سوره نحل
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره نحل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره نحل در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
شانزدهمین سوره قرآن و هفتادمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با موضوعات بسیار گسترده و فراوان. نام این سوره مبارکه از شصت و هشتمین و شصت و نهمین آیه آن برگرفته شده است.
در این دو آیه آفریدگار هستی از زنبور عسل که سمبل دقّت و نظم و نمونه تمدّن و زندگی اجتماعی است یاد می‌کند و از وحی الهی به آن موجود شگرف سخن می‌گوید و روشنگری می‌کند که چگونه آفریدگارش، راه و رسم زندگی را به طور غریزی به آن حشره شگفت‌انگیز آموخت و به طور غریزی هدایت‌اش نمود تا با مهندسی دقیق و ظرافت بهت‌آور خود، خانه‌های شش ضلعی بر فراز قلّه‌ها، شکاف کوه‌ها، لابه لای صخره‌ها و در درون شاخ و برگ درختان و... بسازد و چگونه از بهترین گل‌ها و گیاهان بهره گیرد و آنگاه چگونه بهره‌ای ارزشمند و شفابخش به انسان‌ها بدهد.
نام دیگر این سوره «نِعَم» (جمع نعمت) است؛ زیرا محور اصلی این سوره ذکر نعمت‌های خداوند است. دارای ۱۲۸ آیه، ۱۸۵۱ کلمه و ۷۸۳۸ حرف است.
از نظر حجم از سوره‌های «مئون» و متوسط قرآن و سه چهارم یک جزء قرآن را در بردارد. سومین سوره از سوره‌های چهارده‌گانه «سجده» است که آیه ﴿أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ يَتَفَيَّأُ ظِلَالُهُ عَنِ الْيَمِينِ وَالشَّمَائِلِ سُجَّدًا لِلَّهِ وَهُمْ دَاخِرُونَ﴾[۱] سجده مستحب دارد.
مهم‌ترین مطالب سوره نحل عبارتند از: احکام و حدود و فرائض را[۲]؛ و با تهدید مشرکین منکر بعثت در قیامت و بیان حکمت و سنت الهی در نصرت مؤمنین و تعذیب کافرین افتتاح شده است[۳].
این سوره از سویی از مبدأشناسی و توحیدگرایی و شناخت معاد و سرای آخرت سخن دارد و با شرک و کفر و بیداد به صورت گسترده‌ای پیکار می‌کند تا تحول فکری و عقیدتی و اخلاقی و اصلاحی پدید آورد و از دگرسو از هجرت و جهاد و مسائل اجتماعی و احکام و مقرّرات مدنی و انسانی برای زندگی جامعه‌ها و تمدن‌ها بحث می‌کند؛ هم خردها را به آیات کتاب آفرینش توجه می‌دهد، تا با نگرش به این نظام شگرف، به آفریدگار هستی و حساب و کتاب و عدل و داد او ایمان آورند و هم راه و رسم زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی و جهانی را ترسیم می‌کند تا انسان‌ها عادلانه و به گونه‌ای انسانی و پرمهر و صفا زندگی نماینده مسائل اعتقادی نظیر توحید الهی، نبوت و معاد و ارکان معاملات نظیر: عدل و احسان و انفاق و وفاء به عهد، وغیره[۴]؛ و حرمت شراب، حرمت گوشت مردار، حرمت گوشت خوک، حرمت خوردن خون از جمله احکام فقهی این سوره است. ایمان و الوهیت و وحی و بعث و معاد، آداب تبلیغ و شیوه مناظره با مخالفان، دستورهای اخلاقی و اجتماعی، داستان دخترکُشی اعراب جاهلی، مسئله هجرت و جهاد در راه اسلام و سجده تمام مخلوقات و پدیده‌های جهان طبیعت در پیشگاه خداوند از دیگر موضوعات این سوره است.
فضیلت سوره
در این مورد از پیامبر گرامی (ص) آورده‌اند که فرمود: هر کس این سوره را [خالصانه و برای آگاهی و عمل به مفاهیم آن] بخواند، خدای پُرمهر از او در مورد نعمت‌هایی که در دنیا به او ارزانی داشته است، حساب نخواهد کشید و پاداش او بسان کسی خواهد بود که با وصیتی شایسته و سنجیده جهان را بدرود گوید؛ و اگر در همان شبانه‌روزی که این سوره را خوانده است از دنیا برود، پاداش او همانند کسی است که با وصیت شایسته و نیکویی جهان را بدرود گفته باشد[۵].
مقاصد سوره
خبر دادن به نزدیک شدن امر خدا است که عبارت است از: غلبه دین حق بر کفّار که خدای تعالی این معنا را با بیان این که تنها خدای تعالی اله معبود است نه دیگری چون تدبیر عالم مانند خلقتش قائم به او است و نیز همه نعمت‌ها به او منتهی می‌گردد و هیچ‌یک از آنها مصنوع غیر او نیست نتیجه می‌گیرد، پس واجب است همان خدا به تنهایی عبادت شود. افزون بر آن، بر وحدانیت خدا در الوهیت احتجاج می‌کند، هم از راه خلق کردن و هم از راه تدبیر، وحی و تولد دوباره. پیوند میان دین ابراهیم (ع) و دین محمد (ص) خواست الهی و اراده انسان با توجه به ایمان و کفر و هدایت و ضلالت، ترسیم زنجیره‌ای از شگفتی‌های جهان آفرینش. وجوب عدل، احسان، انفاق، و وفای به عهد در اخلاق و قراردادهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از دیگر طالب و مقاصد این سوره است.
ساختار سوره
آیات یکصد و بیست و هشتگانه این سوره مبارکه بر چهار بخش قابل تقسیم است: شگفتی‌های آفرینش، زنجیره‌ای از دلایل توحید و یکتایی خدا و دعوت به توحیدگرایی و ایمان به معاد و جهان پس مرگ، هشدار به شرک‌گرایان و بیدادپیشگان و گناهکاران، دعوت به ارزشهای والا و انسان‌سازی چون: عدالت، احسان، هجرت، جهاد در راه خدا، سپاسگزاری از نعمت‌ها و قدرشناسی از والاییها و نهی از ظلم و بیداد و زشتی و گناه.[۶]
منابع
پانویس
- ↑ «آیا به آنچه خداوند آفریده است ننگریسته‌اند که چگونه سایه‌های آن از راست و چپ باز می‌گردد و با فروتنی به خداوند سجده می‌برد؟» سوره نحل، آیه ۴۸.
- ↑ جامع البیان.
- ↑ تفسیر الوسیط.
- ↑ فی ضلال القرآن.
- ↑ مجمع البیان، ترجمه.
- ↑ صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره نحل»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.