بنی‌وهبیل
مقدمه
این طایفه از شاخه‌های قبیله نخع و منتسب به وَهبیل بن سعد بن مالک بن نخع بن عمرو بن علة بن جلدند.[۱] از وهبیل بن سعد فرزندانی به اسامی مالک، ذهل، جشم، عامر، سلیم، کعب، سلامان، سلم، معاویه و جبیر تولد یافتند[۲] که ادامه دهنده نسل او در سال‌های بعد شدند. این فرزندان در کنار دیگر فرزندانی که از دودمان وهبیل بن سعد پدید آمدند، توانستند با توسعه نسل وهبیل در زمین، شاخه بنی وهبیل بن سعد را تشکیل دهند. از مساکن بنی وهبیل در منابع ذکری به میان نیامده است، اما به نظر می‌‌رسد آنان نیز به مانند قبیله مادری شان نخع، در سرزمین یمن و به طور مشخص در مناطق بین نجران تا صنعا منزل و مأوا داشته اند[۳] و سپس با توسعه تدریجی سکونتگاه بنی نخع و طوایف آن تا جنوب شرقی بیضاء، به احتمال جمعی از آنان هم بمانند دیگر اقوام نخعی، در دره‌های «مران»، «کَبران»، «نزعه»، «حَجُومه»، «مَلاحه»، «التیبب» و «صَحب»[۴] و اطراف مناطق نجران در یمن ساکن شدند.[۵] پس از ظهور اسلام و وقوع فتوحات اسلامی، جمعی از وهبیلی‌ها با کوچیدن از یمن، مناطق مختلف از جمله کوفه[۶] را موطن خود قرار دادند.
تاریخ جاهلی و اسلامی قوم بنی وهبیل بسان بسیاری دیگر از قبایل کوچکتر عرب، ذیل قبیله اصلی یا سرشاخه بالاتر آن یعنی نخع و مذحج تعریف شده است. از این رو، جز اندک مواردی، نام چندانی از این قوم در جریان حوادث مهم جاهلی و اسلامی به میان نیامده است. از معدود اخباری که نامی از فرزندان وهبیل در آن به میان آمده است، همراهی برخی از آنان با امیرالمؤمنین علیS در جنگ صفّین[۷] و نیز حضور گروهی از ایشان در واقعه دلخراش کربلاست. مشهورترین این افراد، سنان بن انس است که در برخی منابع، به عنوان قاتل اباعبدالله الحسینS معرفی شده است.[۸] از اشعاری که ابن سعد از برخی شعرای نامی عرب[۹] در رثای امام حسینS نقل کرده، از سنان و نیز جمعی از مردم وهبیل در شمار قاتلان و عاملان شهادت امامS سخن به میان آمده است: و من حي و هبيل تداعت عصابة عليه و أخري أردفت من يحابر جمعی از قبیله وهبیل [بن سعد بن مالک بن نخع] و گروهی دیگر از قبیله یحابر بن مالک بن أدد بن زید نیز بر او تاختند.[۱۰]
مشارکت در قیام مختار نیز از دیگر مواردی است که نامی از برخی مردان بنی وهبیل در آن به ثبت رسیده است. بر پایه گزارش ابن کلبی از ابومخنف، ابراهیم بن مالک اشتر در جریان جنگ «خازر»(در سال ۶۷ هجری)، پس از رسیدن به این منطقه، فردی شجاع و جنگاور به نام طفیل بن لقیط از مردان وهبیل را بر مقدمه سپاه خود گماشت و آماده جنگ با عبیدالله بن زیاد شد.[۱۱] همچنین برخی از منابع، از کشته شدن سائب بن بشر - جد ابن کلبی - که از همراهان مصعب بن زبیر در نبرد با مختار بود، به دست فردی به نام ورقاء نخعی از مردان بنی وهبیل در سال ۶۷ هجری خبر داده، اشعاری که او پس از قتل سائب سروده است، نقل کرده‌اند.[۱۲]
علاوه بر اعلام و رجال فوق الذکر، از دیگر شخصیت‌های نامی بنی وهبیل می‌‌توان به اسامی مقداد بن سنان بن مالک از بزرگان این قوم و از شرکت کنندگان در جنگ صفّین در معیت علیّ بن أبی طالبS،[۱۳] أیوب بن سعنة بن یزید از شعرای عرب،[۱۴]شریک بن عبدالله قاضی منصور دوانیقی و پسرش مهدی در کوفه،[۱۵] حفص بن غیاث بن طلق محدث و قاضی هارون عباسی در بخش خاوری بغداد و سپس کوفه[۱۶] و پسرش عمر بن حفص از محدثان ثقه اهل سنت،[۱۷] طلق بن غنام بن طلق - نیز از راویان حدیث و پسر عمو و دبیر حفص بن غیاث در امر قضاوت -[۱۸] و علی بن مدرک وهبیلی از محدثان معروف اهل سنت[۱۹] اشاره کرد. در شمار محدثان شیعی این قوم هم، از محمد بن رفاعه نخعی وهبیلی کوفی نام برده شده است.[۲۰] ضمن این که نجاشی از حفص بن غیاث بن طلق - که پیشتر به نام او پرداخته شد، - در شمار راویان شیعی و از اصحاب امام صادقS و امام کاظمS و از راویان روایات آنها یاد کرده و به نقل از پسرش عمر آورده که پدرش در این کتاب، قریب به ۱۷۰ حدیث از امام صادقS نقل کرده است.[۲۱] اما شیخ طوسی ضمن بر شمردن حفص بن غیاث از راویان حدیث امام باقرS و امام صادقS و امام کاظمS،[۲۲] او را از محدثان اهل سنت برشمرده است.[۲۳].[۲۴].
منابع
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
پانویس
- ↑ ابن حزم؛ جمهرة انساب العرب، ص۴۱۴؛ سمعانی، الانساب، ج۱۳، ص۳۶۹.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفه جزیره العرب، ص۱۷۶-۱۷۸؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، ج۱، ص۲۰۲.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفه جزیره العرب، ص۱۷۶-۱۷۸و۱۸۹.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۰۴.
- ↑ ر. ک. ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۶۲؛ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۳۴؛ شیخ طوسی، رجال طوسی، ص۲۸۲.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۴؛ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۸۳؛ سمعانی، الانساب، ج۱۳، ص۳۶۹.
- ↑ از جمله شعری از عبیدة بن عمرو کندی.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، خامسه ۱، ص۵۱۷.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۸۶.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۱۰۳. نیز ر. ک. ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۴۱-۳۴۲.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۵۵-۳۵۶. ابن خلکان او را قاضی مهدی عباسی در کوفه معرفی کرده و آورده است که هادی عباسی پس از رسیدن به حکومت، او را از این سمت عزل کرده است. (ابن خلکان، وفیات الأعیان ج۲، ص۴۶۴.)
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۶۲؛ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۳۴.
- ↑ ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۰۳؛ العجلی، معرفة الثقات، ج۱، ص۴۰؛ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۱۵.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۷۱-۳۷۲.
- ↑ المزی، تهذیب الکمال، ج۲۱، ص۱۲۶-۱۲۷؛ سمعانی، الانساب، ج۱۳، ص۳۶۹.
- ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ص۲۸۲.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ص۱۳۳، ۱۸۸ و۳۳۵.
- ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ص۱۳۳. برای مطالعه بیشتر ر. ک. ابوالقاسم خویی، معج رجال الحدیث، ج۷، ص۱۵۸-۱۵۹.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.