تحدی در علوم قرآنی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تحدی است. تحدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تحدی در قرآن - تحدی در علوم قرآنی - تحدی در کلام اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

معناشناسی

تحدی در لغت از ریشه حدا ـ با آواز، شتر را پیش‌راندن ـ به معنای هماورد خواستن و به مبارزه طلبیدن، برای ظاهر شدن عجز آن هماورد است و در اصطلاح عبارت است از مبارزه‌طلبی خدای متعال از مخالفان رسول‌ اکرم (ص) که اگر آن حضرت را فرستاده خداوند نمی‌دانند، برای آنچه وی آورده است مانندی بیاورند. تصریح زبانی پیامبر به تحدی ضرورتی ندارد، بلکه دلالت شواهد و قراین کفایت می‌کند. تحدی به معنای مسابقه دادن درکاری، برتری‌طلبی از کسی درخواست برابری نمودن و معارضه جهت غلبه جستن بر اوست.

آیات تحدی

تحدّی در لغت به معنای مبارز‌طلبی است، و در اصطلاح به آیاتی که خداوند در آن، مخالفان و منکران وحی و نبوت حضرت محمد (ص) را به مبارزه و آوردن مثل قرآن دعوت کرده است آیات تحدّی می‌گویند. این آیات سه دسته‌اند:

1. آیات تحدی به کل قرآن: آیات ﴿أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾، ﴿فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ﴾ و ﴿قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾، ﴿فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾؛
2. آیات تحدی به ده سوره: آیات ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ فَإِن لَّمْ يَسْتَجِيبُواْ لَكُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أُنزِلِ بِعِلْمِ اللَّهِ وَأَن لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ﴾؛
3. آیات تحدی به یک سوره: آیه ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾ و ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾، ﴿فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ﴾

تحدی به یک سوره

مرحله سوم از مراحل تحدی قرآن تحدی به یک سوره است. خداوند حکیم برای اثبات حقانیت قرآن و صدق نبوت پیامبر اسلام (ص) منکران را در مرحله اول به آوردن مثل کلّ قرآن فراخواند، و پس از عجز آنان در این مبارزه، تحدی به ده سوره را مطرح کرد که با ناتوانی کافران رو به رو شد؛ ازاین‌رو، در مرحله بعدی، تحدی به یک سوره را پیش کشید. تحدی به یک سوره، نخستین بار در آیه ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾ و سپس در آیات ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾، ﴿فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ﴾ مطرح شده است.

تحدی به ده سوره

از مراحل تحدی قرآن، تحدی به ده سوره است. خداوند متعال برای اثبات راستی دعوت پیامبر (ص) و حقانیت قرآن، منکران را در آغاز به مقابله با کل قرآن فراخواند و آن‌گاه که از آوردن مثل قرآن ناتوان ماندند، آنان را به مقابله با ده سوره از قرآن دعوت کرد و از آنان خواست فقط ده سوره مثل قرآن بیاورند. در آیات ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ فَإِن لَّمْ يَسْتَجِيبُواْ لَكُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أُنزِلِ بِعِلْمِ اللَّهِ وَأَن لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ﴾.

تحدی به کل قرآن

نخستین مرحله تحدی در قرآن، تحدی به کلّ قرآن است. خداوند برای اثبات راستی دعوت پیامبر (ص) و حقانیت قرآن به عنوان معجزه ایشان، مخالفان را به مبارزه فراخواند تا مانند قرآن را بیاورند.

در آیه ۳۴ سوره طور می‌فرماید: ﴿فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ﴾.

همچنین در آیه ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾ آنان را به ناتوانی وصف کرده

ترتیب نزول آیات تحدّی

به آیاتی که خداوند در آن، مخالفان و منکران وحی و نبوت حضرت محمد (ص) را به مبارزه و آوردن مثل قرآن دعوت کرده است «آیات تحدّی» می‌گویند. بنا بر نقل قولی که در مجموعه شأن نزول سوره‌ها در کتاب‌های المبانی، مجمع‌ البیان، البرهان و الاتقان آمده، ترتیب نزول سوره‌هایی که در آنها آیات تحدی وجود دارد، به این ترتیب است: بنی اسرائیل (إسراء)، یونس، هود، طور و بقره.

ترتیب مذکور تنها با ترتیب نقل شده توسط ابن‌ندیم در الفهرست اختلاف دارد. ترتیب مذکور در الفهرست چنین است: بنی اسرائیل، هود، یونس، طور و بقره

تحدی قرآن

«تحدی» یکی از مباحث وابسته به اعجاز قرآن و یک واقعیت تاریخی قرآنی غیر قابل انکار به شمار می‌آید.

تحدی در لغت یعنی مبارز‌‌طلبی و پیش‌خواندن خصم برای مبارزه، و غلبه بر او تا عجز او ظاهر شود. و در اصطلاح به معنای پیشنهاد خداوند به منکران وحی و رسالت خاتم‌الانبیاء برای آوردن نظیر قرآن است؛ زیرا آنان قرآن را ساخته ذهن پیامبر (ص) و از مقوله سجع کاهنان و اساطیر و افسانه پیشینیان می‌دانستند.

قرآن‌کریم به دو دلیل تحدّی را مطرح کرده است:

1. منکرانرسالت ادعا می‌کردند ﴿لَوْ نَشَاءُ لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ﴾.
2. در عرف و فرهنگ عرب جاهلی که شعر و خطابه، هنر اصلی آنان بود، شیوه تحدی ادبی و هنری وجود داشته است.

خداوند منکران وحی را به تحدی فراخواند تا از گفتن نظیر آن عاجز شده، و به آسمانی بودن قرآن و صدق رسالت حضرت محمد (ص) پی‌ببرند و اقرار کنند.

منکران تمام ثروت و امکانات خود را برای مبارزه با پیامبر (ص) به‌کاربردند و به جنگ تن دادند؛ ولی در پاسخ به تحدی قرآن ناتوان ماندند.

مراحل تحدی قرآن عبارتند از:

1. تحدی به کل قرآن: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾؛
2. تحدی به ده سوره: ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾؛
3. تحدی به یک سوره: ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾

تحدی قرآن با انسان

زرکشی در البرهان مسأله‌ای را ذیل یکی از فصول مباحث اعجاز قرآن به مخاطبان تحدی قرآن اختصاص داده و اعتقاد خود در اختصاص تحدی قرآن به انسان و عدم تسرّی آن به جنّیان را بیان داشته و ذکر جنّیان در آیه: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾ را از باب بیان عظمت اعجاز قرآن دانسته است

منابع

1. حسینی‌زاده، سید عبدالرسول، دائرةالمعارف قرآن کریم
2. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
3. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی