پاسخ‌های تفصیلی ذیل بهره‌مند شوید:

پاسخ‌های تفصیلی

۱. علامه طباطبایی؛

علامه طباطبایی علامه طباطبایی در المیزان در این باره گفته است: «﴿﴿وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ...﴾﴾ این جمله اخبار به غیبی‌ است که مختص به خدا و رسولانی‌ است که خدای‌ تعالی‌ آگهی‌ بدان را به وسیله وحی‌ به آنان داده و این خود معجزه‏‌ای‌ دیگر است و اخبار به غیبی‌ است که صریح در تحقق است، یعنی‌ هر کس آن را بشنود شکی‌ در معجزه بودنش نمی‌‏کند، برای‌‏ اینکه هر کسی‌ و هر انسانی‌ عادتا می‌‏داند چه خورده و در خانه خود چه چیزی‌ را ذخیره کرده است. و اگر این یک معجزه را مقید به اذن خدا نکرد، با اینکه می‌‏دانیم هیچ معجزه‌‏ای‌، بلکه هیچ عملی‌ بدون اذن خدا تحقق نمی‌‏یابد، هم چنان که فرمود:﴿﴿وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾﴾.، برای‌ این بوده که از این معجزه تعبیر کرده بود به خبر دادن. و خبر دادن، غیر از خلق نمودن و زنده کردن است که حقیقتا فعل خدا است و اگر به عیسی‌ منسوب شود با اذن او خواهد بود. و خبر دادن فعل خدای‌ تعالی‌ و لایق به ساحت قدس او نیست، بدین جهت فقط این معجزه را مقید به اذن خدا نکرد».

۲. آیت‌الله مکارم شیرازی؛

مکارم شیرازی آیت‌الله مکارم شیرازی در کتاب « از تو سؤال مى‌كنند» در این‌باره گفته‌ است: «طبق آيه ﴿﴿وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾﴾، حضرت مسيح(ع) مدعى علم غيب بود. طبق آنچه در آيه شريفه فوق آمده حضرت مسيح معجزاتى در اختيار داشت، يكى از آنها آگاهى از امور پنهانى مردم در عصر خود حضرت بود. او مى‌توانست به آنها خبر دهد كه چه غذاهايى مى‌خورند، و چه چيزهايى ذخيره كرده‌اند. بنابراين علاوه بر خداوند متعال يكى از پيامبران اولوالعزم، يعنى حضرت عيسى (ع) نيز حظ و بهره‌اى از علم غيب داشته است».

۳. آیت‌الله سبحانی؛

سبحانی آیت‌الله جعفر سبحانی در کتاب «آگاهی سوم یا علم غیب» در این باره گفته است: «در قرآن مجید آیاتی وجود دارد که آشکارا آگاهی پیامبران و برخی از بندگان خاص خدا را از امور پنهان از حس، تصدیق می‌کند و هیچ فرد مسلمانی که قرآن را وحی آسمانی می‌داند پس از دقت در مفاد آنها، نمی‌تواند در این مسأله تردید داشته باشد.(...) ﴿﴿وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ...﴾﴾ "عیسی (ع) آگاهی خود از غیب را در ردیف سایر معجزات خود شمرده و می‌گوید: معجزه من این است که نابینایان و مبتلایان به بیماری برص را به اذن خدا شفا می‌بخشم و مردگان را به اذن خدا زنده می‌کنم و از آنچه می‌خورید و در خانه‌هاتان ذخیره می‌کنید خبر می‌دهم". ﴿﴿يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم مُّصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِن بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ ...﴾﴾ آیا خبر دادن عیسی از آمدن پیامبر اسلام (ص) که آمدن او حدود ششصد سال با عیسی (ع) فاصله دارد اخبار از غیب نیست؟».

۴. آیت‌الله جوادی آملی؛

جوادی آملی جوادی آملی در کتاب «تسنیم» در این باره گفته است: «بنی‌‏اسرائیل معجزات حضرت مسیح را سحر می‌‏پنداشتند. او برای صدق ادعای خود از غذایی خبر داد که در خانه خود می‏‌خوردند یا ذخیره می‌‏کردند. عده‌‏ای پذیرفتند و ایمان آوردند و گروهی انکار کردند و کافر شدند. منشأ چنین گزارش غیبی‌‏ای همانا سِعَه وجودی روح انسان کامل معصوم است که از آشکار و نهان دیگران به عنایت الهی آگاه است و آنچه از آیه ﴿﴿وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾﴾ برمی‏‌آید نیز همین است. البته گاهی مأذون در افشا کردن هستند و زمانی نیز مأمور به آن نیستند».

۵. آیت‌الله مصباح یزدی؛

مصباح یزدی آیت‌الله مصباح یزدی، در کتاب «انسان‌شناسی» در این‌باره گفته‌ است: «عیسی(ع) می‌فرماید:﴿﴿أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا...وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ﴾﴾ می‌بینیم که می‌فرماید من زنده می‌کنم و نمی‌گوید خدا زنده می‌کند. و از دیدگاه دیگر باید امور عادی را از غیر عادی، تفیک کرد، و برحسب این دیدگاه افعال عادی حضرت عیسی(ع) به خود آن حضرت نسبت داده می‌شود و اعجاز و علوم غیر عادی به خدای متعال، منسوب می‌گردد. حاصل آنکه: علوم خاصی که از طرف خدای متعال به پیامبران و بندگان شایسته خدا افاضه می‌شود از یک نظر، باید آنها را علوم خدا دانست زیرا ایشان خودبه‌خود چنین علومی را ندارند و طبیعت انسانی‌شان اقتضاء داشتن آنها را ندارد، و از نظر دیگر، علوم ایشان محسوب می‌شود زیرا با اعطاء الهی واجد آنها می‌شوند. و دلایلی که علم غیب را منحصر به خدای متعال می‌داند ناظر به دیدگاه اول، و دلایل که علوم غیبی و لدنّی برای ایشان اثبات می‌کند ناظر به دیدگاه دوم است. بنابراین، تعارضی بین دو دسته از ادّله، وجود ندارد. از سوی دیگر: هنگامی که مرتبه طبیعی و نیز مرتبه نفسانی ایشان ملاحظه شود احکام اجسام و جسمانیات مانند ولادت و مرگ و تغییر و تحوّل و... برای ایشان ثابت می‌شود ولی هنگامی که مقام نورانیت ایشان ملاحظه گردد مقامی که واسطه فیض الهی می‌باشد احکام خاص خود را خواهد داشت که برای افراد متعارف، قابل فهم نیست و از این‌روی در روایات شریفه تأکید شده که این‌گونه مطالب در دسترس همگان قرار داده نشود».

۶. حجت الاسلام و المسلمین مهری؛

مهری حجت الاسلام و المسلمین مهری در مقاله «آگاهی‌های غیبی» در این‌باره گفته است: «در داستان حضرت یعقوب (ع) آمده است که چون کاروان از مصر حرکت کرد و پیراهن یوسف را همراه داشتند ایشان فرمودند: ﴿﴿إِنِّي لأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ﴾﴾ و در مورد حضرت یوسف (ع) آمده است که به دو زندانی همراه خود فرمود: خوراکی برای شما آورده نمی‌‏شود مگر این که من شما را از نتیجه آن آگاه می‌‏سازم و از آینده آنها طبق خوابی که دیده بودند خبر داد و همچنین آینده وضع اقتصادی کشور مصر را بر اساس خواب پادشاه پیش‌‏بینی کرد. گرچه این هر دو، تعبیر خواب بود ولی بیان قطعی آن حضرت بخصوص در مورد دوم که بسیار مهم و حساس بود حکایت از آگاهی او از غیب دارد و تعبیر خواب چیزی جز حدس و گمان نیست و حضرت عیسی(ع) فرمود: و شما را از آنچه می‏‌خورید یا در خانه ذخیره می‌‏کنید آگاه می‌‏سازم».

۷. حجت الاسلام و المسلمین نصیری؛

نصیری حجت الاسلام و المسلمین نصیری در پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خود با عنوان«گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات» در این‌باره گفته است: «خداوند در تبیین رسالت عیسی (ع) برای او معجزات مختلفی برمی‌شمرد که از جمله آنها آگاهی از چیزهایی است که مردم در خانه خود ذخیره کرده‌اند: ﴿﴿وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾﴾؛ امین الاسلام طبرسی می‌‏نویسد: همان‌‎طور که یکی از معجزات حضرت مسیح این بود که از غیب خبر می‏‌داد و می‌‏گفت: ﴿﴿وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ﴾﴾؛ و نیز از معجزه‌های رسول گرامی اسلام(ص) خبرهای غیبی آن حضرت بود. همین‌طور از معجزات و دلیل‌های امامت علی(ع) خبرهای غیبی او است که همه مطابق با واقع درآمده است».

۸. حجت الاسلام و المسلمین خوش‌باور؛

خوش‌باور حجت الاسلام و المسلمین داوود خوش‌باور، در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان « علم غیب از دیدگاه فریقین» در این‌باره گفته‌ است: «انسانها در این جهان مادی، محدودیت‌هایی از جهت علمی‌ دارند؛ مثلاً نمی‌توانند حوادثی را که در مکان دیگر اتفاق می‌افتد را ببینند و اگر کسی به آنان خبر ندهد، از آن بی‌خبر می‌مانند. این محدودیتها را همۀ ما در زندگی‌های عادی خود لمس می‌کنیم. برخی از آیات قرآن کریم دلالت می‌کنند که خداوند متعال پیامبرانش را در صورت نیاز از این امور پنهان آگاه می‌سازد؛ نمونۀ روشن آن، خبر دادن حضرت عیسی(ع) از درون خانه‌های مردم است ﴿﴿ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ﴾﴾ ».

۹. پژوهشگران وبگاه پرسمان؛

پژوهشگران «وبگاه پرسمان» وابسته به «نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «در آیه شریفه ﴿﴿وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾﴾ به صراحت بیان شده که حضرت عیسی دارای علم به غیب بوده و از امور پنهانی مردم خبر می‌داده است؛ لکن این کار او به اذن خدا و برای اثبات نبوّت خودش بوده است و این مهمترین موردی است که انبیاء در آن از علم غیب خود استفاده می‌کرده اند. همچنین خلق پرنده از گِل و شفای بیماران غیر قابل علاج و زنده کردن مردگان اموری هستند که بدون استفاده از علم غیب غیر ممکن می‌باشند؛ چون این امور با علوم عادی قابل انجام نیستند. ضمناً باید توجه داشت که آن حضرت انجام تمام این امور را به خود نسبت داده فرمود که این کارها را من انجام می‌دهم ولی به اذن و تعلیم الهی؛ پس چنین نبوده که آن حضرت صرفاً ابزاری بی‌خاصیّت در دست خدا باشد. معجزات آن حضرت همان اندازه منتسب به خود اوست که کارهای اختیاری ما منتسب به خود ماست؛ یعنی همان‌گونه که افعال اختیاری ما، در عین اینکه فعل خدا هستند فعل ما نیز می‌باشند، معجزه نیز در عین اینکه فعل خداست از وجود خود نبی صادر می‌شود».

۱۰.پژوهشگران پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.

پژوهشگران پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «حضرت مسیح(ع) که آخرین حلقه اتصال میان پیامبران پیشین و پیامبر اسلا‌م(ص) است، از آگاهان به غیب به‌ شمار می‌رود. او خویش را با جمله زیر توصیف کرده و می‌فرماید:﴿﴿ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ﴾﴾ . و این امر را از معجزات خود بر می‌شمارد و می‌فرماید: ﴿﴿أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ﴾﴾ ».

گزیده‌های پاسخ‌ها

•   علامه طباطبایی: آیۀ اخبار به غیبی‌ است که مختص به خدا و رسولانی‌ است که خدای‌ تعالی‌ آگهی‌ بدان را به وسیله وحی‌ به آنان داده و این خود معجزه‏‌ای‌ دیگر است و اخبار به غیبی‌ است که صریح در تحقق است، یعنی‌ هر کس آن را بشنود شکی‌ در معجزه بودنش نمی‌‏کند.  
•   مکارم شیرازی: حضرت مسيح(ع) مدعى علم غيب بود. طبق آنچه در آيه شريفه فوق آمده حضرت مسيح(ع) معجزاتى در اختيار داشت، يكى از آنها آگاهى از امور پنهانى مردم در عصر خود حضرت بود. حضرت عيسى(ع) نيز حظ و بهره‌اى از علم غيب داشته است.  
•   سبحانی: در قرآن مجید آیاتی وجود دارد که آشکارا آگاهی پیامبران و برخی از بندگان خاص خدا را از امور پنهان از حس، تصدیق می‌کند و هیچ فرد مسلمانی که قرآن را وحی آسمانی می‌داند پس از دقت در مفاد آنها، نمی‌تواند در این مسأله تردید داشته باشد. مانند خبرهایی که حضرت عیسی(ع) می‌دادند.  
•   جوادی آملی: منشأ چنین گزارش غیبی‌‏ای همانا سِعَه وجودی روح انسان کامل معصوم است که از آشکار و نهان دیگران به عنایت الهی آگاه است.  
•   مهری: حضرت عیسی(ع) فرمود: و شما را از آنچه می‏‌خورید یا در خانه ذخیره می‌‏کنید آگاه می‌‏سازم. و این یعنی اخبار به غیب.  
•   نصیری: خداوند در تبیین رسالت عیسی برای او معجزات مختلفی برمی‌شمرد که از جمله آنها آگاهی از چیزهایی است که مردم در خانه خود ذخیره کرده‌اند، و اینها یعنی اخبار غیبی.  
•   خوش‌باور: برخی از آیات قرآن کریم دلالت می‌کنند که خداوند متعال پیامبرانش را در صورت نیاز از این امور پنهان آگاه می‌سازد؛ نمونۀ روشن آن، خبر دادن حضرت عیسی(ع) از درون خانه‌های مردم است.  
•   پژوهشگران پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه: حضرت مسیح که آخرین حلقه اتصال میان پیامبران پیشین و پیامبر اسلا‌م است، از آگاهان به غیب به‌ شمار می‌رود.  

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. آیا آدم پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
2. آیا نوح پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
3. آیا صالح پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
4. آیا سلیمان پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
5. آیا یعقوب پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
6. آیا یوسف پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
7. آیا موسی پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
8. آیا ابراهیم پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
9. آیا اسحاق پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
10. آیا خضر پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
11. آیا داوود پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
12. آیا لوط پیامبر علم غیب دارد؟ (پرسش)
13. آیا پیامبر خاتم علم غیب دارد؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

َ

1. آیا در میان مخلوقات فقط انسان عالم به غیب می‌شود؟ (پرسش)
2. چه کسی غیر از خدا عالم به غیب است؟ (پرسش)
3. آیا همه امامان علم غیب داشته‌اند؟ (پرسش)
4. آیا غیر از پیامبران و امامان انسانی عالم به غیب می‌شود؟ (پرسش)
5. تفاوت علم غیب خدا و معصوم چیست؟ (پرسش)
6. آیا از راه غیر مشروع می‌توان به علم غیب دست یافت؟ (پرسش)
7. با توجه به عقیده بداء آیا بهره‌مندی انسان از علم غیب به معنای برتری مخلوق بر خالق نیست؟ (پرسش)
8. دیدگاه های علمای اصول دین اسلام در باره علم غیب غیر خدا چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

َ

• کتاب‌شناسی علم غیب معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم غیب معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم غیب معصوم.

پانویس