بحث:ابرهه حبشی

مقدمه

اسماعیل بن احمد ضریر نیشابوری در تفسیر خود به نام الکفایه فی التفسیر ذیل آیه وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ^[۱]. از ابرهه نام برده است^[۲].

برخی از مفسران، در ذیل این آیه گفته‌اند: وقتی جعفر بن ابی طالب به حبشه هجرت و آیاتی از قرآن را تلاوت کرد، نجاشی و کشیشانی که اطراف او بودند، از شنیدن آیات قرآن گریستند^[۳]. در این گزارش، نامی از ابرهه حبشی نیست. طبری^[۴] نیز می‌گوید: نام این افراد برای ما بیان نشده است. ابن کثیر^[۵] این شأن نزول را نپذیرفته؛ زیرا مهاجرت مسلمانان به حبشه و تلاوت آیات نزد نجاشی، پیش از هجرت بوده، در حالی که این آیات مدنی است.

بنا بر روایات دیگر، نجاشی دوازده نفر (هفت کشیش و پنج راهب یا بالعکس) یا سی نفر یا پنجاه نفر را نزد رسول خدا(ص) فرستاد^[۶] زمان اعزام این هیئت از سوی نجاشی معلوم نیست، ولی ممکن است به همراه جعفر بن ابی طالب آمده باشند؛ زیرا بنا بر روایات دیگر، وقتی مهاجران خواستند به مدینه بازگردند، نجاشی چهل، هفتاد یا هشتاد نفر از کشیشانی را که لباس پشمینی به تن داشتند، به همراه جعفر بن ابی طالب فرستاد. ترکیب این گروه را از حبشیان و رومی‌هایی از شام و اهل نجران به اختلاف گفته‌اند ^[۷]. در میان این افراد، از ابرهه یا ابرهلیه^[۸] نام برده شده است. می‌گویند وقتی رسول خدا(ص) آیاتی از سوره یس را بر این گروه تلاوت کرد، اشک از دیدگانشان جاری شد و گفتند: چقدر این آیات، همانند آیاتی است که بر عیسی نازل شده است^[۹].

قمی^[۱۰] ذیل این آیه، هر دو داستان گریه نجاشی و اعزام هیئتی از سوی او را به همراه جعفر بن ابی طالب بیان کرده است.

ابن حجر^[۱۱] از ابرهه دیگری نام برده که به احتمال قریب به یقین، همین ابرهه حبشی است؛ زیرا درباره ابرهه دوم از ابن فتحون و مقاتل آورده که وی در شمار همان گروهی است که نجاشی به همراه جعفر بن ابی طالب فرستاد و آیه الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ^[۱۲]. درباره آنان نازل شد.

مفسران نیز ذیل این آیه، همان مطالبی را که درباره ابرهه حبشی بیان شد، نقل کرده‌اند^[۱۳]. شاهد این مطلب که هر دو آیه به هیئت اعزامی نجاشی به همراه جعفر مربوط است اینکه مقاتل این آیه را در سوره قصص، تنها آیه مدنی آن می‌داند، با اینکه سوره قصص، مکی است^[۱۴].

از ابن عباس روایت شده این گروه در سال هجرت، از حبشه به مدینه آمدند و در جنگ احد شرکت کردند. آنها چون مصیبت‌های مسلمانان را دیدند، از رسول خدا(ص) اجازه خواستند به وطن خود بازگشته، با أموال زیادی که دارند بازگردند تا بدین گونه، مسلمانان را یاری رسانند. از این رو، این آیه درباره آنان نازل شد^[۱۵]. این روایت از نظر طبرانی^[۱۶] روایت منفرد (تنها از یک نفر است و از نظر هیثمی^[۱۷] برخی از افراد سند، شناخته شده نیستند.^[۱۸]

پانویس

↑ «و هر گاه آنچه را بر پیامبر فرو فرستاده شده است بشنوند، با شناختی که از حق یافته‌اند چشمانشان را می‌بینی که از اشک لبریز می‌شود؛ می‌گویند: پروردگارا! ما ایمان آورده‌ایم ما را با گروه گواهان بنگار!» سوره مائده، آیه ۸۳.
↑ ابن حجر، ج۱، ص۱۷۴.
↑ طبری، ج۷، ص۴؛ واحدی، ص۱۳۶؛ ابن جوزی، ج۲، ص۳۱۰؛ ابن کثیر، ج۲، ص۸۸؛ سیوطی، ج۲، ص۳۰۲.
↑ طبری، ج۷، ص۵.
↑ ابن کثیر، ج۲، ص۸۸.
↑ طبری، ج۷، ص۴ و ۹۸؛ واحدی، ص۱۳۷؛ ابن جوزی ج۲، ص۳۰۹-۳۱۰؛ ابن کثیر، ج۲، ص۸۸؛ سیوطی، ج۲، ص۳۰۳.
↑ ر.ک: طبرسی، ج۳، ص۴۰۱.
↑ ر.ک: واحدی، ص۱۳۶.
↑ واحدی، ص۱۳۶-۱۳۷؛ طبرسی، ج۳، ص۴۰۱؛ سیوطی، ج۲، ص۳۰۳.
↑ قمی، ج۱، ص۱۷۹- ۱۷۶.
↑ ابن حجر، ج۱، ص۱۷۵.
↑ «کسانی که پیش از آن به آنان کتاب (آسمانی) داده بودیم به آن ایمان می‌آورند» سوره قصص، آیه ۵۲.
↑ طبری، ج۷، ص۷-۹ و ج۲۷، ص۳۱۴؛ نحاس ج۲، ص۳۴۹-۳۴۸؛ طبرسی، ج۸، ص۴۴۵؛ فسرطبی، ج۶، ص۲۵۶؛ ابن کثیر، ج۳، ص۴۰۵-۴۰۴؛ سیوطی، ج۳، ص۳۰۳.
↑ ابن جوزی، ج۶، ص۸۶.
↑ طبرانی، ج۷، ص۳۳۷.
↑ طبرانی، ج۷، ص۳۳۷.
↑ هیثمی، ج۷، ص۱۲۱.
↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابرهه حبشی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۱۰۳-۱۰۴.

[1] «و هر گاه آنچه را بر پیامبر فرو فرستاده شده است بشنوند، با شناختی که از حق یافته‌اند چشمانشان را می‌بینی که از اشک لبریز می‌شود؛ می‌گویند: پروردگارا! ما ایمان آورده‌ایم ما را با گروه گواهان بنگار!» سوره مائده، آیه ۸۳.

[2] ابن حجر، ج۱، ص۱۷۴.

[3] طبری، ج۷، ص۴؛ واحدی، ص۱۳۶؛ ابن جوزی، ج۲، ص۳۱۰؛ ابن کثیر، ج۲، ص۸۸؛ سیوطی، ج۲، ص۳۰۲.

[4] طبری، ج۷، ص۵.

[5] ابن کثیر، ج۲، ص۸۸.

[6] طبری، ج۷، ص۴ و ۹۸؛ واحدی، ص۱۳۷؛ ابن جوزی ج۲، ص۳۰۹-۳۱۰؛ ابن کثیر، ج۲، ص۸۸؛ سیوطی، ج۲، ص۳۰۳.

[7] ر.ک: طبرسی، ج۳، ص۴۰۱.

[8] ر.ک: واحدی، ص۱۳۶.

[9] واحدی، ص۱۳۶-۱۳۷؛ طبرسی، ج۳، ص۴۰۱؛ سیوطی، ج۲، ص۳۰۳.

[10] قمی، ج۱، ص۱۷۹- ۱۷۶.

[11] ابن حجر، ج۱، ص۱۷۵.

[12] «کسانی که پیش از آن به آنان کتاب (آسمانی) داده بودیم به آن ایمان می‌آورند» سوره قصص، آیه ۵۲.

[13] طبری، ج۷، ص۷-۹ و ج۲۷، ص۳۱۴؛ نحاس ج۲، ص۳۴۹-۳۴۸؛ طبرسی، ج۸، ص۴۴۵؛ فسرطبی، ج۶، ص۲۵۶؛ ابن کثیر، ج۳، ص۴۰۵-۴۰۴؛ سیوطی، ج۳، ص۳۰۳.

[14] ابن جوزی، ج۶، ص۸۶.

[15] طبرانی، ج۷، ص۳۳۷.

[16] طبرانی، ج۷، ص۳۳۷.

[17] هیثمی، ج۷، ص۱۲۱.

[18] هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابرهه حبشی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۱۰۳-۱۰۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]