آدم بن ربیعه
مقدمه
وی فرزند ربیعة بن حارث بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف است. او به یقین از اصحاب رسول خداa نیست؛ چرا که پیش از بعثت، خانواده‌اش او را برای شیرخوارگی به قبیله بنی لیث بن بکر یا بنو سعد بن بکر دادند و در جنگی که میان این قبیله با بنوهذیل درگرفت، این طفل در حالی که مشغول بازی بود، بر اثر اصابت سنگ یا تیری به پیشانی‌اش کشته شد[۱]. ابن حزم[۲] برخلاف دیگران، دوران شیرخوارگی این کودک را نزد قبیله هذیل بیان داشته که مردی از کنانه او را با تیر کُشت. رسول خداa ضمن خطبه عرفه که در حجة الوداع ایراد کردند، فرمودند: "هر خونی را که در جاهلیت ریخته شده، باطل اعلام می‌کنم و نخستین آن خون‌ها، فرزند ربیعة بن حارث است"[۳]. بنا بر مشهور روایات، پیامبر از فرزند ربیعه نام نبرده است و هشام کلبی[۴] نیز تصریح می‌کند که پدرم و بنی هاشم نام این بچه را ندانسته‌اند.
اما در برخی، روایات، این خطبه با نام آدم بن ربیعه[۵]، ایاس بن ربیعه[۶]، حارث بن ربیعه[۷] و نیز عامر بن ربیعه[۸] روایت شده است. به نظر می‌رسد تصریح به نام، اشتباه باشد. درباره نام "آدم"، عسکری[۹]، ابن اثیر[۱۰] و دیگران[۱۱] این خطا را به حماد بن سلمه نسبت داده‌اند که به کلمه "دم"، حرف "آ" افزوده است. هشام کلبی[۱۲] و دارقطنی[۱۳] نیز بدون اشاره به حماد بن سلمه، به این نکته تصریح کرده‌اند.
خطبه حجه الوداع، به روایت امام باقرS به گونه‌ای دیگر نیز نقل شده که پیامبر فرمودند: « إِنَّ أَوَّلَ دَمٍ أَضَعُ فِي دِمَائِنَا دَمُ اِبْنِ رَبِيعَةَ بْنِ اَلْحَارِثِ »[۱۴]؛ بعید نیست اشتباه یاد شده، از واژه بنی آدم بوده باشد. بر اساس این خطا، کسانی چون زبیر بن بکار و ابن حزم[۱۵] نام فرزند ربیعه را آدم گفته‌اند. این در حالی است که نووی[۱۶] و سیوطی[۱۷] مدعی‌اند جمهور علما، نام این کودک را ایاس و برخی نیز تمام (ثمام) یا حارث (حارثه)[۱۸] دانسته‌اند.
عبارت «دَمُ رَبِيعَةَ» را که در این روایت و دیگر روایات[۱۹] نیز نقل شده است، اشتباه دانسته‌اند؛ زیرا وی تا زمان عمر زنده بود[۲۰] یا بنا بر اینکه ربیعه، ولی دم بوده، توجیه کرده‌اند[۲۱].[۲۲]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ابن هشام، ج۴، ص۱۰۲۲؛ ابن سعد، ج۴، ص۴۷؛ طبری، ص۳۱؛ بعقوبی، ج۲، ص۱۱۰؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۳۴۴؛ سهیلی، ج۷، ص۵۱۱؛ شامی، ج۸، ص۴۶۹.
- ↑ ابن حزم، ص۷۰.
- ↑ « كُلَّ دَمٍ فِي اَلْجَاهِلِيَّةِ مَطْلُولٌ وَ أَوَّلَ دَمٍ أَطُلُّهُ دَمُ رَبِيعَةَ بْنِ اَلْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ »؛ ابن هشام فهو، ج۴، ص۱۰۲۲؛ مسلم، ج۴، ص۴۱؛ ابوداود، ج۱، ص۴۲۶؛ ابن ابی شیبه، ج۴، ص۴۲۵؛ نسائی، ج۲، ص۴۲۲؛ ابن خزیمه، ج۴، ص۳۵۱؛ ابن حبان، ج۴، ص۳۱۱.
- ↑ ابن سعد، ص۴۸.
- ↑ بلاذری، ج۱، ص۴۶۱؛ یعقوبی، ج۲، ص۱۱۰.
- ↑ عبد بن حمید، ص۲۷۰-۲۷۱؛ ابن ابی شیبه، ج۸، ص۳۵۲؛ مقریزی، ج۲، ص۱۱۲؛ شامی، ج۸، ص۴۸۲.
- ↑ صدوق، ص۴۸۶؛ ابن حجر، تهذیب، ج۳، ص۲۲۰.
- ↑ ابن شعبه حرانی، ص۳۱.
- ↑ عسکری، ص۸۱-۸۲.
- ↑ ابن اثیر، ج۲، ص۲۵۹.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۱۸؛ همو، تهذیب، ج۳، ص۲۲۰.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۴۸.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۱۸.
- ↑ عبد بن حمید، ص۳۴۲.
- ↑ ابن حزم، ص۷۰.
- ↑ نووی، ج۸، ص۱۸۲.
- ↑ سیوطی، ج۳، ص۳۲۱.
- ↑ شامی، ج۵، ص۲۹۳.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۵، ص۷۳؛ دارمی، ج۲، ص۴۸؛ ابن ماجه، ج۲، ص۱۰۲۵؛ ابوداود، ج۱، ص۴۲۶؛ ابن ابی شیبه، ج۸، ص۳۵۶.
- ↑ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۲۴۷؛ سیوطی، ج۳، ص۳۲۱.
- ↑ طبری، ص۳۱؛ ابن سلام، ج۱، ص۳۸۹؛ عسکری، ص۸۲؛ زمخشری، ج۱، ص۲۰؛ و نیز ر.ک: ربیعة بن حارث.
- ↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «آدم بن ربیعه»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۹۰.