تألیف قلوب در لغت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تألیف قلوب است. تألیف قلوب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تألیف قلوب در قرآن - تألیف قلوب در حدیث - تألیف قلوب در فقه اسلامی - تألیف قلوب در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

“تألیف” از کلمه “الفت” گرفته شده و در لغت به معنای ارتباط پیدا کردن و جوش و پیوند خوردن می‌باشد. کلمه “التیام” نیز به معنای پیوند و جوش‌خوردن است، اما فقط در امور مادی و مربوط به جسم استعمال می‌شود، مانند التیام زخم. اما الفت و تألیف، پیوند و جوش‌خوردن معنوی دو چیز و دو موجود را می‌گویند؛ مانند: اینکه دو قلب متعلق به دو انسان به واسطه علاقه و محبت، الفت پیدا کنند و به هم جوش بخورند و نیز مانند این که مفاهیم و معانی متعددی با هم تألیف شوند و جوش بخورند و مقصود واحدی را تداعی نمایند. کلمه الفت و تألیف، در قرآن مجید نیز به این معنا و منظور استعمال شده است آنجا که می‌فرماید: ﴿إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا﴾.

و در جای دیگر می‌فرماید: ﴿وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾. بنابراین، معنای تألیف قلوب از نظر لغت؛ یعنی ارتباط پیدا کردن و پیوند دل‌ها.

از نظر فقهی تألیف قلوب عبارت است از: “حمایت اقتصادی مسلمین و یا کفّار توسط پیامبر، امام و یا ولی امر مسلمین به منظور جلب آنان برای جهاد و اسلام و دفاع از آن”. برای این حمایت اقتصادی اسلام بودجه خاصی را اختصاص داده و آن قسمتی از زکات است که به عنوان مالیات اسلامی، از مردم مسلمان گرفته می‌شود. کسانی‌که چنین مورد کمک و حمایت قرار می‌گیرند “مؤلفة قلوبهم” و یا مؤلف القلوب” نامیده می‌شوند.

در قرآن مجید برای بودجه هنگفت زکات هشت مورد مصرف بیان گردیده است. متن آیه شریفه در این‌باره چنین است: ﴿إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾. “همانا زکات مخصوص: فقرا، مسکینان، بینوایان، کارمندان دولت اسلامی که مسؤول جمع‌آوری زکاتند، مؤلفة‌القلوب، آزادی بردگان، مقروضان و ورشکستگان، فی سبیل‌الله (کارهای عام‌المنفعه، مانند: ساختن مسجد، پل، بیمارستان، کتابخانه و...)، ابن سبیل (کسانی که در حین مسافرت و دور از وطنشان خرج راه خود را تمام کرده و به آن نیاز دارند)...”.

اینها موارد مصرف بودجه زکات اسلامی است و فقهای شیعه و سنی نیز همه متفقند که موارد مصرف زکات این هشت مورد است که خداوند به طور صریح بیان فرموده است. اما فقها، بعد از اتفاقشان بر این هشت مورد، در مورد کیفیت هر یک از عناوین، اختلاف فتوا و نظر جزئی پیدا کرده‌اند. چنان‌که ملاحظه فرمودید یکی از موارد هشت‌گانه “مؤلفة‌القلوب” می‌باشد که باید از زکات سهمی به آنان داده شود تا در جهاد و مبارزه شرکت کنند؛ اینان را خداوند به این خاطر “مؤلفة‌القلوب” نامیده است که رهبر و امام مسلمین با پشتیبانی و حمایت مالی جدی آنان، دل‌هایشان را نسبت به اسلام و مسلمین تألیف و پیوند می‌دهد و آنان را برای دفاع از اسلام و یا مبارزه علیه دشمنان اسلام، تشویق و دلگرم می‌سازد.

پیامبر اسلام(ص) در دوران حیاتش، اصل تألیف قلوب را به کار می‌بست. مثلاً از مشرکان شخصی به نام “صفوان بن امیه” و از منافقان، ابوسفیان تألیف قلوب شدند. صفوان بن امیه در جنگ حنین به همراه مسلمین جنگید و از غنایم نیز سهم برد.

نتیجه: مطالب مذکور این است که دین مقدس اسلام، برای تشویق و تقویت ایمان مسلمانان ضعیف‌الایمان و نیز برای جلب کفّار به جهاد و مبارزه علیه طاغوت‌ها و یا جلب آنان برای شرکت در دفاع از وطن اسلامی، بودجه مالی ویژه‌ای را در نظر گرفته و اعمال چنین سیاستی در سیاست خارجی “تألیف قلوب” نامیده می‌شود.

پرسش مستقیم

• تألیف قلوب در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

1. شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام