بحث:چرا تعیین وقت ظهور را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
نویسنده: آقای قاضی زاده
پاسخ تفصیلی
چیستی توقیت
- در برخی از روایات از توقیت زمان ظهور حضرت مهدی(ع) نهی شده است. توقیت از نظر لغوی به معنای مشخص کردن زمان و محدود نمودن آن برای یک شیء است و در اصطلاح به تعیین زمان ظهور امام غایب گفته میشود. از آسیب‌هایی که به طور جدی افراد و جوامع منتظر را تهدید میکند و صریحاً در روایات اهل بیت به آن اشاره شده، مشخص کردن زمان برای ظهور امام است[۱]؛ فضیل میگوید: خدمت امام باقر(ع) عرض کردم: آیا ظهور مهدی وقت معینی دارد؟ حضرت در پاسخ سه مرتبه فرمود: «هرکس برای ظهور وقتی تعیین کند دروغ میگوید»[۲].[۳] همچنین در روایتی دیگر عبد الرحمن بن کثیر میگوید: خدمت امام صادق(ع) بودم که مهزم اسدی وارد شده عرض کرد: فدایت شوم، ظهور قائم آل محمد و تشکیل دولت حق که در انتظارش هستید کی واقع میشود؟ حضرت پاسخ داد: «تعیین‌کنندگان وقت ظهور دروغ می‌گویند، تعجیل‌کنندگان هلاک می‌گردند و تسلیم‌شوندگان نجات می‌یابند و به سوی ما بازگشت میکنند»[۴].[۵] در جایی دیگر ابو بصیر میگوید از امام صادق(ع) دربارۀ زمان ظهور سوال کردم ایشان فرمودند: «آنان که وقتی برای ظهور تعیین میکنند، دروغ می‌گویند. ما اهل بیت، زمانی برای آن تعیین نمی‌کنیم. آن‌گاه فرمود: خداوند چنین اراده کرده است که با هر وقتی که تعیین کنند، حتماً مخالفت نماید و ظهور را در آن وقت قرار ندهد»[۶].[۷]
- اینکه ائمۀ معصومین اینقدر اصرار بر تکذیب کسانی که وقت ظهور را مشخص میکنند دارند به خاطر این است که حکمت و ارادۀ الهی اینچنین تعلق گرفته که این امر تا زمان ظهور حضرت بر همگان پوشیده باشد. در ادعیه‌ای که در باب فرج و انتظار موعود وارد شده، این واقعه را به مانند قیامت تشبیه کرده‌اند و این نشان دهندۀ آن است که امر ظهور مانند قیامت دفعةً و آنی ایجاد میشود. در واقع، همان گونه که اراده و خواست خداوند به خاطر ناسپاسی مردم سبب شد خداوند دفعةً امام را در پرده غیبت قرار دهد، همانطور هم ظهور امام بر اساس اراده الهی و به صورت دفعی حاصل میشود[۸].
عدم مشخص نشدن زمان ظهور از منظر عقل
- البته باید توجه داشت کتمان زمان ظهور بدون توجیه عقلایی نیست و ادلۀ عقلی برای این موضوع اقامه شده است مانند:
- ایجاد سستی در تکالیف منتظران: مشخص شدن زمان ظهور، سبب میشود افراد نسبت به تکالیفی که سبب نزدیک شدن ظهور میشود بی تفاوت باشند و فقط منتظر زمان ظهور امام باشند؛ به این نحو که منتظر به این نتیجه می‌‌رسد وقتی زمان ظهور مشخص است چرا خود را به زحمت بیاندازد و عملی را انجام دهد که هیچ فایده ای برای نزدیک شدن ظهور ندارد. در واقع فرد در خیلی از مواقع نسبت به انجام تکالیف ناامید و مایوس میشود چراکه انجام هر تکلیفی برای حاصل شدن زمان ظهور را عنصری لغو و بی اثر می‌‌بیند[۹].
- آزمایش الهی: ناسپاسی مردم سبب شد خداوند اراده‌اش بر این امر تعلق بگیرد که امام در پردۀ غیبت باشد، همین امر می‌‌تواند موجبات امتحان وآزمایش مردم را فراهم کند چراکه با مشخص نشدن زمان ظهور تلاش کوشش مردم برای حاصل شدن این امر (ظهور) سنجیده و مورد آزمایش قرار می‌‌گیرد[۱۰]. در روایتی امام باقر(ع) فرمود: «هنگامی که حضرت موسی برای پیغام بردن نزد پروردگار خود رفت، وعده کرد سی روزه برگردد، ولی ده روز به این ایام اضافه شد، قوم او گفتند: موسی از وعده‌اش تخلف کرده است و به همین دلیل منحرف شدند. امام در ادامه فرمود: اگر ما به شما خبری دادیم و طبق گفته ما شد، بگویید خدا راست گفته است و اگر به شما خبری گفتیم و برخلاف گفتۀ ما واقع شد، بگویید خدا راست فرموده تا دو پاداش بگیرید»[۱۱]. در واقع این مطلب نشان می‌‌دهد مشخص نکردن زمان ظهور می‌‌تواند آزمایشی برای منتظران باشد و منتظر واقعی را از غیر واقعی جدا کند[۱۲].
- احتمال بداء: در برخی از روایات آمده است می‌‌توان از طریق حساب و جفر به طور اجمال و یا تفصیل نسبت به زمان ظهور آگاهی پیدا کرد در جواب می‌‌گوییم اولا: این روایات از لحاظ سندی معتبر نیستتند. ثانیا: بر فرض، این روایات از لحاظ سندی معتبر باشند، اما ممکن است در زمان تعیین شده، بدا حاصل شود[۱۳].
- تعیین زمان سبب قساوت قلب میشود: هنگامی که زمان برای ظهور مشخص شود عده ای به خاطر دور دیدن زمان فرج دچار قساوت قلب نسبت به دینشان میشود و ممکن است برخی از آنها از دین اسلام برگردند[۱۴]. چنانکه در روایتی امام کاظم(ع) فرمودند: «اگر برای این امر وقتی تعیین شود، دل‌ها را قساوت می‌‌گیرد و تودۀ مردم از اسلام برمی‌گردند. بگویید: چه زود است، چقدر نزدیک است؛ تا دل مردم آرام گیرد و فرج نزدیک شود»[۱۵].[۱۶]
- ممکن است در صورت عدم تحقق ظهور در زمان تعیین شده تبعات منفی به وجود بیاید مانند اینکه منتظر نسبت به اصل ظهور بدبین میشود[۱۷] و یا سبب ناامیدی منتظران گردد[۱۸].
راه‌های مبارزه با تعیین زمان ظهور
- تکذیب: محمد بن مسلم گوید: امام صادق(ع) فرمود: «ای محمد، هر کس از جانب ما به تو خبر دهد که ما وقتی برای ظهور تعیین کرده‌ایم، بی‌مهابا و ترس او را تکذیب کن؛ زیرا ما برای هیچ کس [حتی خواص] وقتی تعیین نمی‌کنیم»[۱۹].[۲۰] نکتۀ قابل توجه این است که در روایت آمده است: "بی مهابا او را تکذیب کن" از این تفسیر به خوبی استفاده میشود نباید شخصیت زده شد. ابهت و بزرگی افراد نباید مانع تکذیب او شود. هر کس با هر مقام و جایگاهی که دارد اگر برای ظهور وقتی معین کرد، بایستی تکذیب گردد[۲۱].
- تسلیم ارادۀ خداوند شدن: منتظر باید هر لحظه منتظر ظهور بوده و در این حال، تسلیم اراده و امر الهی باشد[۲۲]، چرا که مشخص کردن زمان ظهور هیچ ثمرۀ مفیدی ندارد و در نهایت به هلاکت فرد منجر میشود و با گذشت زمان، کذب بودن این عمل (تعیین زمان) خود را نشان می‌‌دهد. در روایات آمده است: «غیبت امام عصر، به حیرت جاهلان، هلاکت مبطلان و تکذیب وقّاتون می‌انجامد و تنها راه نجات از تکذیب و هلاکت و رسیدن به نجات، تسلیم شدن در برابر ارادۀ الهی است»[۲۳].[۲۴]
- روشنگریی دانشمندان اسلامی در این خصوص[۲۵].
- معرفت و شناخت: معرفت و شناخت نسبت به امام عصر(ع) می‌‌تواند درمان خوبی نسبت به این آفت (تعیین زمان ظهور) باشد چراکه مجموعه‌ای از روایات معصومان دلالت میکند معرفت به امام راه موثری برای درمان تشویش و نگرانی نسبت به تقدیم و تأخیر امر ظهور است[۲۶]. چنانکه در روایتی امام صادق(ع) فرمودند «امام خود را بشناسید؛ چرا که اگر شناختید، تقدم یا تأخر این امر به زیان شما نخواهد بود»[۲۷] چنین منتظرانی با دیرشدن زمان ظهور، چیزی را از دست نمی‌دهند و در جهاد بزرگ امام، همراه او خواهند بود[۲۸].
دو نکته مهم
- توجه به دو نکتۀ مهم، ضروری است:
- مشخص کردن زمان ظهور فقط در قالب تعیین وقت و زمان حادث نمی‌شود، بلکه تعیین زمان برای ظهور می‌‌تواند از طریق علائم ظهور در تطبیق مصادیق آن باشد، به این صورت که بعضی از افراد، مستقیماً به تعیین وقت ظهور اشاره نمی‌کنند اما با توجه به علائمی که برای ظهور امام مهدی(ع) بیان شده است و بر اساس احتمالات خودشان این علائم را بر حادثه‌های که اتفاق می‌‌افتد تطبیق می‌‌دهند و به این نتیجه می‌‌رسند که ظهور در این زمان اتفاق می‌‌افتاد در حالی که می‌‌توان گفت این عمل هم نوعی توقیت و مشخص کردن زمان ظهور است[۲۹].
- در بعضی از روایات برای زمان ظهور به طور اجمالی وقت تعیین شده است چنانکه در روایتی امام صادق(ع) فرمودند: «به اسم قائم در شب بیست و سوّم ماه رمضان ندا داده خواهد شد و ایشان در روز عاشورا قیام خواهد کرد، همان روزی که حسین بن علی در آن روز به شهادت رسید»[۳۰]. همچنین فرمودند: «قائم در سال وتر (فرد) ظهور خواهد کرد، سال یک یا سه یا پنج یا هفت یا نه»[۳۱]. اما چون در این نوع از روایات زمان دقیقی از ظهور مشخص نشده است نمی‌تواند با روایاتی که نهی از تعیین زمان ظهور کرده‌اند معارضه کنند؛ در واقع منظور از معین کردن وقت ظهور، یعنی مشخص کردن سال ظهور آن حضرت به صورت دقیق، در حالی که این دو روایت دربارۀ نشانه‌های حتمی ظهور سخن گفته‌اند و این نشان دهندۀ این است که این علائم فقط نوید دهندۀ نزدیک شدن ظهور است نه اینکه بخواهند زمان دقیق ظهور را اطلاع دهد[۳۲].
نتیجه گیری
- بنابراین تعیین زمان ظهور، می‌‌تواند از جهات گوناگون جزء محورهایی اصلی آسیب‌شناسی مهدویت باشد، چراکه اگر این تعیین زمان صحیح و مطابق واقع باشد موجب سستی منتظران در انجام تکالیفشان[۳۳] و در صورتی که این تعیین زمان مطابق با واقع نباشد موجب بدبینی منتظر به اصل ظهور خواهد شد[۳۴].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱؛ صالح‌نیا، یحیی؛ تنها بر فراز (کتاب)، ص ۱۴۸.
- ↑ «عن الفضیل قال سئلت ابا جعفر (ع): هل لهذا الامر وقت؟ فقال: کذب الوقاتون، کذب الوقاتون، کذب الوقاتون»؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۰۳.
- ↑ ر.ک: امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۱۸-۲۱۹؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۲۷۲-۲۷۳؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار (کتاب)، ص۵۴؛ کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ «عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع)إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ مِهْزَمٌ الْأَسَدِیُّ فَقَالَ أَخْبِرْنِی جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی هَذَا الْأَمْرُ الَّذِی تَنْتَظِرُونَهُ فَقَدْ طَالَ فَقَالَ یَا مِهْزَمُ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ وَ إِلَیْنَا یَصِیرُونَ»؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۰۳.
- ↑ ر.ک: امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۱۸-۲۱۹.
- ↑ «عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع)قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْقَائِمِ(ع)فَقَالَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا نُوَقِّتُ ثُمَّ قَالَ أَبَی اللَّهُ إِلَّا أَنْ یُخْلِفَ وَقْتَ الْمُوَقِّتِین»؛ نعمانی، الغبیة، ص ۲۹۳.
- ↑ ر.ک: جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲.
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲؛ کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲.
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱.
- ↑ «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع)قَالَ: قُلْتُ لِهَذَا الْأَمْرِ وَقْتٌ فَقَالَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ إِنَّ مُوسَی(ع)لَمَّا خَرَجَ وَافِداً إِلَی رَبِّهِ وَاعَدَهُمْ ثَلَاثِینَ یَوْماً فَلَمَّا زَادَهُ اللَّهُ عَلَی الثَّلَاثِینَ عَشْراً قَالَ قَوْمُهُ قَدْ أَخْلَفَنَا مُوسَی فَصَنَعُوا مَا صَنَعُوا فَإِذَا حَدَّثْنَاکُمُ الْحَدِیثَ فَجَاءَ عَلَی مَا حَدَّثْنَاکُمْ بِهِ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ وَ إِذَا حَدَّثْنَاکُمُ الْحَدِیثَ فَجَاءَ عَلَی خِلَافِ مَا حَدَّثْنَاکُمْ بِهِ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ تُؤْجَرُوا مَرَّتَیْن»؛ کافی، ج۱، ص۳۶۹.
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱.
- ↑ ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۴۲۰، ۵۵۱
- ↑ ر.ک: کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ «فَلَوْ قِیلَ لَنَا إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَکُونُ إِلَّا إِلَی مِائَتَیْ سَنَةٍ أَوْ ثَلَاثِمِائَةِ سَنَةٍ لَقَسَتِ الْقُلُوبُ وَ لَرَجَعَ عَامَّةُ النَّاسِ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ لَکِنْ قَالُوا مَا أَسْرَعَهُ وَ مَا أَقْرَبَهُ تَأَلُّفاً لِقُلُوبِ النَّاسِ وَ تَقْرِیباً لِلْفَرَجِ»؛ کلینی، الکافی، ج۱، باب کراهیه التوقیت، ص۳۶۹؛ نعمانی، الغیبه، ص۲۹۶.
- ↑ ر.ک: کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۴۲۰، ۵۵۱؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲.
- ↑ ر.ک: باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۱۰۸؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲؛ بالادستان، محمد امین؛ حائریپور، محمد مهدی؛ یوسفیان، مهدی، نگین آفرینش، ج۱، ص ۲۵۵.
- ↑ «یَا مُحَمَّدُ مَنْ أَخْبَرَکَ عَنَّا تَوْقِیتاً فَلَا تَهَابَنَّ أَنْ تُکَذِّبَهُ فَإِنَّا لَا نُوَقِّتُ لِأَحَدٍ وَقْتاً»، نعمانی، الغیبة، ص ۲۸۹.
- ↑ ر.ک: جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲.
- ↑ ر.ک: جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲.
- ↑ ر.ک: جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲؛ میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱.
- ↑ کمال‌الدین، ج۲، ص۳۷۹.
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱.
- ↑ ر.ک: جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲؛
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱.
- ↑ «اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ»؛ کافی، ج۱، ص۳۷۱.
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱؛
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار (کتاب)، ص۵۴.
- ↑ «ینادی باسم القآئم فی لیله ثلاث وعشرین من شهر رمضان ویقوم فی عاشورآء، وهو الّذی قتل فیه الحسین بن علی(ع)»؛ اعلام الوری، ج ۲، ص ۲۸۶؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۲۹۱، ح ۳۶
- ↑ «لَا یَخْرُجُ الْقَائِمُ إِلَّا فِی وَتْرٍ مِنَ السِّنِینَ سَنَةِ إِحْدَی أَوْ ثَلَاثٍ أَوْ خَمْسٍ أَوْ سَبْعٍ أَوْ تِسْع»؛ اعلام الوری، ج ۲، ص ۲۸۶؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۲۹۱، ح ۳۶
- ↑ ر.ک: قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۲۷۲-۲۷۳؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۴۲۰، ۵۵۱؛
- ↑ ر.ک: میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر، ص ۶۶-۷۱؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲.
- ↑ ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۴۲۰، ۵۵۱؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۴۷-۵۲.