اسماعیل بن ابراهیم قصیر کوفی در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسماعیل بن ابراهیم قصیر کوفی است. اسماعیل بن ابراهیم قصیر کوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اسماعیل بن ابراهیم قصیر کوفی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
اسماعیل بن ابراهیم[۱]، در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از المحاسن و تأویل الآیات الظاهرة ذکر گردیده است؛ برای نمونه:
«عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِاللهِ(ع) عَنْ قَوْلِهِ: ﴿أَوَلَا يَذْكُرُ الْإِنْسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ وَلَمْ يَكُ شَيْئًا﴾[۲] قَالَ لَمْ يَكُنْ شَيْئاً فِي كِتَابٍ وَ لَا عِلْمٍ»[۳].
مراد از «اسماعیل بن ابراهیم» به قرینه دیگر اسناد، اسماعیل بن ابراهیم القصیر است؛ زیرا برقی (احمد بن محمد بن خالد) به واسطه پدرش از اسماعیل بن ابراهیم القصیر در اسناد دیگر، روایت کرده است[۴].[۵]
شرح حال راوی
اسماعیل القصیر از راویان کوفی است که دارای کتاب بوده و در کتاب‌های رجالی قدما ذکر شده و در اسناد بعضی روایات نیز آمده است؛ گاه با عنوان اسماعیل القصیر و گاه با عنوان اسماعیل بن ابراهیم بن بزة، از این رو در کتاب‌های رجالی با تعابیر اسماعیل القصیر، اسماعیل بن ابراهیم بن بزة و اسماعیل بن ابراهیم بن بزة الکوفی القصیر از وی یاد شده است.
نجاشی: "إسماعيل القصير بن إبراهيم بن بزة[۶] كوفي ثقة، أخبرنا اجازة الحسين، قال: حدثنا أحمد بن جعفر، قال: حدثنا حميد، قال: حدثنا عبيدالله بن أحمد بن نهيك، قال: حدثنا علي بن الحسن، قال: حدثنا إسماعيل به"[۷].
شیخ طوسی: "إسماعيل القصير له كتاب أخبرنا به عدة من أصحابنا، عن هارون بن موسى التلعكبري، عن إبن عقدة، عن أحمد بن عمر بن كيسبة، عن الطاطري، عن محمد بن زیاد[۸]، عنه"[۹].
وی در کتاب رجال الطوسی در اصحاب امام صادق(ع) نوشته است: "اسماعيل بن ابراهيم بن برة القصير الكوفي"[۱۰].
ابن حجر عسقلانی از رجالیان بزرگ سنی نوشته است: "اسماعيل بن إبراهيم بن بزة القصير الكوفي، ذكره الطوسي في رجال الشيعة، روى عن جعفر الصادق، روى عنه علي بن الحسن، وله مسند كثير الفوائد قاله النجاشي"[۱۱].
عمر کحاله: "إسماعيل بن إبراهيم بن بزة القصير الكوفي. محدث. حدث عن جعفر الصادق وله مسند كثير الفوائد"[۱۲].[۱۳]
طبقه راوی
از تاریخ ولادت و وفات اسماعیل القصیر گزارشی در کتاب‌های رجالی نرسیده است. شیخ طوسی وی را از اصحاب امام صادق(ع) که در سال ۱۴۸ق به شهادت رسیده، برشمرده است[۱۴]، از این رو عمر کحاله نوشته است: "اسماعيل القصير كان حياً قبل ۱۴۸ ه"[۱۵].
آیت‌الله بروجردی، اسماعیل القصیر را در طبقات رجال الکافی از طبقه ششم به شمار آورده است[۱۶]، در حالی که بر مبنای ایشان در این طبقه، اصحاب امام رضا(ع) قرار دارند؛ همچون یونس بن عبدالرحمن و دیگران[۱۷]؛ و کسانی که از اصحاب امام صادق(ع) به شمار می‌آیند، در طبقه چهارم و پنجم قرار می‌گیرند[۱۸]؛ ولی با توجه به اینکه استادان اسماعیل القصیر - همچون عبدالله بن بکیر[۱۹] - در طبقه پنجم[۲۰] و شاگردانش مانند محمد بن ابی عمیر[۲۱]، محمد بن خالد البرقی[۲۲] و اسماعیل بن مهران[۲۳] در طبقه ششم قرار گرفته‌اند، باید وی را از صغار طبقه پنجم یا کبار طبقه ششم به شمار آورد؛ مؤیدش آن است که موردی یافت نشد که اسماعیل بن ابراهیم بی‌واسطه از امام صادق(ع) روایت کرده باشد، بلکه با یک واسطه از آن حضرت روایت کرده است[۲۴].
یادآوری: عنوان اسماعیل بن برة در سند یک روایت بصائر الدرجات ذکر شده است[۲۵]؛ لکن در نام راوی تصحیف رخ داده است؛ زیرا مرحوم بحرانی این حدیث را به نقل از بصائر الدرجات نقل کرده که در سندش اسماعیل بن بزیع به جای اسماعیل بن برة ثبت شده[۲۶]؛ ولی این عنوان هم درست نیست و عنوان صحیح، اسماعیل بن عبدالخالق بن عبد ربه است، به قرینه روایت علی بن الحکم از وی در چندین موضع[۲۷].[۲۸]
استادان و شاگردان راوی
برخی استادان اسماعیل القصیر که وی از آنها روایت کرده است، عبدالله بن بکیر و حکم بن عتیبة[۲۹] بوده و از شاگردان وی محمد بن خالد البرقی، محمد بن ابی عمیر و اسماعیل بن مهران[۳۰] را می‌‌توان نام برد.[۳۱]
روایت علی بن حسن طاطری از اسماعیل القصیر
نجاشی در ذکر طریق خود به کتاب اسماعیل القصیر، علی بن الحسن را راوی کتابش معرفی کرده و نوشته است: "أخبرنا إجازة الحسين قال: حدثنا أحمد بن جعفر قال: حدثنا حميد قال: حدثنا عبيدالله بن أحمد بن نهيك قال: حدثنا علي بن الحسن قال: حدثنا إسماعیل به"[۳۲].
مراد از علی بن الحسن در طریق نجاشی، علی بن حسن طاطری است، به قرینه روایت ابن نهیک از وی[۳۳]؛ ولی در طریق شیخ طوسی، علی بن حسن طاطری به واسطه محمد بن زیاد کتاب اسماعیل القصیر را روایت کرده است[۳۴] و به قرینه کثرت روایت علی بن الحسن الطاطری از محمد بن زیاد [۳۵] فهمیده می‌شود که در طریق نجاشی، محمد بن زیاد از سند افتاده است، در نتیجه علی بن الحسن الطاطری از شاگردان اسماعیل القصیر شمرده نمی‌گردد، بلکه محمد بن زیاد (محمد بن ابی عمیر) از شاگردان وی است و روایت ابن ابی عمیر از اسماعیل القصیر در اسناد دیگر، آن را تأیید می‌کند[۳۶].[۳۷]
جایگاه حدیثی راوی
اسماعیل القصیر از روات کوفی بوده و نجاشی به وثاقت ایشان تصریح کرده و نوشته است: "اسماعيل القصير بن ابراهيم بن بزة كوفي ثقة"[۳۸].
شیخ طوسی گرچه به وثاقت ایشان تصریح نکرده، در طریق خودش ابن ابی عمیر را که از اصحاب اجماع بوده و فقها مرسلاتش را مانند روایات مسند تلقی کردند (مراسیله کمسانیده) راوی کتاب وی شناسانده است[۳۹].
ابن داود راوی را در دو باب ذکر کرده؛ یک بار در باب ثقات و ممدوحان و بار دوم در باب ضُعفاء و مذمومان[۴۰].
با توجه به اینکه نجاشی به وثاقت راوی تصریح کرده و ابن ابی عمیر از او روایت کرده است، وجهی ندارد که نام راوی در باب ضعفاء و مذمومان عنوان گردد، چنان که صاحب نقد الرجال[۴۱] این نکته را یادآوری کرده است.[۴۲]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال النجاشی، ص۳۰، ش۶۱؛ رجال الطوسی، ص۱۶۰، ش۱۷۹۲؛ الفهرست (طوسی)، ص۳۶، ش۴۵؛ معالم العلماء، ص۱۰، ش۴۶؛ الرجال (ابن داود)، ص۵۴، ش۱۷۰؛ خلاصة الاقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۰، ش۱۸؛ ایضاح الاشتباه، ص۹۱، ش۳۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۰۷، ش۴۶۹، ص۲۲۷، ش۵۳۱؛ فائق المقال، ص۸۹، ش۱۳۳؛ جامع الرواة، ج۱، ص۹۰؛ منتهی المقال فی احوال الرجال، ج۲، ص۳۹، ش۳۲۵؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۶، ش۳۲۵۰؛ ص۴۰۹، ش۳۲۹۴؛ الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ص۶۶؛ الرسائل الرجالیه، ج۲، ص۲۷۶؛ شعب المقال فی درجات الرجال، ص۵۳، ش۸۷؛ أعیان الشیعه، ج۳، ص۳۰۹؛ تهذیب المقال فی تنقیح کتاب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۲۴، ش۶۱. ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۱، ص۳۹۲، ش۱۲۳۵؛ معجم المؤلفین، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ و آیا آدمی به یاد نمی‌آورد که ما او را پیش از این آفریدیم در حالی که او هیچ چیز نبود؟ سوره مریم، آیه ۶۷.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۸، ص۲۵۵ به گزارش از المحاسن، ج۱، ص۲۴۳، ح۲۳۴.
- ↑ «عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْقَصِيرِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِ»؛ (الکافی، ج۵، ص۸۱، ح۷).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص ۲۵-۲۶.
- ↑ در ضبط این کلمه اختلاف است. (ر.ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۹۱، ش۲۴؛ ایضاح الاشتباه، ص۱۱؛ الرجال (ابن داود)، ص۵۴، ش۱۷۰؛ رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۹۰۰؛ تنقیح المقال، ج۹، ص۳۶۲). مرحوم نراقی: إسماعیل بن إبراهیم بن بزة: بضم الباء، و فتح الزای المعجمة، و الهاء خلاصه و فی الإیضاح: بالباء المفردة المفتوحة، و الزای المخففة أی الزای المعجمة و فی رجال ابن داود: بفتح الباء المفردة، و فتح الراء المهملة و عن الشهید: بفتح الباء الموحدة و تشدید المهملة و فی نسخة أخری: بضم الموحدة و تشدید المهملة و أعربه فی بعض النسخ - الصحیحة ظاهرا - بضم الباء الموحدة و إسکان المعجمة بلا هاء، و فی بعض النسخ بضم الباء الموحدة و فتح الراء المهملة و بعدها هاء؛ (عوائد الایام، ص۸۴۷). در منابع سنی، ابن بزة به شماری از افراد اطلاق شده است: زبیدی: و البزة، بالکسر: الهیئة و الشارة و اللبسة، یقال: إنه لذو بزة حسنة، أی هیئة و لباس جید. و فی حدیث عمر لما دنا من الشام و لقیه الناس قال لأسلم: إنهم لم یروا علی صاحبک بزة قوم غضب الله علیهم، کأنه أراد هیئة العجم و بزة، بالضم، محمد بن أحمد بن عبیدالله بن علی بن بزة المحدث عن أبی الطیب التیملی، و فاته أبو جعفر محمد بن علی بن بزة الثمالی، من شیوخ العلوی، روی عن ابن عقدة، مات سنة ۳۹۹، و أبو طالب علی بن محمد بن زید بن بزة الثمالی، معاصر للذی قبله و محمد بن زید بن أحمد بن بزة، مات سنة ۳۹۸. (تاج العروس، ج۸، ص۱۵)
- ↑ عبارت له کتاب از رجال النجاشی افتاده، به قرینه ذکر طریق و نوشته شیخ طوسی در الفهرست. (رجال النجاشی، ص۳۰، ش۶۱)
- ↑ مراد از محمد بن زیاد که راوی کتاب اسماعیل القصیر است، محمد بن ابی عمیر است و به همین قرینه، مقصود از اسماعیل بن ابراهیم در سند روایت الکافی: «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ عُتَيْبَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع): إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا كَثُرَتْ ذُنُوبُهُ وَ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ مِنَ الْعَمَلِ مَا يُكَفِّرُهَا ابْتَلَاهُ بِالْحُزْنِ لِيُكَفِّرَهَا»؛ (الکافی، ج۲، ص۴۴۴) اسماعیل بن ابراهیم القصیر است؛ زیرا در اسناد روایات، ابن عمیر از شخص دیگری به نام اسماعیل بن ابراهیم روایت نکرده است.
- ↑ الفهرست (طوسی)، ص۳۶، ش۴۵.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۶۰، ش۱۷۹۲.
- ↑ از این عبارت و تعبیرهای دیگر ابن حجر در ترجمه راویان برداشت می‌شود که رجال الطوسی و رجال النجاشی در اختیار وی بوده است و مطالبی از این دو کتاب در شرح حال راویان نقل کرده است؛ لکن در بعضی موارد مطالبی نقل کرده که در این دو کتاب یافت نمی‌شوند؛ از جمله در عبارت مذکور به گزارش از رجال النجاشی نوشته است: له مسند؛ کثیر الفوائد درحالی که نجاشی نوشته است: له کتاب. (لسان المیزان، ج۱، ص۱۳۹۲ ش۱۲۳۵).
- ↑ معجم المؤلفین، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص ۲۶-۲۸.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۶۰، ش۱۷۹۲؛ الرجال (ابن داود)، ص۵۴، ش۱۷۰.
- ↑ معجم المؤلفین، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۷۱.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۴۰۲.
- ↑ همچون ابو بصیر الاسدی (طبقه چهارم): طبقات رجال الکافی، ص۴۰۹ یا اسماعیل بن ابی زیاد السکونی (طبقه پنجم): طبقات رجال الکافی، ص۶۷.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۴۵۱.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۴۵۱.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۳۰۷.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۳۲۲.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۷۲.
- ↑ «... عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْقَصِيرِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)...»؛ (تهذیب الاحکام، ج۴، ص۳۲۲، ح۵۷).
- ↑ «حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَرَّةَ عَنْ عَامِرِ بْنِ خُزَاعَةَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فَقَالَ أَ لَا أُرِيكَ نَعْلَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) قَالَ قُلْتُ بَلَى...»؛ بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۸۲، ح۲۹).
- ↑ «بصائر الدرجات: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِیع عَنْ عَامِرِ بْنِ جُذَاعَةَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فَقَالَ أَ لَا أُرِيكَ نَعْلَ رَسُولِ اللَّهِ(ص)...»؛ (عوالم العلوم، ج۲۰، ص۶۵).
- ↑ ر.ک: الکافی، ج۳، ص۵۲۹، ح۹؛ تهذیب الاحکام، ج۲، ص۹۶، ح۳۵۸؛ وسائل الشیعه، ج۶، ص۸۱، ح۷۴۰۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص ۲۸-۳۰.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۸، ص۲۵۵؛ الکافی، ج۲، ص۴۴۴، ح۲.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۸، ص۲۵۵؛ الکافی، ج۲، ص۴۴۴، ح۲؛ تهذیب الاحکام، ج۴، ص۳۲۲، ح۵۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص ۳۰.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۰، ش۶۱.
- ↑ الضحاک أبو مالک الحضرمی... و له کتاب فی التوحید روایة علی بن الحسن الطاطری. أخبرنا محمد بن عثمان قال: حدثنا جعفر بن محمد بن عبیدالله قال: حدثنا عبیدالله أحمد بن نهیک، عن علی بن الحسن الطاطری عنه. (رجال النجاشی، ص۲۰۵، ش۵۴۶).
- ↑ أخبرنا به عدة من أصحابنا، عن هارون بن موسی التلعکبری، عن ابن عقدة، عن أحمد بن عمر بن کیسبة، عن الطاطری، عن محمد بن زیاد، عنه. (الفهرست (طوسی)، ص۳۶، ش۴۵).
- ↑ ر.ک: الکافی، ج۴، ص۴۴۸، (ح ۲)، ص۴۵۰، (ح۲)، ج۵، ص۵۳۹، (ح) و....
- ↑ ر.ک: الکافی، ج۲، ص۴۴۴، ح۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص ۳۰-۳۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۰، ش۶۱؛ خلاصة الاقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۰، ش۱۸.
- ↑ له کتاب. أخبرنا به عدة من أصحابنا، عن هارون بن موسی التلعکبری، عن ابن عقدة، عن أحمد بن عمر بن کیسبة، عن الطاطری، عن محمد بن زیاد، عنه؛ (الفهرست (طوسی)، ص۳۶، ش۴۵).
- ↑ الرجال (ابن داود)، ص۵۴، ش۱۷۰: (جخ؛ ست؛ جش) ثقة کوفی و ص۴۲۷، ش۵۹: ست: له کتاب.
- ↑ و ذکره - ابن داود - فی البابین و لم أجد وجها صالحا لذکره فی باب الضعفاء؛ (نقد الرجال، ج۱، ص۲۰۸).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص ۳۱-۳۲.