اجتهاد در لغت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اجتهاد است. اجتهاد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اجتهاد در لغت - اجتهاد در قرآن - اجتهاد در کلام اسلامی - اجتهاد در فقه اسلامی - اجتهاد در فقه سیاسی - اجتهاد در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - اجتهاد از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

اجتهاد از ماده «جهد»، به ضم جیم و فتح آن، به معنای توان، به آخر رساندن قدرت و مشقت است. برخی گفته‌اند: «جَهد» به فتح جیم به معنای مشقت و سختی و «جُهد» به ضم جیم به معنای توان و طاقت است. بر اساس معانی یادشده می‌توان گفت که اجتهاد عبارت است از «به‌کارگیری تلاش و کوشش در حد توان برای انجام کاری».

واژه «اجتهاد» به صیغه افتعال در قرآن کریم به چشم نمی‌خورد، اما به صورت مصدر در موارد متعدد ذکر شده و به همان معانی لغوی به کار رفته است. البته در برخی موارد به ضم جیم آمده است، مانند آیه مبارکه ﴿وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ﴾ که در آن، «جهد» به معنای نیرو و توان است، و در برخی موارد به فتح جیم آمده است، مانند آیه شریفه ﴿وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ﴾. این جمله در آیات متعدد ذکر شده است. واژۀ «جَهد» که در این جمله به کار رفته، در آیه ۱۰۹ سوره انعام، آیه ۵۳ سوره مائده و آیه ۳۸ سوره نحل به معنای کوشش و تلاش است و در آیه ۵۳ سوره نور و آیه ۴۲ سوره فاطر به معنای توان و نیروست.

واژه «اجتهاد» و مشتقات آن در سخنان معصومان نیز به همان معنای لغوی به کار رفته است؛ مانند: «إِنَّكَ لَنْ تَبْلُغَ فِي النَّظَرِ لِنَفْسِكَ وَ إِنِ اجْتَهَدْتَ مَبْلَغَ نَظَرِي»؛ «تَجْتَهِدَ لِنَفْسِكَ فِي اتِّبَاعِ مَا عَهِدْتُ إِلَيْكَ فِي عَهْدِي هَذَا»؛ «وَ يَحِقُّ عَلَى الْمُسْلِمِينَ الِاجْتِهَادُ فِي التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَى التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاةُ لِأَهْلِ الْحَاجَةِ». این واژه به تدریج از معانی لغوی خود که صرف نیرو و توان یا تلاش و کوشش در انجام کار می‌باشد، دور شده و در معنای اصطلاحی دیگری به کار گرفته شده است..

منابع

1. عارفی، محمد اسحاق، خاتمیت و پرسش‌های نو ج۱