بحث:چرا تعجیل در امر ظهور را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)

چیستی تعجیل

• تعجیل به معنای عجله کردن و خواستن چیزی، قبل از رسیدن وقت و شرایط آن چیز است و معمولا به وجود آمدن این صفت قبیح به خاطر نداشتن ظرفیت و ضعف نفس آدمی حاصل می‌‌شود. زمانی که صفت قبیحی از جمله عجله کردن در روح انسان ریشه دار شود، تبعاتی جبران ناپذیری را برای شخص به وجود می‌‌آورد و این تبعات در تمام موضوعات از جمله مسئلۀ ظهور انکار ناپذیر است چنانکه امام جواد(ع) در مذمت تعجیل کنندگان ظهور امام عصر(ع) اینچنین فرمودند: «در دوران غیبت، عجله کنندگان در امر ظهور هلاک می‌شوند». همچنین در روایتی امام صادق(ع) فرمودند: «محاضیر هلاک شدند. راوی پرسید محاضیر چه کسانی هستند؟ امام فرمود: عجله کنندگان در امر ظهور؛ در ادامه فرمودند کسانی که ظهور را نزدیک می‌‌دانند نجات می‌‌یابند». در جایی دیگر عبدالرحمن بن کثیر می‌گوید: خدمت امام صادق(ع) نشسته بودم که مِهزَم داخل شد و عرض کرد: قربانت گردم! به من خبر دهید این امری که در انتظارش هستیم کی واقع می‌شود؟ امام فرمود: «ای مهزم! کسانی که زمان برای ظهور مشخص کردند دروغ می‌‌گویند و شتاب‌کنندگان هلاک می‌‌شوند و تسلیم‌شدگان نجات‌ می‌‌یابند».

پیامدهای منفی تعجیل در ظهور

• پیامدهای منفی نسبت به تعجیل فرج می‌‌تواند در دو بخش معنوی و عقلی قرار بگیرد:

1. پیامدهای ناگوار معنوی نسبت به تعجیل ظهور:
   1. اعتراض و عدم رضایت به مصلحت الهی: در دعایی که سفارش شده است در زمان غیبت خوانده شود موضوع رضایت به مصلحت الهی مطرح شده است: «تو نسبت به زمانی که ظهور ولیت انجام می‌‌شود آگاهی و تویی که به او اذن میدهی امرش را آشکار کند و تو مرا بر این امر صبر بده تا دوست نداشته باشم تعجیل چیزی را که تو تأخیر آن را می‌‌خواهی و نه تأخیر چیزی که تو تعجیل آن را می‌‌خواهی و من آشکار نکنم آنچه را که تو پنهان کرده ای و جستجو نمی‌کنم آنچه را که تو کتمان داشته‌ای و در تدبیر تو حرف و نزاعی با تو نداشته باشم و نگویم چرا و چگونه و برای چی ولیّ امرت را آشکار نمی‌کنی با اینکه زمین از ظلم جور پر شده است».
   2. تردید‌ دربارۀ روایات اهل‌بیت در مورد ظهور: یکی از آفت‌های عجله کردن برای ظهور ممکن است ایجاد شک و تردید نسبت به روایات اهل بیت در مورد ظهور باشد، در حالی که روایات اهل بیت نسبت به ظهور در بالاترین درجۀ تواتر قرار دارد. در دعاهایی که دستور قرائت آن در زمان غیبت داده شده به همین نکته یعنی خواستن یقین از خدا در زمان غیبت نسبت به امر ظهور اشاره شده است، مانند: «خدایا یقین را از ما مگیر به خاطر طول مدت غیبت امام و بی‌خبری از او و یاد او و انتظار او و ایمان به او. و یقین قوی به ظهور او و دعا برای او و درود بر او را از خاطرمان مبر. تا که طول کشیدن غیبت او ما را از ظهور و قیام او مأیوس نسازد و یقین ما در ظهور و قیام او مانند یقین ما در قیام رسول خدا(ص) و آنچه او از وحی تو و قرآن تو آورده است، باشد. دل‌های ما را برایمان قوی ساز».
   3. موارد دیگری که می‌‌توان آنها را از آفات معنوی عجله در امر ظهور دانست عبارت‌اند از: تمایل پیدا کردن به مدعیان دروغین مهدویت؛ استهزا و تمسخر آیات و روایات نسبت به مسئله ظهور؛ عدم صبر در سختی‌ها، اذیت‌ها و طعنه‌های دشمنان؛تردید در‌ عدل خدا و نفی حکمت‌ طولانی‌ شدن غیبت؛ تردید‌ دربارۀ تمام روایات اهل‌بیت؛ تمسخر و استهزاء منتظران؛ قرار‌ گرفتن‌ در زمرۀ یاران ابلیس و انکار وجود حضرت ولی‌عصر(ع) و تأویل و یا توجیه کردن روایات ظهور امام عصر طبق خواسته‌ها و هوس‌های نفسانی.
2. پیامدهای ناگوار عقلی نسبت به تعجیل ظهور:
   1. عجله سبب ایجاد روحیه یأس و نومیدی در انسانِ منتظر می‌شود، چراکه وقتی منتظر عجول به آرزویش یعنی ظهور امام نرسید در نفسش حالت گله مندی و شکایت ایجاد می‌‌شود و این مسئله به قدری حاد می‌‌شود که منتظر نه تنها از صف منتظران خارج می‌‌شود بلکه دیگران را نیز نسبت به امر ظهور سست و بی اراده می‌‌کند و اگر این شتاب زدگی درمان نشود می‌‌تواند به انکار وجود امام هم منجر شود.
   2. عجله یک واکنش افراطی است از نگاه عقل، اگر شخصی نسبت به موضوعی از جمله مسئلۀ ظهور عجله داشته باشد و به این خواسته نرسد واکنش افراطی او یعنی عجله کردن تبدیل به یک واکنش صد درصد خلاف واکنش اول تبدیل شده و او را نسبت به مسئلۀ ظهور بی تفاوت می‌‌کند در حالی که این بی تفاوتی طبق روایتی از معصوم انسان را به سمت قساوت قلب سوق می‌‌دهد.

• باید توجه داشت منشأ پیامدهای منفی عقلی، این است که فرد منتظر نمی‌داند ظهور از سنت‌های الهی است و مانند همۀ سنت‌ها باید پس از تحقق همۀ شرایط و زمینه‌ها حاصل شود، بنابراین برای وقوع آن عجله می‌کند. امام صادق(ع) در تفسیر آیه: ﴿أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ﴾ که حاکی از سنتی الهی است، فرمود: «این همان امر موعود ماست که با عجله حاصل نمی‌شود». همچنین در فرازی از دعای غیبت امام عصر نسبت به تسلیم بودن به سنت الهی اینچنین آمده است: «پس مرا صبر و شکیبایی بده در امر غیبت آن حضرت که دوست نداشته باشم پیش انداختن چیزی را که پس انداختی و پس انداختن چیزی را که پیش انداختی و همچنین نخواهم آنچه را که آشکار ساختنش را پوشاندی و نه کنجکاوی از آنچه پنهان داشتی و کشمکش نکنم با تو در تدبیرت و نگویم چرا و چگونه و برای چیست».

راه‌های مبارزه با تعجیل در ظهور

• راه‌های مبارزه با این صفت منفی تعجیل در ظهور عبارتند از:

1. تسلیم بودن منتظر به اراده و حکمت الهی: تسلیم بودن منتظر نقش بسیار موثری برای درمان این صفت (عجله کردن در امر ظهور) دارد، چراکه سبب آرامش فرد شده و اسباب نجاتش را مهیا می‌‌کند، چنانکه در روایتی امام جواد(ع) فرمودند: «شتاب‌زدگان در امر ظهور هلاک می‌شوند و اهل تسلیم نجات می‌یابند». در روایت دیگر امام سجاد(ع) فرمودند: «برای قائم ما دو گونه غیبت است... اما زمان غیبت دوم قائم طولانی است تا جایی که بیشتر کسانی که به او ایمان داشتند، از اعتقاد خود بر می‌گردند. فقط کسانی می‌‌توانند در اعتقاد خود ثابت قدم بمانند که یقینی محکم و شناختی صحیح داشته و تسلیم ما اهل بیت باشند و سخنان ما بر آنها گران نباشد». در واقع در این روایت منظور از تسلیم شدن در برابر کلام اهل بیت به معنای تسلیم شدن در برابر اراده و خواست خداوند است چراکه ائمه خواسته ای غیر از خواستۀ خداوند ندارند. اما حاصل شدن چنین صفتی (تسلیم بودن) هم به وسیلۀ ایمان به غیب حاصل می‌‌شود همچنان که در روایت ایمان به غیب جزء صفات منتظران آورده شده است: «خوشا به حال صابران در دوره غیبت، و استواران در محبت امام غایب! همانانی که خدای تبارک و تعالی در کتابش چنین توصیفشان کرده است این قرآن، هدایت است برای پرهیزگاران، همان کسانیکه به غیب ایمان دارند». در واقع شتاب‌زدگی حاصل عدم درک جایگاه مصلحت و حکمت الهی نسبت به تحقق خیر الهی و عدم تسلیم نسبت به ارادۀ خداوند است که به دخالت در تقدیر الهی در مورد زمان ظهور می‌انجامد؛ زیرا چنین فردی تنها عامل انسانی را در تحقق ظهور مؤثر می‌داند؛ در حالی‌که عامل اساسی پدیدۀ ظهور خداوند است و هر انسان منتظری به اندازۀ قابلیت خود حق دخالت در تحقق آن را دارد. شتاب‌زدگی برای تغییر مقدرات حیات این جهانی خطا و حتی نوعی خدایی کردن برای تصمیم‌گیری در تحقق ظهور است؛ بنابراین باید به جای شتاب، تسلیم رضا و حکمت الهی بود. صبر نکردن بر محنت‌ها و تعجیل در تحقق ظهور منجی موعود باعث هلاکت می‌شود.
2. بررسی آثار منفی عجله و آثار مثبت صبر: فرد منتظر با بررسی تبعات منفی عجله و همچنین بررسی آثار صبر، در موضوع ظهور می‌‌تواند با این وصف یعنی تعجیل ظهور مبارزه کند. عجله موجب پشیمانی می‌‌شود: امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «پیش از رسیدن این امر، شتاب مکنید که پشیمان می‌شوید». و از آثار مثبت صبر می‌‌توان به موارد و روایات زیر اشاره کرد:
   1. جهاد در کنار پیامبر(ص): امام حسین(ع) فرمودند «آنها که در زمان غیبت نسبت به دشمنی دشمنان صبر کنند، مانند کسانی هستند که در کنار پیامبر(صلی الله علیه واله) شمشیر می‌‌زنند».
   2. حشر با اهل بیت(ع): امام صادق(ع) فرمودند «کسی که منتظر امر ما باشد و در این راه، بر آزار و ترس و وحشت صبر کند، روز قیامت با ما محشور می‌‌شود».
   3. در خیمه امام بودن: امام صادق(ع) فرمودند: «کسی که در راه انتظار و در مسیر آن بمیرد، مانند کسی است که در خیمه امام منتظر بوده باشد».
3. روشنگری اندیشمندان مسلمان: روشنگری علمای دینی نسبت به عاقب صبر کردن منتظران و همچنین ایجاد معرفت و شناخت به امام راه بسیار موثری برای ایجاد صبر در جان منتظران است. چراکه روشنگری دانشمندان اسلامی سبب می‌‌شود منتظران متوجه شوند تاخیر ظهور هیچ ضرری را متوجۀ آنان نمی‌کند، زیرا منتظر واقعی پیوند ناگسستنی با امام دارد و همواره در زمرۀ یاران امام عصر(ع) محسوب می‌‌شود حتی اگر در قید حیات نباشد؛ چنانکه امام باقر(ع) فرمودند «هرکس با شناخت امامش بمیرد، پیش افتادن این امر(ظهور) و یا به عقب افتادن آن به او ضرری نمیرساند چراکه کسی که نسبت به امامش معرفت داشته باشد و بمیرد مانند کسی است که با حضرت قائم در خیمه‌اش است».

فرق بین انتظار و عجله

• نکتۀ مهمی که باید به آن توجه کرد این است که بین انتظار و عجله در امر ظهور تفاوت وجود دارد. فرق انتظار و عجله در این است که انتظار یک نوع شتاب و دویدن به سمت مطلوب است اما نه شتابی که مورد مذمت قرار گرفته است بلکه انتظار مصداقی از شتاب‌های مطلوب است، چنانکه در اذان و اقامه به این نوع از شتاب اشاره شده است «حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ و حَیَّ عَلَی الْفَلَاحِ و حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ». دعا برای ظهور حضرت مصداق بارز شتاب مطلوب منتظر به سمت ظهور است چراکه دعا برای ظهور نشان دهندۀ یقین و ایمان منتظر به این است که ظهور و فراهم نمودن وسائل فرج از قدرت همه، جز قدرت الهی خارج است و انجام آن به دعا کردن و خواستن از خداوند میسر خواهد شد.

به بیان دیگر کسانی که دربارۀ ظهور آن حضرت شتاب‌زده می‌‌شوند، در واقع اشکال و اعتراضشان به قضا و قدر الهی است که چرا خداوند آن حضرت را ظاهر نمی‌کند تا عالم را از ظلم جور نجات دهد، نتیجه چنین اعتراضی چیزی غیر از شقاوت و هلاکت برای آنان نخواهد بود اما انتظار و دعا کردن برای تعجیل ظهور آن حضرت چیزی غیر از راضی بودن به قضا و قدر خدا و تسلیم در برابر فرمانش نمی‌باشد و فقط این راه است که موجبات نجات منتظرین را فراهم می‌‌کند. اما اسبابی که باعث می‌‌شود انتظار از مقولۀ عجلۀ مذموم نباشد عبارتند از:

1. فرد منتظر به سبب انتظارش از خداوند نمی‌خواهد که امر ظهور را بدون در نظر گرفتن شرایط، زمان و مصلحت آن محقق کند در حالی که انسان عجول به خاطر عجله ای که دارد می‌‌خواهد امر ظهور به هر طریقی محقق شود چه شرایط و زمان برای این امر حاصل شده باشد چه حاصل نشده باشد.
2. انتظار فرد منتظر، همواره بر اساس انجام تکالیف الهی است که در زمان غیبت بر دوش منتظران نهادینه شده است یعنی فرد منتظر خود را مکلف می‌‌بیند تکالیفی که بر عهده‌اش قرار گرفته است را به خوبی انجام دهد چنانکه امام صادق(ع) در روایتی فرمود: «آنانکه از همراهی و یاری قائم خشنود می‌شوند؛ باید انتظار پیشه کند و به پرهیزگاری و حسن خلق روی آورد که در چنین صورتی او منتظِر است و اگر در این حالت بمیرد و قائم پس از او قیام نماید، اجر او مانند کسی است که قائم را درک کرده است؛ پس تلاش کنید و انتظار بکشید که این انتظار گوارایتان باد» با این روایت مشخص می‌‌شود فرد عجول به هیچ عنوان نمی‌تواند در صف منتظران قرار بگیرد چراکه در این روایت منتظران به انجام تکالیف الهی از جمله پرهیزکاری و حسن خلق مکلف شده‌اند در حالی که فرد عجول به خاطر عجله ای که در امر ظهور دارد نمی‌تواند به انجام تکالیف الهی مقید باشد.

نتیجه گیری

• بنابراین تعجیل در امر ظهور یکی از محورهای اصلی آسیب‌شناسی مهدویت است، چراکه تعجیل در امر ظهور هم آثار منفی معنوی از جمله اعتراض و عدم رضایت به مصلحت الهی و هم آثار منفی عقلی از جمله ایجاد روحیۀ یأس و نومیدی در انسانِ منتظر را به همراه دارد.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: