بحث:الف باب

مقدمه

• دربارۀ علوم گستردۀ علی(ع) حدیث و سخن بسیار است، یکی از آنها تعلیم هزار باب علم از سوی پیامبر خدا(ص) به آن حضرت است که با تعابیر مختلفی نقل شده است، مثل اینکه: پیامبر خدا به من هزار حرف یا کلمه آموخت که هرحرفی هزار حرف و کلمه را می‌گشاید، امام باقر(ع) فرمود: إنّ النّبیّ حدّث علیّا ألف کلمة، کلّ کلمة یفتح ألف کلمة، این روایات و روایات مشابه آن، نشان‌دهندۀ وسعت علومی است که آن حضرت از پیامبر فراگرفته و بحق، شهر علم پیامبر خدا را، در بود

• روایات هزار باب علم: علم امامان اهل بیت(ع) در شناخت کامل دین الهی احکام و معارف قرآن و سنت نبوی مرهون میراث علمی است که پیامبر(ص) به شکل معجزه‌آسایی در قالب هزار باب علم در لحظات پایانی عمر شریفشان در وجود مولا علی(ع) نهادند. و این، علاوه بر علومی بود که در طی سالها به‌صورت خصوصی در اختیار وی قرار داده بودند و با دعای خویش ایشان را معصوم از نسیان آن علوم نموده بودند. این علوم از آن رو که منحصر در علی(ع) می‌شد و راهی جز انتقال وحی‌ گونه آنها وجود نداشت شایسته نام علم غیب می‌باشد. این علم پس از امام علی(ع) به امامان بعدی منتقل گردید. بنابر این اگر ائمه(ع) هیچ اشتباه عمدی و سهوی و فراموشی ندارند، مرهون علم غیب به کتاب خدا و مجموعه دین است. و شاید وسیله انتقال این علوم به امام، انتقال روح القدس به وی باشد».
• علامه طباطبایی در کتاب «در محضر علامه طباطبایی» و مقاله «علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء» در این باره گفته است:
• «سؤال:از روایات افزایش شدن علم ائمه؛ در شب‌های جمعه، و روایات عرض اعمال به دست نمی‌آید که علوم آنان تدریجی است، نه اینکه دفعی باشد و به یکبارگی از حضرت رسول(ص) دریافته باشند؟
• جواب: علوم آنان دفعی است، گرچه معلوم تدریجی باشد، پس علم به معلومِ تدریجی دارند، نه اینکه خود علم هم تدریجی باشد. تعلیم رسول الله(ص) به امیرالمؤمنین(ع) مثل تعلیم رایج در میان ما تدریجی نبوده، بلکه دفعةً واحدةً بوده است، چنان که تعلّم حضرت رسول(ص) نیز دفعی بوده است. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ ﴾﴾. زیرا کلمه ﴿﴿لِّكُلِّ شَيْءٍ ﴾﴾ یعنی همه چیز، با تدریج سازگار نیست. و به طور کلی باید توجه داشت که روز مبعث، روز رسالت است و از سوره "اقْرَأْ بِاسْمِ" که سیاق آیاتش بیانگر آن است که نخستین سوره‌ای است که بر رسول خدا(ص) نازل شده، نیز بر می‌آید که نبوت قبل از رسالت بوده است، و از آیات دیگر استفاده می‌شود که قرآن دفعةً واحدةً و یکباره در شب ۱۹ یا ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان همان سال نازل گردیده است. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿﴿ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ ﴾﴾ ».
• حجت الاسلام و المسلمین ناصرالدین اوجاقی در کتاب «علم امام از دیدگاه کلام امامیه» در این‌باره گفته‌ است:
• «همانطور که ملاحظه شد یک نوع از علم امام حادث بود روایات دیگری نیز حادث را به عنوان عجیب‌ترین و کامل‌ترین علم به ائمه نسبت داده‌اند. مرحوم کلینی در این مورد سه روایت نقل می‌کند: روایت اول را مفضل بن عمر از امام صادق(ع) روایت می‌کند و دو روایت دیگر را ابوبصیر. در روایت مفضل بعد از اینکه امام بیان می‌کند ائمه(ع) وارث علم انبیاء هستند و کتب پیشینان در نزد ائمه است؛ راوی می‌پرسد آیا این همان علم است؟ پاسخ حضرت منفی است و بعد می‌فرمایند: "علم کامل آن است که روز به روز و ساعت به ساعت حادث می‌شود". روایت دوم شبیه روایت اول است. ولی در اینجا که ابوبصیر است که سؤال را مطرح می‌کند و امام پاسخ می‌دهند: "علم کامل آن است که شب و روز و ساعت به ساعت حادث می‌شود". در روایت سوم راوی از صحت حدیث "الف باب" سؤال می‌کند و سپس در ادامه امام در مورد صحیفه و جفر و جامعه و مصحف فاطمه توضیح می‌دهند و محتوای آنها را بیان می‌کنند بعد از بیان هرکدام راوی می‌پرسد آیا این همان علم است؟ حضرت جواب می‌دهند که این علم است ولی آن علم نیست. سپس امام می‌فرمایند «ان عندنا علم ماکان و ما هو کائن الی لن تقوم الساعة» راوی می‌گوید: «والله هو العالم»؛ امام می‌فرماید:«انه لعلم و لیس بذلک» بعد امام می‌فرماید: «العلم ما یحدث باللیل و النهار الأمر بعد الأمر و الشيء بعد الشيء إلی یوم القیامة». علاوه بر اینها در اصول کافی روایات دیگری نیز وجود دارد که مبین آن است که علم ائمه افزایش می یابد و اگر این افزایش نباشد علم ایشان پایان خواهد یافت. سه روایت در مورد افزایش علم در شب جمعه است. متن یکی از روایات چنین است: "ابویحیی گوید امام صادق به من فرمود برای ما در شب‌های جمعه شأن بزرگی است. عرض کردم آن شأن چیست؟ فرمود به ارواح پیامبران و اوصیاء در گذشته و روح و وصی که در میان شماست اجازه داده می‌شود که به آسمان بالا بروند تا به عرش پروردگارشان برسند در آنجا هفت دور طواف کنند و نزد هر رکنی از ارکان عرش دو رکعت نماز گزارند پس به کالبدهای پیشین خود برگردند چون صبح شود آن وصی که در میان شماست مقدار زیادی به علمش افزوده شده باشد". (...) محمد صالح مازندرانی در تفسیر این روایات مطالبی را بیان کرده که شاید مراد وی برطرف کردن تعارض بوده باشد. وی می‌گوید: "علم خداوند سه نوع است؛ علمی که مستأثر است و اختصاص به خدا دارد، علمی که محتوم است و همه انبیا و اولیا از آن باخبرند و علم سوم علمی غیر محتوم است. این علم هرگاه محتوم شود ائمه از آن آگاهی می یابند و این معنای افزایش علم امام است"».
• آقای محمد نظیر عرفانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین» در این‌باره گفته‌ است:
• «دو‌مین منبع از منابع علوم امامان(ع)، علم پیامبر(ص) است. به این معنی که پیامبر اکرم(ص) تمام معارف و شرایع اسلام را به امام علی(ع) آموخته است‌. در حدیثی ابو بصیر می‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم که پیروان شما می‌گویند رسول اکرم(ص) یک باب از علم به علی(ع) آموخت که از آن هزار باب گشوده شد، امام فرمود‌: «عَلَّم رسول اللّه(ص) علِیاً أَلف بابٍ یفْتَحُ کل بابٍ أَلف بَاب‏» از روایات دیگر پیامبر(ص) که بر این امر دلالت دارد، حدیث « أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا‏» که از جمله راویان این حدیث ابن عباس‌، جابر بن عبدالله، عبدالله بن عمر و علی(ع) می‌باشند. پیامبر (ص) فرموده‌اند: «فَلَمَّا صِرْتُ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّي كَلَّمَنِي وَ نَاجَانِي فَمَا عَلَّمَنِي شَيْئاً إِلَّا وَ عَلَّمْتُ عَلِيّاً فَهُوَ بَابُ عِلْم‏‏» روایات متعددی وجود دارد که دلالت می‌کند آنچه اهل‌بیت(ع) نقل می‌کنند همه از پیامبر اکرم(ص) است، چرا که آنان همه احادیث را به وسیله اجداد خود از پیامبر اکرم(ص) شنیده‌اند. در نتیجه علوم آنان از رسول خدا(ص) می‌‌باشد‌، برخی از این روایات عبارتند از: از امام صادق (ع) سؤال شد‌: « أَسْمَعُ الْحَدِيثَ فَلَا أَدْرِي مِنْكَ سَمَاعُهُ أَوْ مِنْ أَبِيكَ قَالَ: مَا سَمِعْتَهُ مِنِّي فَارْوِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص)» در جای دیگری نیز از امام صادق(ع) روایت شده که فرمودند‌: «حَدِيثِي حَدِيثُ أَبِي وَ حَدِيثُ أَبِي حَدِيثُ جَدِّي وَ حَدِيثُ جَدِّي حَدِيثُ الْحُسَيْنِ وَ حَدِيثُ الْحُسَيْنِ حَدِيثُ الْحَسَنِ وَ حَدِيثُ الْحَسَنِ حَدِيثُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) وَ حَدِيثُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَدِيثُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ حَدِيثُ رَسُولِ اللَّهِ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل‏» از این روایات به دست می‌آید که ائمه(ع) بسیاری از مطالبی را که نقل می‌کنند از نزد خودشان نبوده بلکه از علم رسول الله(ص) بوده است».
• آیت‌الله محمد حسین مظفر در دو کتاب «علم الإمام» و «پژوهشی در باب علم امام» در این‌باره گفته‌ است:
• «یکی دیگر از منابع علوم سرشار آنان است که گروهی از روایات به آن اشاره دارد و ما به نقل یکی از آنها می‌پردازیم: ابی‌ بصیر می‌گوید: خدمت امام صادق(ع) رسیدم و عرض کردم: قربانت گردم، از شما پرسشی دارم، آیا در اینجا کسی هست که سخن مرا بشنود؟. امام(ع) پرده‌ای را که میان آنجا و اطاق دیگر بود، بالا زد و آنجا سرکشید و سپس فرمود: ای ابا محمّد هر چه می‌خواهی بپرس. عرض کردم: قربانت گردم، شیعیان روایت نقل می‌کنند که پیامبر(ص) به علی(ع) بابی از علم آموخت که از آن هزار باب علم گشوده می‌شود. فرمود: ای ابا محمد، پیامبر(ص) به علی(ع) هزار باب از علم آموخت که از هر باب آن هزار باب گشوده می‌شود. عرض کردم: به خدا که علم کامل اینست ؛ آنگاه امام صادق(ع) چون دید ابا بصیر این منبع عظیم را بزرگ شمرده است، شروع کرد به بیان منابعی عظیم‌تر و سرشارتر و فرمود: جامعه نزد آنهاست و آن، طوماری است به طول هفتاد ذراعِ پیامبر(ص) و به املاء زبانی آن حضرت و دستخط علی(ع) که تمام حلالها و حرامها و هر چه مردم بدان نیازمندند در آن موجود است حتی جریمۀ خراش. سپس فرمود: جفر که مخزنی است از چرم و علم انبیاء و اوصیا و همۀ دانشمندان پیشین بنی اسرائیل در آن وجود دارد، نزد آنهاست. و آنگاه فرمود: مصحف فاطمه(س) که سه برابر قرآن است نزد آنهاست. سپس امام صادق(ع) فرمود: «إِنَ‏ عِنْدَنَا عِلْمَ‏ مَا كَانَ‏ وَ عِلْمَ‏ مَا هُوَ كَائِنٌ‏ إِلَى‏ أَنْ‏ تَقُومَ‏ السَّاعَة»در تمام این مراحل ابابصیر با شگفتی و تعجب می‌گفت:«هَذَا وَ اَللَّهِ اَلْعِلْم» و امام(ع) می‌فرمود:« إِنَّهُ لَعِلْمٌ وَ لَيْسَ بِذَاك‏‏ » پس ابابصیر گفت: جانم به فدایت، پس آن علم کامل کدام است؟ و امام(ع) فرمود:« مَا يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ الْأَمْرُ بَعْدَ الْأَمْرِ وَ الشَّيْ‏ءُ بَعْدَ الشَّيْ‏ء‏‏ » ما گرچه این منابع و قدر این چشمه‌ها را نمی‌دانیم اما از این بیان می‌فهمیم، علمی که افزون بر آن نیست، روزی امامان(ع) ما شده و اگر بیان اجازه می‌داد نامی بالاتر از "حضوری" و "بالفعل" بر آن بگذاریم، دریغ نداشتیم.