ابراهیم بن محمد بن ابی‌سمال اسدی ازدی در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابراهیم بن محمد بن ابی‌سمال اسدی ازدی است. ابراهیم بن محمد بن ابی‌سمال اسدی ازدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن محمد بن ابی‌سمال اسدی ازدی در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از راویان امام رضا (ع) ابراهیم بن ابی‌بکر محمد بن ربیع، مکنی به ابوبکر، ابن‌سمال سمعان بن هبیره، معروف به ابن ابی‌سمال (سماک) به دلیل نقل روایت از امام رضا (ع) از اصحاب و راویان امام رضا (ع) شمرده شده است[۱]. برخی وی را ابن ابی‌سماک معرفی کرده‌اند[۲] که البته مورد اقبال قرار نگرفته است[۳]. نجاشی سمال را به معنای کحال دانسته[۴] که می‌تواند ناظر به فعالیت اجتماعی اقتصادی سر سلسله این خاندان باشد. ابراهیم به خاندان ابوالسمال که از خاندان‌های بزرگ شیعی کوفه بودند نسبت می‌یابد[۵]. ابوسمال سمعان، جد دهم نجاشی، صاحب کتاب رجال است که سر سلسله فرزندان و نسل خویش قرار گرفته[۶] و ابراهیم نیز به همین دلیل چنین کنیه‌ای یافته است[۷]. از این خاندان، دانشمندان، نویسندگان و راویان بسیاری برخاستند که در تفکر شیعی اثرگذاری آشکاری داشتند[۸] و ابراهیم یکی از آنان است. وی بر حسب آنچه از داده‌های روایی بر می‌آید، بی‌گمان از راویان و یاران امام کاظم (ع) بود[۹]، ولی پس از شهادت آن حضرت گویی درباره امامت امام رضا (ع) اندکی دچار تردید شد[۱۰]. به همین سبب برخی بر آن‌اند که او به واقفیه پیوسته بود، در عین حال که وی را فردی ثقه و روایاتش را مقبول می‌دانند[۱۱]. دسته‌ای دیگر روایاتش را به دلیل همین گرایش نمی‌پذیرند[۱۲]. به هر حال او فردی سرشناس، شیعه و معتقد به امامت بود.
کشی در خبری از گفت‌و‌گوی احمد بن محمد البزاز با ابراهیم بن ابی سمال به نقل حسن بن موسی سخن می‌گوید. در این گفت‌و‌گو ابراهیم از او درباره عقیده‌اش می‌پرسد، او می‌گوید: همان است که می‌دانی. ابراهیم شک خود را در زنده بودن یا وفات امام کاظم (ع) بیان می‌کند و می‌گوید: اگر وفات کرده باشد، کسی جز پیشوای شما [[[امام رضا]] (ع)] برای این کار شایسته نیست. سپس حسن می‌گوید: احتمالاً وی با شک از دنیا رفت[۱۳]. در خبری دیگر، کشی از دیدار او و برادرش اسماعیل با امام رضا (ع) می‌نویسد که صفوان آن دو را نزد امام برد و آن دو، پس از بیان احوال خود و خانواده خویش، درباره امامت پس از امام کاظم (ع) پرس‌و‌جو کردند. امام در این گفت‌و‌گو خود را به وصایت پدر، امام بعدی خواند. آنان از اختلاف مردم در این زمینه گفتند و خواستار دلیلی قابل انتقال به مردم شدند که امام با بیاناتی آنان را قانع کرد، به گونه‌ای که اسماعیل قسم یاد کرد که امامی جز او نمی‌شناسد، ولی ابراهیم گفت: ما وضع خود را اطلاع دادیم؛ آیا کسی که چنین باشد مسلمان است؟ فرمود: ساکت باش چیزی نگو. او نیز از سخن باز ماند[۱۴].
همچنین روایتی وجود دارد که بر اساس آن، ابراهیم طی نامه‌ای از امام رضا (ع) درباره این حدیث که «إِنَّ الْإِمَامَ لَا يُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَامُ» می‌پرسد و امام در پاسخ، آن حدیث را تأیید می‌کند. ابراهیم پس از آن در ملاقاتی حضوری از آن حضرت می‌پرسد: پس پدر تو را چه کسی غسل داد؟[۱۵] با این نگاه وی در صدد بیان تردید خویش راجع به امام رضا (ع) بر می‌آید. اما با همه اینها، دسته‌ای به صراحت به واقفی نبودن او اعتقاد دارند. نجاشی ضمن بیان شرح حال داوود بن فرقد اسدی کوفی که از اصحاب امام موسی کاظم (ع) و امام رضا (ع) بود، کتابی را از او یاد می‌کند و می‌نویسد: این کتاب را جمع زیادی از اصحاب ما روایت کرده‌اند. سپس در میان آنان از او نیز نام می‌برد[۱۶]. این تعبیر به روشنی نشان می‌دهد نجاشی وی را شیعه امامی می‌داند. بر همین اساس، عمر رضا کحاله به صراحت او را از محدثان امامیه بر می‌شمرد[۱۷].
ابراهیم علاوه بر امام کاظم (ع) از امام صادق (ع) نیز گاه با یک یا دو واسطه روایت کرده است[۱۸]، هر چند به صورت مستقیم نیز روایتی از او ذکر شده[۱۹] که به نظر می‌رسد مرسله باشد، چون برابر روایتی، ابراهیم صریحاً از عدم ملاقاتش با آن امام سخن می‌گوید[۲۰]. به هر حال، افرادی چون عثیم[۲۱]، علی بن حسن بن فضال[۲۲]، محمد بن حسان[۲۳]، ابوالقاسم بن معاویه و دیگران از او روایت کرده‌اند[۲۴]. از وی کتابی نیز با عنوان النوادر ذکر شده که محمد بن علی آن را یاد کرده است[۲۵].
زیست‌نامه ابراهیم چندان روشن نیست، همان طور که از سال ولادت و دوران رشد و نمو و دوران تحصیل وی اطلاعی در دست نیست. از فرجام حیات وی نیز اطلاعی وجود ندارد، جز آنکه با توجه به اخبار و گزارش‌ها، امامت امام رضا (ع) (۱۸۳-۲۰۳ق) را درک کرده است و به نظر می‌رسد که در اوایل امامت آن حضرت در گذشته باشد، چون دیگر هیچ خبری از وی در متون دیده نمی‌شود.[۲۶][۲۷]
جستارهای وابسته
- ابوسمال اسدی (جد)
- محمد بن ابی‌سمال اسدی (پدر)
- اسماعیل بن محمد بن ابی‌سمال اسدی (برادر)
منابع
پانویس
- ↑ مختصر البصائر، ص۷۶.
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۲.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۶۸.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۰۵.
- ↑ جمهرة أنساب العرب، ص۹۵.
- ↑ الفوائد الرجالیة، ج۲، ص۳۲.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۶۶۳.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۳، ص۳۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۱.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۷۳.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۱؛ کتاب الرجال، ابن داوود، ص۵۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۸؛ تنقیح المقال، ج۱، ص۵.
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۳۱۴.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۷۱- ۴۷۲.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۷۱- ۴۷۲.
- ↑ مختصر البصائر، ص۷۶؛ بحار الأنوار، ج۲۷، ص۲۸۹.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۵۶.
- ↑ معجم المؤلفین، ج۱، ص۹۳.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۲۵۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۳۸۹.
- ↑ الکافی، ج۱۳، ص۳۲۸.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۷۱-۴۷۲.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۶۶.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۹؛ لسان المیزان، ج۱، ص۴۰.
- ↑ هدایة المحدثین، ص۹.
- ↑ جامع الرواة، ج۱، ص۷۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۱.
- ↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سیدحسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علی، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، نجف، المطبعة المرتضویة، ۱۳۵۲ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، سوم، ۱۳۶۴ش؛ جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی (۱۱۰۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق؛ جمهرة أنساب العرب، علی بن احمد معروف به ابن حزم (۴۵۶ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۰۳ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: سید کاظم موسوی بجنوردی (معاصر)، دوم، ۱۳۷۰ش؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ الفهرست، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف، المکتبة المرتضویة، اول، ۱۳۵۶ق، الفوائد الرجالیة، سید محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم (۱۲۱۲ق)، تحقیق: سید محمدصادق بحر العلوم - سید حسین بحرالعلوم، تهران، مکتبة الصادق، اول، ۱۳۶۳ش، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داوود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمدصادق بحر العلوم، قم، منشورات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰ق؛ مختصر البصائر، حسن بن سلیمان حلی (۸۳۰ق)، تحقیق: مشتاق مظفر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۲۱ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، دوم، ۱۴۰۴ق؛ هدایة المحدثین إلی طریقة المحمدین، محمد امین بن محمد علی کاظمی (معاصر)، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت عطا لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق.
- ↑ مقدسی، زهرا، مقاله «ابراهیم بن ابی‌سمال»، دانشنامه امام رضا ص ۳۳۰.