برید بن معاویه عجلی در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث برید بن معاویه عجلی است. برید بن معاویه عجلی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: برید بن معاویه عجلی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

برید بن معاویة، در سند بیست ودو روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب‌های الکافی، تفسیر العیاشی، بصائر الدرجات و... آمده است؛ برای نمونه:

«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ اَلْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ وَ بُكَيْرِ بْنِ أَعْيَنَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ قَالُوا جَمِيعاً قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ وَ كَانَتِ اَلْفَرِيضَةُ تَنْزِلُ بَعْدَ اَلْفَرِيضَةِ اَلْأُخْرَى وَ كَانَتِ اَلْوَلاَيَةُ آخِرَ اَلْفَرَائِضِ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي﴾ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لاَ أُنْزِلُ عَلَيْكُمْ بَعْدَ هَذِهِ فَرِيضَةً قَدْ أَكْمَلْتُ لَكُمُ اَلْفَرَائِضَ».

شرح حال راوی

برید بن معاویه ابو القاسم العجلی، از راویان معروف امامی است که جایگاه بلندی نزد ائمه(ع) دارد و در اسناد روایات فراوانی قرار گرفته و دارای یک اثر علمی است که نجاشی به گزارش از ابن الغضائری با تعبیر "له كتاب" از آن یاد کرده است.

امام صادق(ع) وی را از نجباء، مخبتین، أمناء بالله علی حلالِه و حرامه و احیاگر احادیث پدرش معرفی کرده است.

یادآوری: شمار اندک روایت از امام صادق(ع) در نکوهش برید بن معاویه و مانند وی، نظیر زراره، با هدف دور کردن خطر از آنان و حفظ جانشان رسیده است، از این رو این روایات بر تقیه حمل می‌شوند، دلیلش این روایت صحیح السّند است:

«حَدَّثَنِي حَمْدَوَيْهِ بْنُ نُصَيْرٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ، قَالَ حَدَّثَنِي يُونُسُ بْنُ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ، عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ. وَ مُحَمَّدُ بْنُ قُولَوَيْهِ وَ اَلْحُسَيْنُ بْنُ اَلْحَسَنِ، قَالاَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ، قَالَ حَدَّثَنِي هَارُونُ بْنُ اَلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ وَ اِبْنَيْهِ اَلْحَسَنِ وَ اَلْحُسَيْنِ، عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ، قَالَ، قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلاَمُ): اِقْرَأْ مِنِّي عَلَى وَالِدِكَ اَلسَّلاَمَ، وَ قُلْ لَهُ إِنِّي إِنَّمَا أَعِيبُكَ دِفَاعاً مِنِّي عَنْكَ، فَإِنَّ اَلنَّاسَ وَ اَلْعَدُوَّ يُسَارِعُونَ إِلَى كُلِّ مَنْ قَرَّبْنَاهُ وَ حَمِدْنَا مَكَانَهُ لِإِدْخَالِ اَلْأَذَى فِي مَنْ نُحِبُّهُ وَ نُقَرِّبُهُ، وَ يَرْمُونَهُ لِمَحَبَّتِنَا لَهُ وَ قُرْبِهِ وَ دُنُوِّهِ مِنَّا، وَ يَرَوْنَ إِدْخَالَ اَلْأَذَى عَلَيْهِ وَ قَتْلَهُ، وَ يَحْمَدُونَ كُلَّ مَنْ عِبْنَاهُ نَحْنُ وَ إِنْ نَحْمَدَ أَمْرَهُ، فَإِنَّمَا أَعِيبُكَ لِأَنَّكَ رَجُلٌ اِشْتَهَرْتَ بِنَا وَ لِمَيْلِكَ إِلَيْنَا، وَ أَنْتَ فِي ذَلِكَ مَذْمُومٌ عِنْدَ اَلنَّاسِ غَيْرُ مَحْمُودِ اَلْأَثَرِ لِمَوَدَّتِكَ لَنَا وَ بِمَيْلِكَ إِلَيْنَا، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَعِيبَكَ لِيَحْمَدُوا أَمْرَكَ فِي اَلدِّينِ بِعَيْبِكَ وَ نَقْصِكَ، وَ يَكُونَ بِذَلِكَ مِنَّا دَافِعَ شَرِّهِمْ عَنْكَ، يَقُولُ اَللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ: ﴿أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا﴾...».

آیت‌الله خویی پس از گزارش این روایت می‌نویسد: "وهذه الصحيحة صريحة للدلالة على أن الصادق(ع) إذا صدر منه عيب أو نقص بالنسبة إلى زرارة و أضرابه فهو من باب التقية وحفظ نفوسهم".

علامه حلّی درباره برید بن معاویه می‌نویسد: "روى عن الباقر والصادق(ع) وله منزلة عظيمة عندهما وعند الجمهور أیضاً. وقد ذكره أبو الحسن الدارقطني في المختلف والمؤتلف وذكر أنه يروي عن إسماعيل بن رجاء، عن أبيه، عن أبي سعيد، عن النبي(ص) حديث خاصف النّعل"و.

ابن حجر عسقلانی از رجالیان سرشناس سنّی نیز می‌نویسد: "بريد بن معاوية بن أبي حكيم، واسمه حاتم العجلي يکنى أبا القاسم، قال ابن النجاشي: وجه من وجوه الشيعة وفقيه له محل عند الأئمة روى عنه علي بن عقبة ابن خالد الأسدي وجميل بن صالح وعلي بن ریاب وغيرهم وروى هو عن إسماعيل ابن رجاء وأبي جعفر الباقر وجعفر الصادق؛ وذكر ابن عقدة عن علي بن الحسن بن فضّالة أنه مات سنة خمسين ومائة؛ وذكر سعد بن عبدالله القمي بسند له إلى جعفر الصادق أنه قال: أوتاد الأرض أربعة فذكره منهم وزرارة ابن أعین ويقال: إنه كان يقول بالإستطاعة كما يقول زرارة".

طبقه راوی

برقی و شیخ طوسی، برید بن معاویه را از اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) برشمردند و به تصریح نجاشی وی از این دو امام بزرگوار نیز روایت کرده است؛ مؤیدش روایات فراوان برید بن معاویه از این دو امام(ع) است.

آیت‌الله بروجردی وی را از طبقه چهارم یا پنجم راویان برشمرده است.

تاریخ وفات برید بن معاویه

تاریخ ولادت برید بن معاویه مشخص نیست؛ ولی درباره تاریخ وفاتش نجاشی نوشته که در زمان امام صادق(ع) از دنیا رفته و سپس از ابن فضّال وفات برید بن معاویه را سال ۱۵۰ هجری قمری گزارش کرده است.

بعضی از رجالیان، عبارت یاد شده را نوعی تناقض در کلام نجاشی پنداشتند؛ زیرا وفات در زمان حیات امام صادق(ع) با سال ۱۵۰ هجری قمری هماهنگ نیست؛ زیرا امام صادق(ع) در سال ۱۴۸ هجری قمری به شهادت رسیده است.

بعضی در پاسخ به اشکال مذکور گفته‌اند که قول نخست، درایت و اجتهاد نجاشی و نظر دوم، حکایت دیدگاه ابن فضّال است و درایت نجاشی با روایت از ابن فضّال تنافی ندارد.

اختلاف است که کدام یک از دو قول یادشده صحیح است: علامه شوشتری به سه دلیل، نظر ابن فضّال را ترجیح داده است:

1. ابن فضّال از نجاشی به دوره برید بن معاویه نزدیک‌تر است.
2. ابن فضّال از نجاشی اعرف است.
3. روایت کسانی از برید بن معاویه که دوران امام صادق(ع) را ادراک نکردند؛ مانند ابن أبی عمیر، صفوان بن یحیی و یونس بن عبدالرحمن.

علامه شوشتری سپس می‌افزاید نجاشی که وفات برید بن معاویه را زمان امام صادق(ع) دانسته، از عبارت کشی برداشت کرده است؛ زیرا کشی، برید بن معاویه را از فقهای اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) شمرده؛ نه از اصحاب امام کاظم(ع) و امام صادق(ع) هم در سال ۱۴۸ هجری قمری به شهادت رسیده است؛ اما اگر تاریخ وفات برید بن معاویه را سال ۱۵۰ هجری قمری بدانیم، بایستی وی امام کاظم(ع) را ادراک و از آن حضرت روایت کرده باشد و این سخنی نادرست است، درحالی که این برداشت نجاشی از عبارت کشی صحیح نیست؛ زیرا عدم ادراک و عدم روایت از یک معصوم(ع) اعم از این است که در دوره آن حضرت نبوده؛ یا بوده ولی محضر آن حضرت را ادراک نکرده تا روایت کند؛ یا اندکی از دوران آن حضرت را ادراک کرده و در آن مدت کم، برای گزارش روایت توفیق پیدا نکرده است.

آیت‌الله خویی، نظر نجاشی را ترجیح داده و در نقد دیدگاه تستری روایت ابن أبی عمیر و صفوان از برید بن معاویه را دارای اشکال دانسته و نوشته که در سند روایت ابن أبی عمیر و صفوان از برید نام او به صورت مطلق آمده و معلوم نیست که مراد برید بن معاویه باشد.

آیت‌الله خویی درباره روایت یونس بن عبدالرحمن از برید بن معاویه سخنی نگفته است.

تحقیق

اولاً گرچه چند راوی با عنوان برید در رجال الطوسی ذکر شده است؛ مانند برید بن اسماعیل الطائی، برید مولی عبدالرحمن القصیر، برید الکناسی لکن عنوان برید در اسناد روایات، به برید بن معاویه انصراف دارد؛ زیرا روایتی از دیگران گزارش نشده است.

ثانیاً در بعضی اسناد، ابن أبی عمیر از برید با عنوان برید بن معاویه روایت کرده؛ همچنین یونس بن عبدالرحمن از برید با عنوان برید العجلی حدیث کرده است و مراد از برید العجلی، برید بن معاویه است، چنانکه روایت صفوان از برید مطلق است؛ ولی مقصود از آن با ملاحظه طبقه، برید بن معاویه است.

جالب است که آیت الله خویی در عنوان برید، صفوان را از راویان او و در پایان مراد از عنوان برید در اسناد روایات را برید بن معاویه می‌خواند و می‌افزاید که شرح حالش را در آینده بیان می‌کند.

بر این اساس، نظر محقق تستری در سال وفات برید بن معاویه درست است.

استادان و شاگردان راوی

بیشترین روایات برید بن معاویه از امام باقر و امام صادق(ع) بی‌واسطه است، هرچند در اسناد روایات از محمد بن مسلم نیز روایت نقل کرده، چنان که راویان بسیاری از او حدیث گزارش کرده‌اند که از شاگردان حدیثی وی به شمار می‌روند؛ مانند عمر بن أذینه، عبدالله بن حماد، القاسم بن عروة، یحیی الحلبی، درست بن أبی منصور، حریز، جمیل بن صالح، ابن بکیر، الحارث بن محمد بن الأحول، علی بن عقبة، هارون بن مسلم، ربعی بن عبدالله، علی بن رئاب، ثعلبة بن میمون و داوود بن أبی یزید.

جایگاه حدیثی راوی

رجالیانی پیشین، همچون کشّی، نجاشی و شیخ طوسی و رجالیانی پسین، از برید بن معاویه به بزرگی یاد کرده و او را فقیه، امین، صادق و معتمد همه و از برجستگان اصحاب ائمه(ع) و دارای جایگاهی رفیع نزد آن بزرگواران معرفی کرده‌اند و افزون بر آن، وی را از اصحاب اجماع به شمار آوردند؛ نمونه‌ها:

1. کشی: "إنه ممن اتفقت العصابة على تصديقه وممن انقادوا له بالفقه".
2. نجاشی: "وجه من وجوه أصحابنا، وفقیه أيضاً، له محل عند الأئمة".
3. ابن داود: "هو أحد الخمسة المخبتين الذين اتفقت العصابة على توثيقهم وفقههم".

جایگاه برید بن معاویه نزد اهل سنّت

علامه حلی در ایضاح الاشتباه ذیل عنوان برید بن معاویه می‌نویسد: "روى عن الباقر والصادق(ع) وله منزلة عظيمة عندهما وعند الجمهور أيضاً وقد ذكره أبو الحسن الدارقطني في المختلف والمؤتلف، وذكر أنه يروي عن إسماعيل بن رجاء عن أبيه عن أبي سعيد عن النبي(ص) حديث خاصف النعل".

یادآوری: حدیث خاصف النعل درباره فضائل حضرت علی(ع) است که به گفته دارقطنی، برید بن معاویه آن را روایت کرده است.

علامه تستری می‌نویسد که مقصود دارقطنی این است که حدیث خاصف النعل فقط از طریق امامیه گزارش شده، درحالی که از طریق اهل سنت نیز روایت شده است.

ابن ماکولا در عنوان برید چنین نوشته است: "وبريد بن معاوية العجلي، كوفي عن إسماعيل بن رجاء، عن أبيه، عن أبي سعيد، حديث خاصف النعل، روى عنه أحمد بن حماد الحمداني".

ابن شهر آشوب می‌نویسد: "وروى ابن بطّة في الإبانة حديث خاصف النعل بسبعة طرق".

شیخ الشریعه اصفهانی درباره طرق و منابع گزارش حدیث خاصف النعل در میان اهل سنت می‌نگارد: ثم إن حديث خاصف النعل من الأحاديث المستفيضة التي أوردها جماعة لا تحصي في كتبهم، كالحاكم في المستدرك، والنسائي في الخصائص وابن أبي شيبة في المصنف، وأحمد بن حنبل في المسند، وأبو يعلي في مسنده وابن حبان في صحيحه، وأبو نعيم في الحلية، والضياء المقدسي في المختارة والذهبي في المعجم المختصر، والمحب الطبري في الرياض النضرة، وذخائر العقبي و ابن مندة في كتاب الصحابة، وابن الأثير في أسد الغابة، و السيوطي في جمع الجوامع، وعلي المتقي في كنز العمال، وغيرهم في غيرها.

متن حدیث خاصف النعل

«رَوَى اَلشَّعْبِيُّ عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ مَسْعُودٍ اَلْعَبْدِيِّ قَالَ: كُنْتُ بِمَكَّةَ مَعَ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلزُّبَيْرِ وَ طَلْحَةَ وَ اَلزُّبَيْرِ فَأَرْسَلاَ إِلَى عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلزُّبَيْرِ فَأَتَاهُمَا وَ أَنَا مَعَهُ فَقَالاَ لَهُ إِنَّ عُثْمَانَ قُتِلَ مَظْلُوماً وَ إِنَّا نَخَافُ أَنْ يُنْقَضَ أَمْرُ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَإِنْ رَأَتْ عَائِشَةُ أَنْ تَخْرُجَ مَعَنَا لَعَلَّ اَللَّهَ أَنْ يَرْتُقَ بِهَا فَتْقاً وَ يَشْعَبَ بِهَا صَدْعاً قَالَ فَخَرَجْنَا نَمْشِي حَتَّى اِنْتَهَيْنَا إِلَيْهَا فَدَخَلَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ اَلزُّبَيْرِ مَعَهَا فِي سِتْرِهَا فَجَلَسْتُ عَلَى اَلْبَابِ فَأَبْلَغَهَا مَا أَرْسَلاَهُ بِهِ فَقَالَتْ سُبْحَانَ اَللَّهِ وَ اَللَّهِ مَا أُمِرْتُ بِالْخُرُوجِ وَ مَا يَحْضُرُنِي مِنْ أُمَّهَاتِ اَلْمُؤْمِنِينَ إِلاَّ أُمُّ سَلَمَةَ فَإِنْ خَرَجَتْ خَرَجْتُ مَعَهَا فَرَجَعَ إِلَيْهِمَا فَبَلَّغَهُمَا ذَلِكَ فَقَالاَ اِرْجِعْ إِلَيْهَا فَلْتَأْتِهَا فَهِيَ أَثْقَلُ عَلَيْهَا مِنَّا فَرَجَعَ إِلَيْهَا فَبَلَّغَهَا فَأَقْبَلَتْ حَتَّى دَخَلَتْ عَلَى أُمِّ سَلَمَةَ فَقَالَتْ لَهَا أُمُّ سَلَمَةَ مَرْحَباً بِعَائِشَةَ وَ اَللَّهِ مَا كُنْتِ لِي بِزَوَّارَةٍ فَمَا بَدَا لَكِ قَالَتْ قَدِمَ طَلْحَةُ وَ اَلزُّبَيْرُ فَخَبَرَا أَنَّ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عُثْمَانَ قُتِلَ مَظْلُوماً قَالَ فَصَرَخَتْ أُمُّ سَلَمَةَ صَرْخَةً أَسْمَعَتْ مَنْ فِي اَلدَّارِ فَقَالَتْ يَا عَائِشَةُ أَنْتِ بِالْأَمْسِ تَشْهَدِينَ عَلَيْهِ بِالْكُفْرِ وَ هُوَ اَلْيَوْمَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ قُتِلَ مَظْلُوماً فَمَا تُرِيدِينَ قَالَتْ تَخْرُجِينَ مَعَنَا فَلَعَلَّ اَللَّهَ أَنْ يُصْلِحَ بِخُرُوجِنَا أَمْرَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَتْ يَا عَائِشَةُ أَ تَخْرُجِينَ وَ قَدْ سَمِعْتِ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا سَمِعْنَا نَشَدْتُكِ بِاللَّهِ يَا عَائِشَةُ اَلَّذِي يَعْلَمُ صِدْقَكِ إِنْ صَدَقْتِ أَ تَذْكُرِينَ يَوْماً يَوْمَكِ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ فَصَنَعْتُ حَرِيرَةً فِي بَيْتِي فَأَتَيْتُهُ بِهَا وَ هُوَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ وَ اَللَّهِ لاَ تَذْهَبُ اَللَّيَالِي وَ اَلْأَيَّامُ حَتَّى تَتَنَابَحَ كِلاَبُ مَاءٍ بِالْعِرَاقِ يُقَالُ لَهُ اَلْحَوْأَبُ اِمْرَأَةً مِنْ نِسَائِي فِي فِئَةٍ بَاغِيَةٍ فَسَقَطَ اَلْإِنَاءُ مِنْ يَدِي فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَيَّ وَ قَالَ مَا لَكِ يَا أُمَّ سَلَمَةَ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ أَلاَ يَسْقُطُ اَلْإِنَاءُ مِنْ يَدِي وَ أَنْتَ تَقُولُ مَا تَقُولُ مَا يُؤْمِنُنِي أَنْ يَكُونَ أَنَا هِيَ فَضَحِكْتِ أَنْتِ فَالْتَفَتَ إِلَيْكِ فَقَالَ بِمَا تَضْحَكِينَ يَا حَمْرَاءَ اَلسَّاقَيْنِ إِنِّي أَحْسَبُكِ هِيَ وَ نَشَدْتُكِ بِاللَّهِ يَا عَائِشَةُ أَ تَذْكُرِينَ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِنَا مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِنْ مَكَانِ كَذَا وَ كَذَا وَ هُوَ بَيْنِي وَ بَيْنَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يُحَدِّثُنَا فَأَدْخَلْتِ جَمَلَكِ فَحَالَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَرَفَعَ مِقْرَعَةً كَانَتْ عِنْدَهُ يَضْرِبُ بِهَا وَجْهَ جَمَلِكِ وَ قَالَ أَمَا وَ اَللَّهِ مَا يَوْمُهُ مِنْكِ بِوَاحِدٍ وَ لاَ بَلِيَّتُهُ مِنْكِ بِوَاحِدَةٍ أَمَا إِنَّهُ لاَ يُبْغِضُهُ إِلاَّ مُنَافِقٌ كَذَّابٌ وَ أَنْشُدُكِ بِاللَّهِ أَ تَذْكُرِينَ مَرَضَ رَسُولِ اَللَّهِ اَلَّذِي قُبِضَ فِيهِ فَأَتَاهُ أَبُوكِ يَعُودُهُ وَ مَعَهُ عُمَرُ وَ قَدْ كَانَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَتَعَاهَدُ ثَوْبَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ نَعْلَهُ وَ خُفَّهُ وَ يُصْلِحُ مَا وَهَى مِنْهَا فَدَخَلَ قَبْلَ ذَلِكِ فَأَخَذَ نَعْلَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ هِيَ حَضْرَمِيَّةٌ وَ هُوَ يَخْصِفُهَا خَلْفَ اَلْبَيْتِ فَاسْتَأْذَنَا عَلَيْهِ فَأَذِنَ لَهُمَا فَقَالاَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ كَيْفَ أَصْبَحْتَ فَقَالَ أَصْبَحْتُ أَحْمَدُ اَللَّهَ قَالاَ مَا بُدٌّ مِنَ اَلْمَوْتِ قَالَ أَجَلْ لاَ بُدَّ مِنْهُ قَالاَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَهَلِ اِسْتَخْلَفْتَ أَحَداً قَالَ مَا خَلِيفَتِي فِيكُمْ إِلاَّ خَاصِفُ اَلنَّعْلِ فَخَرَجَا فَمَرَّا عَلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ هُوَ يَخْصِفُ نَعْلَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ كُلُّ ذَلِكِ تَعْرِفِينَهُ يَا عَائِشَةُ وَ تَشْهَدِينَ عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ يَا عَائِشَةُ أَنَا أَخْرُجُ عَلَى عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بَعْدَ اَلَّذِي سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَرَجَعَتْ عَائِشَةُ إِلَى مَنْزِلِهَا وَ قَالَتْ يَا اِبْنَ اَلزُّبَيْرِ أَبْلِغْهُمَا أَنِّي لَسْتُ بِخَارِجَةٍ بَعْدَ اَلَّذِي سَمِعْتُهُ مِنْ أُمِّ سَلَمَةَ فَرَجَعَ فَبَلَّغَهُمَا قَالَ فَمَا اِنْتَصَفَ اَللَّيْلُ حَتَّى سَمِعْنَا رُغَاءَ إِبِلِهَا تَرْتَحِلُ فَارْتَحَلَتْ مَعَهُمَا»

"ومن العجائب أن يكون مثل هذا الخبر الذي يتضمن النص بالخلافة، وكل فضيلة غريبة موجودة في الكتب للمخالفين وفيما يصححونه من روايتهم ويصنفونه من سيرتهم ولا يتبعونه، لكن القوم رووا ما سمعوا، وأودعوا كتبهم ما حفظوا ونقلوا ولم يتخیروا ويتبينوا ما وافق مذهبهم دون ما خالفهم، وهكذا يفعل المسترسل المستسلم للحق.

برید العجلی

برید العجلی، در سند شانزده روایت تفسیر کنز الدقائق یاد شده است که از کتاب‌های تفسیر القمی، بصائر الدرجات، الکافی، مجمع البیان، تفسیر العیاشی و تأویل الآیات الظاهرة نقل شده است؛ برای نمونه:

«اَلْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ اَلْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنِ اِبْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ بُرَيْدٍ اَلْعِجْلِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ﴾ قَالَ إِيَّانَا عَنَى أَنْ يُؤَدِّيَ اَلْأَوَّلُ إِلَى اَلْإِمَامِ اَلَّذِي بَعْدَهُ اَلْكُتُبَ وَ اَلْعِلْمَ وَ اَلسِّلاَحَ ﴿وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ﴾ اَلَّذِي فِي أَيْدِيكُمْ ثُمَّ قَالَ لِلنَّاسِ: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾ إِيَّانَا عَنَى خَاصَّةً أَمَرَ جَمِيعَ اَلْمُؤْمِنِينَ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ بِطَاعَتِنَا فَإِنْ خِفْتُمْ تَنَازُعاً فِي أَمْرٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اَللَّهِ وَ إِلَى اَلرَّسُولِ وَ إِلَى أُولِي اَلْأَمْرِ مِنْكُمْ كَذَا نَزَلَتْ وَ كَيْفَ يَأْمُرُهُمُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِطَاعَةِ وُلاَةِ اَلْأَمْرِ وَ يُرَخِّصُ فِي مُنَازَعَتِهِمْ إِنَّمَا قِيلَ ذَلِكَ لِلْمَأْمُورِينَ اَلَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ: ﴿أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾».

شرح حال راوی

مراد از عنوان یاد شده، برید بن معاویة العجلی است، چنان که کشی ذیل عنوان برید بن معاویة و ذکر سخن نورانی امام صادق(ع) است که درباره اصحاب پدر بزرگوارش امام باقر(ع) چنین فرمود: "إن أصحاب أبي(ع) كانوا زيناً أحياء وأمواتاً، هؤلاء القوامون بالقسط، هؤلاء القوالون بالصدق، هؤلاء ﴿السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ﴾ می‌نویسد: "أعني زرارة ومحمد بن مسلم ومنهم ليث المرادي وبريد العجلي.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۴