اخلاق در فقه اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اخلاق است. اخلاق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اخلاق در لغت - اخلاق در قرآن - اخلاق در فقه اسلامی - اخلاق در نهج البلاغه - اخلاق در اخلاق اسلامی - اخلاق در معارف و سیره نبوی - اخلاق در معارف و سیره علوی - اخلاق در معارف دعا و زیارات - اخلاق در معارف و سیره سجادی - اخلاق در معارف و سیره رضوی - اخلاق در فلسفه اسلامی - اخلاق در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
اخلاق، جمع خُلق به معنای خصلت‌های نفسانی انسان، اعم از فضائل و رذائل است. اخلاق از دو بعد حائز اهمیّت و درخور بررسی است: نخست، شناسایی ماهیت خوی‌ها و خصلت‌های نیک و زشت و دیگر، آثار و پیامدهای آنها در ارتباط با خود و دیگران. موضوع اوّل در علم اخلاق بحث می‌شود؛ لکن محور دوم در فقه مطرح است.
در روایات بسیاری به اخلاق نیکو، همچون فروتنی، گذشت، مدارا کردن با دیگران و صله رحم، و پرهیز و دوری گزیدن از رفتارهای ناشایست، مانند تکبّر، حسد، بخل و حرص سفارش شده است[۱]. در ذیل به نمونههایی از مسائل مربوط به اخلاق که در باب‌های امر به معروف و نهی از منکر، تجارت، نکاح، طلاق و خلع آمده است اشاره میکنیم.
هر مسلمان باید سعی کند منش و رفتار او بر اساس تعالیم اخلاقی اسلام باشد[۲]، در برخی موارد نسبت به خوش خلقی تأکید شده است، مانند خوش اخلاقی در سفر با هم سفران[۳] چنان که بر بازرگانان مستحب است با مشتریان خود با گشادهرویی برخورد نمایند چه آنکه این کار موجب فراوانی و گشایش روزی آنان می‌شود[۴].
ازدواج با زن یا مرد بد اخلاق مکروه است[۵]. طلاق دادن همسر در صورتی که زن و مرد از نظر اخلاقی با هم سازگار باشند مکروه[۶] و خلع در صورت یاد شده باطل است[۷]، گرفتن دایه بداخلاق برای کودک کراهت دارد[۸].
اثر بخشترین شیوه امر به معروف و نهی از منکر آن است که امر و نهی کننده، متخلِّق به اخلاق نیکو و دور از صفات ناپسند باشد تا در پرتو دعوت عملی، دیگران را به فضائل اخلاقی ترغیب کرده و از رذائل اخلاقی باز دارد[۹].
معلم اخلاق از کسانی است که میتوانند از بیت المال ارتزاق نمایند[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۵، ص:۱۶۱ ـ ۳۷۹.
- ↑ مجمع المسائل، ج۱، ص ۵۳۴.
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص ۴۱۵.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۲، ص ۴۶۵.
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص ۷۹۹؛ تحریر الوسیلة، ج۲، ص ۲۳۸.
- ↑ الروضة البهیة، ج۶، ص ۳۲.
- ↑ الروضة البهیة، ج۶، ص ۱۰۰.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص ۵۱۱، م ۲۴۸۸.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص ۳۸۲ ـ ۳۸۳.
- ↑ الروضة البهیة، ج۳، ص ۷۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱، ص ۳۴۴-۳۴۵.