بحث:مسجد الحرام
درهای مسجدالحرام
مسجدالحرام در عصر خلیفه (مهدی عباسی (۱۶۰هجری) دارای ۱۹ باب بود که از معروف‌ترین آنها می‌توان به «باب الزیاده» و «باب القطبی» اشاره داشت. در دوران ملک عبدالعزیز (۱۳۴۴ق) این تعداد به ۲۶ باب افزایش یافت. ابواب مسجدالحرام در آن دوران به این گونه بود.
درهای شرقی
- باب السلام: در گذشته به باب «بنی شیبه» معروف و به آن «بنی عبد شمس» نیز گفته می‌شد. در دوران مختلف بازسازی و کتیبه‌هایی بر آن ثبت شد.
- باب مدرسه سلطان قایتبای: در کنار مدرسه قرار داشته و توسط سلطان قایتبای ساخته شده بود. این در، راه مسجدالحرام به مسعی بوده و بر آن کتیبه‌هایی در مورد چگونگی ساخت و بنای آن ثبت شده است.
- باب النبی(ص): این در، مکانی بوده که رسول خدا(ص) از مسجد به سوی خانه خدیجه خارج می‌شدند. اسامی دیگر آن «باب الجنائز»، «باب الحریریین» بوده است.
- باب العباس بن عبدالمطلب: این در، مقابل خانه عباس در سمت مَسعی قرار داشته و به «باب الجنائز» نیز معروف بوده است.
- باب علی(ع): که از آن به «باب بنی‌هاشم» یا «باب البطحاء» یاد شده است.[۱]
درهای جنوبی
- باب بازان: ازرقی آن را باب «بنی عائذ» یاد کرده و به «باب النعوش» نیز معروف بوده است.
- باب نعله: باب بنی‌سفیان.
- باب الصفا: این باب مقابل صفا قرار داشته و به باب بنی مخزوم نیز معروف بوده است.
- باب اجیاد صغیر: به باب الخلفیین نیز معروف بوده است.
- باب المجاهدیه: باب الرحمه.
- باب مدرسه شریف عجلان.
- باب ام هانی: دختر ابی‌طالب، که به «باب الفرج» نیز معروف بوده است.[۲]
درهای غربی
- باب الحزوره: به نام‌های «باب البقالیه، حکیم بن حزام، بنی الزبیر، الخرامیه» نیز معروف بوده است.
- باب ابراهیم.
- دری در کنار رباط الخوزی.
- باب مدرسه شریف غالب.
- باب مدرسه داودیه.
- باب العمره.[۳]
درهای شمالی
- باب السده (باب العتیق).
- باب مدرسه الزمامیه
- باب الباسطیه (باب العجله).
- باب القطبی.
- باب الزیاده (باب سویقه).
- باب المحکمه
- باب السلیمانیه.
- باب الدربیه.
شایان گفتن است در توسعه اولیه سعودی، ۵۱ باب اصلی و فرعی باز شد که اکنون تعداد آن به ۶۲ درِ کوچک و بزرگ می‌رسد، ولی در میان آنها سه باب اصلی و معروف وجود دارد که بر هر یک دو مناره یا مأذنه به ارتفاع ۹۲ متر و عرض ۷۷۷ متر ساخته شده است. این سه در عبارتند از:
- باب ملک عبدالعزیز.
- باب العُمره.
- باب السلام.
امروزه ۹ منازه بر فراز پنج در اصلی به چشم می‌خورد[۴].[۵]
مسجد الحرام
از مساجد مکه معظمه است که در وسط شهر واقع شده و به شکل تقریبی مربع مستطیل بوده و کف آن نسبت به سطح خیابان‌های اطراف در جهات مختلف از ۵/۱ الی ۳ متر پایین‌تر است. طبق برخی نقل‌ها مسجدالحرام اولین مسجد بنا شده روی زمین است، ولی تاریخ آن با بنای کعبه به دست حضرت ابراهیم(ع) آغاز می‌شود. می‌گویند آن زمان که آن رسول منادی توحید، کعبه را ساخت فضایی را در اطراف آن جهت طواف و نماز در نظر گرفت. اما شکل و اندازه آن به درستی معلوم نمی‌باشد. اما در مورد سابقه اسلامی این مسجد آورده‌اند که:
- در زمان پیامبر، این مسجد بسیار محدود بود و تا دوره خلیفه اول دیواری نداشت.
- سال ۱۷ هجری، خلیفه دوم خانه‌های اطراف را خرید و جزو مسجد کرد و دیوار کوتاهی به ارتفاع کمتر از قامت انسان به دورش کشید و درب‌هایی کار گذاشته شد.
- سال ۲۶ هجری، خلیفه سوم صحن مسجد را افزایش داد و در اطراف آن شبستان بنا گردید.
- سال ۶۴ (یا ۶۶) هجری، عبدالله بن زبیر کار خلیفه سوم را ادامه داد.
- سال ۷۳ (یا ۷۴) هجری، عبدالملک خلیفه اموی دیوارهای مسجد را بلندتر کرد و برای آن سقفی از چوب ساج ساخت و در تزیین ستون‌ها از طلا استفاده کرد (و بخشی از دارالندوه نیز در زمان او و فرزندش ضمیمه مسجد شد).
- سال ۸۸ (یا ۹۱) هجری، ولید بن عبد الملک به ترمیم مسجد دست زد و به صحن مسجد افزود و برای نخستین بار ستون‌های مرمرین به مسجدالحرام آورد و برای آن سقف یکپارچه‌ای که بر ستون‌های و پایه‌های مرمرین قرار داشت ساخت و آن‌گاه با چوب ساج آراسته و تزیین شده آن را پوشانید. سطح مسجد را سنگ‌فرش کرد و برای اولین بار در مسجدالحرام کاشی به کار برد و کنگره‌ها و غرفه‌هایی بنا نمود.
- سال ۱۳۷ هجری، منصور عباسی در قسمت شمال و غرب بر مساحت مسجد افزود و به کاشی‌کاری و تزیین مسجد اقدام نمود و رواق‌هایی در اطراف ساخت (که تا سال ۱۴۰ به طول انجامید).
- سال ۱۶۰ (یا ۱۶۱) هجری، مهدی عباسی به توسعه و ترمیم مسجد اقدام کرد. تقریباً تمام خانه‌های بین مسجدالحرام و مسعی (محل سعی صفا و مروه) خراب گردید و رواق‌هایی در اطراف مسجد ساخته شد و به درها افزوده گشت و ستون‌های مرمرین زیادی بر پا شد و بر این ستون‌ها سقف‌های گنبدی شکل ساختند و با این توسعه، کعبه در وسط مسجد واقع گردید و هادی عباسی دنباله کار پدر را تکمیل نمود و به صحن مسجد افزود.
- سال ۲۸۰ (یا ۲۸۴) هجری، معتضد عباسی به پاره‌ای از تعمیرات دست زد و دارالندوه را به مسجدی (در داخل مسجدالحرام) تبدیل نمود.
- سال ۳۰۶ هجری، مقتدر عباسی صحن را از جانب غربی توسعه داد.
- سال ۸۰۳ هجری، ناصر بن بَرقوق پادشاه مصر فرمان به تجدید بنای قسمتی از مسجد داد (چرا که آتش‌سوزی سال ۸۰۲ قریب یک سوم مسجد را از جانب رکن شامی فراگرفت) این تجدید بنا در سال ۸۰۴ به اتمام رسید، ولی چوب پوش سقف و رواق‌ها تا سال ۸۰۷ هجری به طول انجامید.
- سال ۸۷۳ هجری، قایتبای از ممالیک برجی مصر بر تزیینات مسجد افزود.
- سال ۹۷۹ هجری، سلطان سلیم دوم عثمانی فرمان به تخریب رواق شرقی مسجد که رو به انهدام بود داد و سقف چوبی این جانب و جوانب دیگر مسجد را بدل به قبه‌های خشتی نمودند.
- سال ۹۸۴ هجری، سلطان مراد (سوم) عثمانی دنباله کار سلطان سلیم را به پایان رسانید.
- سال ۹۹۰ هجری، ستون‌های موجود در رواق‌ها را با ستون‌های مرمرین عوض کردند و بدین نحو به جای یک سقف هموار بر روی رواق‌ها، پانصد گنبد کوچک پیازی شکل به سبک عثمانی دیده می‌شود و در سال ۴۹۹ نیز تعمیرات و تزییناتی صورت گرفت (و در پایان دوره عثمانی وسعت مسجد را به اختلاف نقل حدود ۲۵۰۰۰ یا ۲۷۰۰۰ یا ۲۹۰۰۰ یا ۳۰۰۰۰ یا ۳۵۰۰۰ متر مربع ذکر کرده‌اند.
- سال ۱۳۷۵ هجری، در زمان ملک سعود با خرید خانه‌ها و اماکن اطراف، نوسازی مسجدالحرام از چهار سمت آغاز گردید و با توسعه‌ای که طی مدت ۲۰ سال به طول انجامید (معروف به توسعه اول) دور تا دور مسجدالحرام با شبستان‌های عظیم به صورت دو طبقه به ارتفاع ۲۲ متر درآمد (۱۳متر طبقه اول و ۹ متر طبقه دوم) و سطح مسجد با ۱۳۰ پله به بام شبستان‌های مسجد مربوط گردید و مسجد با اسلوبی جدید و با توجه به معماری سنتی اسلامی وسعتی حدود ۱۶۰۰۰۰ متر مربع یافت.
- سال ۱۴۰۹ هجری، در دوران ملک فهد توسعه دیگری (معروف به توسعه دوم) در مسجد صورت گرفت که سبب شد مساحت مسجد بیش از ۲۳۰۰۰۰ متر مربع گردد. در این توسعه علاوه بر احداث ساختمان‌های جدید از نظر تزیینات و وسایل رفاهی اقدامات متعددی صورت یافت (اما متأسفانه برخی از اماکن واجد ارزش تاریخی اسلام نیز محو گردید).
فضایل مسجد؛ افضل مساجد جهان است. از قصرهای بهشت در دنیا شمرده شده است. در دل آن خانه خدا، (کعبه) جلوه‌گری می‌کند. بر سایر اماکن دنیا (جز مکان دفن رسول الله(ص)) افضلیت دارد. قسمتی از مناسک حج و عمره در فضای این مکان مقدس صورت می‌پذیرد. نماز خواندن در آن معادل با صد هزار نماز و یا هر رکعت نماز در آن برابر با هزار رکعت نماز معرفی شده است.
احکام مسجد؛ عدم جواز قصاص پناهنده به آن، عدم جواز عبور جنب و حایض از آن، جواز قصر و اتمام نماز برای مسافر در آن، حرمت خارج کردن سنگریزه و خاک آن، حرمت (یا کراهت) بنای بلندتر از کعبه در اطراف آن، زدن شخص عامل آلوده به نجاست کردن عمدی آن.
متعلقات مسجد؛ کعبه، باب‌ها، حجر اسماعیل، حطیم، دارالندوه، زمزم، سقایة الحاج، مسعی، مقام ابراهیم، مناره‌ها منبر، و....
مستحبات مسجد؛ با غسل وارد شدن، با پای برهنه وارد شدن، از باب بنی شیبه وارد شدن، با وقار و خشوع وارد شدن، دو رکعت نماز تحیت مسجد را به جای آوردن، بر درب مسجد دعای «السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ...» را خواندن، بعد از ورود خطاب به کعبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي...» را گفتن، رو به کعبه دعای «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ فِي مَقَامِي...» را خواندن، حجرالاسود را بوسیدن و لمس کردن و در برابرش دعای «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ...» و دعای «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا...» را خواندن[۶].
البته مفسرین، مراد از مسجدالحرام را در چند آیه، مکه یا حرم دانسته‌اند[۷]. از جمله آیه ۱۹۱ سوره مبارکه بقره 
وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى يُقَاتِلُوكُمْ فِيهِ
[۸].[۹].
منابع
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص۴۸۵.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص۴۸۶.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۴۸۶.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، اصغر قائدان، مشعر، ص۱۰۲.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۴۸۷.
- ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، حریری، ص۱۶۵.
- ↑ فصلنامه میقات حج، ش۴، ص۱۴۰.
- ↑ «و نزد مسجد الحرام با آنان به کارزار نیاغازید مگر در آنجا با شما به جنگ برخیزند» سوره بقره، آیه ۱۹۱.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۸۵۵.