آیا نصب الهی امام لازمه‌اش ربوبیت و الوهیت است؟ (پرسش)
آیا نصب الهی امام لازمه‌اش ربوبیت و الوهیت است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث امامت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.
| آیا نصب الهی امام لازمه‌اش ربوبیت و الوهیت است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ امامت |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
پاسخ نخست
آقای حسن علی‌پور وحید در کتاب «مکتب در فرآیند نواندیشی» در این‌باره گفته است:
«اگر کسی ولایت باطنی و تکوینی انبیا و ائمه (ع) را که سرچشمه معجزات و تصرفات است، همچنین صفات و قابلیت‌های دیگر آنها را به گونه اصیل و ذاتی به آنها نسبت دهد و در عرض قدرت و اراده الهی، برای آنان نیز استقلال باور داشته باشد، منجر به ربوبیت و شرک خواهد شد؛ اما اگر این کمالات و توانایی‌ها را افاضه حق به اولیای خویش، و ظهور و نمودی از حقیقت واحد و اصیل هستی بشمارد و به اصطلاح رایج، در طول اراده و اقتدار الهی بشناسد، عین توحید است. مگر باور به کارآیی و کارآمدی اسباب و علل طبیعی و غیرطبیعی، و مراجعه روزمره آدمیان به آنها، باور به اصالت و استقلال آنهاست و ختم به شرک می‌شود؟ در بینش توحیدی، هیچ فعل و صفت و ذاتی، مستقل و در عرض افعال و صفات و ذات الهی نمی‌نشیند و یگانه حقیقت مستقل و اصیل هستی، مالک و خالق عالم است. منشأ شبهه وهابیت و اتهام شرک به شیعه نیز همین نگرش ناقص و یک‌سویه است.
چند نقض بر مدعای شبهه افکنانی که اعتقاد به عصمت یا نصب الهی امام یا اعجاز امام را مساوی ربوبیت و الوهیت یا شرک می‌دانند ذکر می‌کنم:
- نقض اول. پیامبران: آیا اینان، عصمت، نص و نصب الهی، اعجاز، علم غیب و دیگر امتیازات را برای انبیا باور ندارد؟ آیا آن صفات، پیامبران را از عبودیت به ربوبیت و الوهیت دگرگون ساخت؟ مگر قرآن بارها از اعجاز رسولان سخن نمی‌گوید؟ مگر معراج پیامبر خاتم (ص) را شرح نمی‌دهد که بی‌سابقه‌ترین و پیچیده‌ترین معجزه‌هاست؟ مگر قرآن علم غیب، ارتباط با متافیزیک، تعامل با فرشتگان، اِخبار از آینده و جز آن را برای انبیا ثابت نمی‌داند؟ این همه صفت فوق طبیعی، پیش‌نیازهایی هستند برای رسالت و نبوت و ابزاری برای دریافت و ابلاغ وحی و هدایت بشر. چگونه است که شبهه افکنان این پیش‌نیازها را در نبوت و رسالت باور دارند و منجر به خروج از بشریت و استحاله به ربوبیت نمی‌پندارند، ولی در امامت، عامل ربوبیت و الوهیت می‌انگارند؟
- نقض دوم. غیر پیامبران: قرآن، خوارق عادات و کرامات بسیاری را برای غیر انبیا ثابت می‌داند. به تصریح قرآن این صفات، نه تنها دارندگان آن را به ربوبیت و الوهیت دگرگون نساخت و به شرک نینجامید، بلکه مقرون بود با شدت عبودیت؛ همانند مریم، اصحاب کهف، وزیر سلیمان و مصادیق دیگر که شرحش رفت.
- نقض سوم. فرشتگان: مگر در قرآن، روایات و موازین عقلی، باور بر برتری انسان بر فرشتگان نیست؟ مگر در سیر صعودی و معرفتی معراج، جبرئیل در میانه راه از همراهی با پیامبر اکرم (ص) باز نماند؟ مگر به تصریح قرآن، آدم معلم فرشتگان نشد و اسرار اسماء را به آنها نیاموخت؟[۱] مگر به تکرار قرآن، انسان مسجود فرشتگان نیست؟[۲] به یقین ملائکه دارنده علم غیب، خوارق عادات و صفاتی از این دست هستند. اگر ملائکه که مرتبه وجودی پائین‌تر از انسان کامل دارند، برخوردار از علم غیب و مانند آن هستند، چرا اعتقاد به آن برای امام که برتر و معلم ملائکه است، دشوار و ناشدنی باشد؟»[۳]
پانویس
- ↑ ﴿وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ * قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ﴾ «و همه نام‌ها را به آدم آموخت سپس آنان را بر فرشتگان عرضه کرد و گفت: اگر راست می‌گویید نام‌های اینان را به من بگویید * گفتند: پاکاکه تویی! ما دانشی جز آنچه تو به ما آموخته‌ای، نداریم، بی‌گمان تویی که دانای فرزانه‌ای * فرمود: ای آدم! آنان را از نام‌های اینان آگاه ساز! و چون آنان را از نام‌های اینان آگاهانید فرمود: آیا به شما نگفته بودم که من نهان آسمان‌ها و زمین را می‌دانم و از آنچه آشکار می‌کنید و پوشیده می‌داشتید آگاهم؟» سوره بقره، آیه ۳۱-۳۳.
- ↑ ﴿وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا﴾ «و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند» سوره بقره، آیه ۳۴؛ ﴿فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ﴾ «آنگاه همه فرشتگان، همگان فروتنی کردند» سوره حجر، آیه ۳۰ و سوره ص، آیه ۷۳.
- ↑ علی‌پور وحید، حسن، مکتب در فرآیند نواندیشی، ص ۱۳۹.