بحث:عبدالله بن عباس

ابوالعباس عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب هاشمی قرشی، دو یا سه یا چهار سال قبل از هجرت پیامبر(ص) در مکه و در شعب بنی هاشم متولد شد و در آنجا رشد نمود. او از اصحاب و یاران پیامبر(ص)و حضرت علی(ع)بود و از این بزرگوار و افرادی مانند ابوذر، معاذ بن جبل و عُمر روایت نموده است.

ابن عباس فردی محدث، فقیه، مفسر، نحوی، نسب‌شناس، شاعر و آگاه به تاریخ عرب و وقایع آن بود. وی را به سبب کثرت علومی که داشت، «بحر» می‌‌نامیدند. او در علم حساب و تقسیم ارث نیز تبحر داشت و در زمان ابوبکر، عمر و عثمان قضاوت می‌‌نمود.

علامه حلی او را از دوستداران حضرت علی(ع) و از شاگردان وی دانسته و مقام و اخلاص او به امیرمؤمنان(ع) را مشهورتر از آن می‌‌داند که بتوان مخفی نمود. در ضمن، روایات کشّی را که متضمن قدح اوست، نپذیرفته و می‌‌گوید که آنها را در جای دیگر جواب داده است. او شاگردانی مانند عبدالله بن عمر، انس بن مالک، ابوطفیل عامر بن واثله و ثعلبة بن حکم را تربیت نمود.

ابن عباس یکی از فرماندهان حضرت علی(ع) در جنگ صفین بود که قسمتی از جنگ را فرماندهی می‌‌کرد، چنان که در جنگ جمل و نهروان نیز دارای نقشی فعال بود.

او مدتی از جانب حضرت علی(ع) والی شهرهای بصره، سرزمین یمن، خوزستان، فارس و کرمان بود. در صلح امام حسن(ع) و معاویه حضور داشت و در جریان کربلا کوشید تا امام حسین(ع) را از رفتن به کربلا منصرف نماید.

پیامبر(ص) برای او دعا کرد که خداوند به او حکمت و علم تفسیر قرآن عطا کند و فقیه در دین قرار دهد. عُمر وی را بسیار محترم می‌‌شمرد و با او مشورت می‌‌کرد.

وی را فردی فصیح، زیبا، بلند قامت و سفیدروی توصیف کرده و گفته‌اند که روزهای دوشنبه و پنجشنبه را روزه می‌‌گرفت. کتاب‌های تفسیر ابن عباس ترجمان القرآن که گویند املای امام علی(ع) بوده است، زبور داود، المفصل فی الاحادیث الفقهیه، الاحادیث القدسیه، الصحائف الاربعون، فتاوی عبدالله بن عباس و المسند اثر اوست.

او در اواخر عمر نابینا شد و به هنگام اقتدار عبدالله بن زبیر از بیعت با وی سرباز زد و بدین جهت از مکه اخراج شد و به طائف رفت و سرانجام در سال ۷۰هـ در آنجا درگذشت. محمد بن حنفیه بر او نماز گزارد. سال فوت وی را مختلف آورده‌اند.

.

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱