آفرینش انسان در معارف و سیره علوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آفرینش انسان است. آفرینش انسان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آفرینش انسان در قرآن - آفرینش انسان در کلام اسلامی - آفرینش انسان در نهج البلاغه - آفرینش انسان در معارف و سیره علوی - آفرینش انسان در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
امیرمؤمنان(ع) آفرینش انسان را نخستین نعمت الهی می‌شمارد[۱] و به موضوع خلقت آدم از خاک می‌پردازد و می‌فرماید: خداوند از بخش‌های گوناگون زمین، خاکی گرد آورد و با آب بیامیخت و از آن پیکری آراست و فرشتگان را به سجده‌اش خواند. آن گاه او را در خانه‌ای آرام جای داد تا با آرامش زندگی کند و از دشمنی و مکر شیطان برحذر داشت. آدم یقین را به شک فروخت و فریب شیطان را خورد و به خطا درافتاد؛ اما خداوند توبه‌اش را پذیرفت[۲]. موضوع خلقت آدم از خاک، حقیقتی است مسلم که قرآن و روایات صریحاً از آن سخن گفته‌اند[۳]، اما این که خاک بی‌واسطه تبدیل به آدم شده یا با واسطه، مسکوت است.
باری، غرض و غایت از خلقت موجودات زمین، انسان است و ماده نخستین انسان خاک. بسیاری از موجودات دیگر نیز در این ماده نخستین شریک انسانند، اما انسان دارای گونه‌ای از وجود است که او را ویژگی بخشیده است. انسان را دوگونه تسویه است: تسویه روح و تسویه بدن، و این تسویه در هفت درجه یا مرحله است[۴]. تفاوت آدمیان با یکدیگر و فضیلت آنان و بیان قوای جسم و روح و غایت و غرض انسان و توضیح کمال انسانی، بقای روح پس از مرگ بدن و... مباحثی است مربوط به خلقت انسان که حضرت امیر(ع) در گفتار خود به آنان اشارت کرده است. موضوع تجرد روح نیز از مباحثی مهم است که فیلسوفان و محدثان در آن اختلاف کرده‌اند و امام علی(ع) نیز از آن سخن گفته است. شاید بهترین دلیل بر تجرد روح این کلام حضرت باشد که می‌فرماید: «كَانَ اللَّهُ وَ لَا شَيْ‌ءَ مَعَهُ فَأَوَّلُ مَا خَلَقَ نُورُ حَبِيبِهِ مُحَمَّدٍ(ص) قَبْلَ خَلْقِ الْمَاءِ وَ الْعَرْشِ وَ الْكُرْسِيِّ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّوْحِ وَ الْقَلَمِ وَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ الْمَلَائِكَةِ وَ آدَمَ وَ حَوَّاءَ... قَالَ اللَّهُ تَعَالَى يَا حَبِيبِي وَ يَا سَيِّدَ رُسُلِي وَ يَا أَوَّلَ مَخْلُوقَاتِي وَ يَا آخِرَ رُسُلِي أَنْتَ الشَّفِيعُ يَوْمَ الْمَحْشَرِ»[۵]. حضرت علی(ع) به روشنی در این حدیث بیان می‌کند که نور پیامبر اکرم(ص) پیش از همه موجودات آفریده شده است. پس این نور مادی نیست؛ زیرا شیء مادی نیازمند به مکان است. احادیثی دیگر نیز در این باره از امیرمؤمنان(ع) نقل کرده‌اند[۶]؛ اما به صراحت این حدیث نیستند. امام در حدیثی دیگر از تقدم خلقت ارواح مردم پیش از بدن سخن گفته است[۷] و نیز تقدم خلقت جن بر انس[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۱، ص۲۴. این خطبه در حضور رسول خدا(ص) بیان شده است.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ١.
- ↑ نهج السعاده، ج۲، ص۲۹۷، خطبه ۲۳۸: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ مِنْهَا خَلْقَنَا».
- ↑ ملاصدرا، اسرار الآیات، ص۲۰۸.
- ↑ بحار الانوار، ج۵۷، ص۲۰۰-۱۹۸.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۲۰۵ و ۱۴۷.
- ↑ بحار الانوار، ج۶۱ ص۱۳۱؛ مروارید، حسن علی، تنبیهات حول المبدأ و المعاد، ص۱۱۰.
- ↑ نهج السعاده، ج۳، ص۵۹، خطبه ۱۵.
- ↑ عابدی، احمد، مقاله «خلقت»، دانشنامه امام علی ج۱ ص ۳۶۳.