مناظرات امام جواد

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام جواد است. مناظرات امام جواد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مناظرات امام جواد در حدیث - مناظرات امام جواد در معارف و سیره امام جواد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

پاسخ‌های علمی امام جواد(ع) در مجلس معتصم زرقان نقل می‌کند: روزی احمد بن ابی دؤاد به دیدار معتصم عباسی رفت. هنگام بازگشت متوجه شدم که محزون و غمگین است. علت آن را جویا شدم. او در پاسخ گفت: کاش بیست سال پیش از این مرده بودم و شاهد ماجرای امروز نبودم! گفتم: چه رخ داده است؟ گفت: از دست این جوان سیاه چهره، محمد بن علی بن موسی! گفتم: از او چه دیده‌ای؟ گفت: در حضور خلیفه شخصی به دزدی اقرار کرد و تقاضا نمود تا حد سرقت بر او جاری شود. خلیفه دستور داد تا همه دانشمندان دینی جمع شوند و مقداری از دست وی را، که بایستی بریده شود، مشخص نمایند. همه دانشمندان آمدند. محمد بن علی الجواد(ع) نیز میان آنان حضور داشت. وقتی که خلیفه از ما پرسید: چه مقدار از دست او باید بریده شود؟ پاسخ دادم: از مچ دست باید بریده شود. خلیفه علت را پرسید. گفتم: چون دست شامل انگشتان و کف دست تا مچ می‌باشد و خداوند می‌فرماید: ﴿فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ﴾، «وجه»، یعنی صورت که شامل تمام صورت انسان از پیشانی و ابرو و دو طرف صورت تا چانه می‌شود و «ید» نیز شامل انگشتان، کف و مچ می‌شود.

گروهی از دانشمندان حاضر نیز با من در این تفسیر هم‌عقیده بودند؛ اما گروهی دیگر گفتند: از مِرفَق باید قطع شود. خلیفه پرسید: به چه دلیل؟ پاسخ دادند: چون خداوند می‌رماید: ﴿وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ﴾. این تعبیر گویای آن است که اندازه بریدن دست تا مرفق است، نه مچ. در این هنگام، معتصم عباسی به محمد بن علی الجواد توجه کرد و گفت: نظر شما در این مسئله چیست؟ گفت: همه دانشمندان سخن گفته، نظر خویش را بیان کردند. خلیفه گفت: به آنچه در این مجلس گفته شد، کاری ندارم. من نظر شما را در این مسئله می‌خواهم. گفت: مرا از اظهار نظر در این موضوع معاف بدار. خلیفه: تو را به خدا سوگند می‌دهم که نظر خویش را بیان کن. گفت: حالا که مرا به خداوند سوگند دادی، پس بشنو. آنچه دانشمندان حاضر گفتند، با سنت رسول خدا(ص) مخالف است؛ زیرا حد سارق در سنت پیامبر(ص) بریدن انگشتان دست است و شامل کف دست نمی‌شود. خلیفه گفت: دلیل شما چیست؟

حضرت فرمود: سخن جدم رسول خدا(ص) که فرمود: هنگام سجده باید هفت عضو از اعضای بدن انسان روی زمین قرار گیرد: پیشانی، کف دو دست، سر دو زانو، و دو انگشت بزرگ پاها. چنان‌چه در اجرای حد سرقت، دست‌های او از مچ یا از مرفق، بریده شود، هنگام سجده نماز دچار مشکل شده، سجده او ناقص خواهد بود. خداوند می‌فرماید: ﴿وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ﴾ و مقصود از مساجد، اعضای هفتگانه‌ای است که نمازگزار هنگام سجده باید آنها را روی زمین قرار دهد. و فرموده است: ﴿فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا﴾ و چون کف دو دست متعلق به خدا می‌باشد، نباید بریده شود. راوی می‌گوید: معتصم پس از شنیدن سخنان فرزند علی بن موسی الرضا(ع) دستور داد تا دست سارق را به همان اندازه که او بیان کرده بود؛ یعنی انگشتان دست وی قطع کنند. ابن أبی دؤاد می‌گوید: من در این لحظه حقارت و کوچکی بیش از حد در خود احساس کردم و آرزو نمودم که ای کاش زنده نبودم و این سرافکندگی را مشاهده نمی‌کردم. زرقان می‌گوید: دوستم ابن أبی دؤاد برای من نقل کرد که سه روز پس از این ماجرا، دوباره به دیدار معتصم رفته، گفتم: نصیحت خلیفه بر من واجب است و وظیفه خود می‌دانم که نکاتی را از روی نصیحت و دلسوزی به شما متذکر شوم؛ زیرا از آن می‌ترسم که خداوند مرا به خاطر عمل نکردن به این وظیفه، در آتش خشم خود بسوزاند. معتصم گفت: نصیحت تو چیست؟

گفتم: سزاوار نبود در مجلسی، که بسیاری از دانشمندان حضور داشتند، در برابر وزیران، نویسندگان، شخصیت‌های سیاسی، نظامی و جمع زیادی از مردم عادی، که به مذاکرات مجلس گوش سپرده بودند، مسئله را مطرح کنید. آنگاه، پس از اظهار نظر همه فقیهان، هیچ کدام را نپذیرید و با کمال تأسف سخن یک نوجوان غیر مشهور، که گروهی ناچیز به امامت وی معتقدند و او را برتر از دیگران می‌دانند، بپذیرید و مطابق فتوای او حکم کنید و دیگران را شرمسار و سرافکنده سازید. خلیفه پس از شنیدن سخنان من، رنگ چهره‌اش تغییر کرد و احساس کردم که متأثر شده، آماده جبران بی‌حرمتی به حیثیت و آبروی دانشمندان است. چهار روز از ماجرا گذشت. خلیفه یکی از نویسندگان دربار را محضر امام جواد(ع) روانه کرد تا از او برای آمدن به منزل خلیفه و صرف غذا دعوت کند. پیک دربار خدمت امام(ع) شرفیاب شد. و از امام خواست که دعوت خلیفه را پذیرفته، در منزل وی حاضر شود. حضرت از پذیرش دعوت و حضور در مجلس امتناع ورزید و فرمود: شما که می‌دانید من در این گونه مجالس شرکت نمی‌کنم! پیک دربار گفت: من از شما برای صرف غذا در منزل خودم دعوت می‌کنم و دلم می‌خواهد فرش منزل من با قدوم مبارک شما متبرک شود. شماری از وزیران دربار نیز به این مجلس دعوت شده‌اند. امام(ع)، که با علم و دانش الهی از هدف اصلی آنان آگاه بود و می‌دانست که هدف از دعوت و اطعام چیزی جز مسموم نمودن وی نمی‌باشد، چاره‌ای جز پذیرش نداشت. پس به ناچار دعوت را پذیرفت و سر سفره اطعام حاضر شد. امام(ع)، به محض خوردن غذا، در بدن خویش احساس ضعف و ناتوانی نمود. اثر غذای مسموم به سرعت وی را به بیماری دچار کرد. مرکب سواری خویش را خواست تا به منزل مراجعت نماید. صاحب خانه اصرار ورزید که بیشتر در خانه وی بماند.

امام(ع) فرمود: رفتن من از این خانه برای تو بهتر است. یکی دو روز بیشتر نگذشت که همانند اجداد دیگر خویش پذیرای مرگ با عزت و شهادت در راه خدا شد و به سرای باقی شتافت.

منابع

1. طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه