جعفر بن محمد بن مسرور
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
جعفر بن محمد بن مسرور[۱]؛ در سند سه روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب‌های عیون أخبار الرضا(ع)، علل الشرائع و معانی الأخبار شیخ صدوق واقع شده است؛ نمونه:
«حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ السَّيَّارِيُّ عَنْ أَبِي يَعْقُوبَ الْبَغْدَادِيِّ قَالَ: قَالَ ابْنُ السِّكِّيتِ لِأَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا(ع) لِمَا ذَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ بِالْعَصَا وَ يَدِهِ الْبَيْضَاءِ وَ آلَةِ السِّحْرِ وَ بَعَثَ عِيسَى(ع) بِالطِّبِّ وَ بَعَثَ مُحَمَّداً(ص) بِالْكَلَامِ وَ الْخُطَبِ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ(ع) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمَّا بَعَثَ مُوسَى(ع) كَانَ الْأَغْلَبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ السِّحْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا لَمْ يَكُنْ عِنْدَ الْقَوْمِ وَ فِي وُسْعِهِمْ مِثْلُهُ وَ بِمَا أَبْطَلَ بِهِ سِحْرَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَعَثَ عِيسَى(ع) فِي وَقْتٍ ظَهَرَتْ فِيهِ الزَّمَانَاتُ وَ احْتَاجَ النَّاسُ إِلَى الطِّبِّ فَأَتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُمْ مِثْلُهُ وَ بِمَا أَحْيَا لَهُمُ الْمَوْتَى وَ أَبْرَأَ لَهُمُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَعَثَ مُحَمَّداً صفِي وَقْتٍ كَانَ الْأَغْلَبُ عَلَى أَهْلِ عَصْرِهِ الْخُطَبَ وَ الْكَلَامَ وَ أَظُنُّهُ قَالَ وَ الشِّعْرَ فَأَتَاهُمْ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَوَاعِظِهِ وَ أَحْكَامِهِ مَا أَبْطَلَ بِهِ قَوْلَهُمْ وَ أَثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمْ فَقَالَ ابْنُ السِّكِّيتِ تَاللَّهِ مَا رَأَيْتُ مِثْلَكَ الْيَوْمَ قَطُّ فَمَا الْحُجَّةُ عَلَى الْخَلْقِ الْيَوْمَ فَقَالَ(ع) الْعَقْلُ يُعْرَفُ بِهِ الصَّادِقُ عَلَى اللَّهِ فَيُصَدِّقُهُ وَ الْكَاذِبُ عَلَى اللَّهِ فَيُكَذِّبُهُ فَقَالَ ابْنُ السِّكِّيتِ هَذَا وَ اللَّهِ الْجَوَابُ»[۲].[۳]
شرح حال راوی
نام راوی در کتب رجالی قدماء، عنوان نشده؛ ولی در طُرق[۴] و اسناد[۵] شیخ صدوق با ترحّم و ترضّی فراوان واقع گردیده[۶]، از این رو در کتب رجالی متأخر، مانند جامع الرواه، منهج المقال و...، از وی یاد شده است.
درباره راوی دو دیدگاه یاد شده است:
- به باور برخی او، جعفر بن محمد بن قولویه صاحب کتاب کامل الزیارات است؛ مانند وحید بهبهانی[۷]، آقا بزرگ تهرانی[۸]، آیت‌الله بروجردی[۹] و نمازی[۱۰]
- در مقابل، عدهای این اتحاد را ردّ، و او را از راویان مهمل یا مجهول قلمداد کردند؛ نظیر اردبیلی [۱۱]، محدث نوری[۱۲]، مامقانی[۱۳]، خویی، شوشتری[۱۴] و دیگران[۱۵].[۱۶]
نقد و بررسی
از قرائن مختلف اتحاد جعفر بن محمد بن مسرور با جعفر بن محمد بن قولویه برداشت می‌شود:
۱ . روایت از محمد بن حسین بن عامر: در ده‌ها سند، روایت شیخ صدوق، جعفر بن محمد بن مسرور از حسین بن محمد بن عامر روایت کرده[۱۷] و جعفر بن محمد بن قولویه در کامل الزیارات نیز چندین روایت با تعبیر "حدثني الحسین بن محمد بن عامر" نقل کرده است[۱۸].
افزون بر این در طریق نجاشی، جعفر بن محمد بن قولویه به واسطه حسین بن محمد بن عامر کتاب عبدالله بن عامر را روایت کرده است.
نجاشی در ترجمه أبو محمد عبدالله بن عامر بن عمران بن أبی عمر الأشعری نوشته است: "شيخ من وجوه أصحابنا، ثقة، له كتاب أخبرنا الحسين بن عبيدالله في آخرين، عن جعفر بن محمد بن قولويه قال: حدثنا الحسين بن محمد بن عامر عن عمه به"[۱۹] و در اسناد فراوان، جعفر بن محمد بن مسرور به واسطه حسین بن عامر از عبدالله بن عامر روایت کرده است[۲۰].
شیخ طوسی نیز پس از نقل دعای «اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِي» از پیامبر گرامی اسلام(ص) نوشته است: روي هذا الدعاء أبو القاسم جعفر بن محمد بن قولويه قال: حدثني الحسين بن محمد بن عامر، عن رجل، عن ابن أبي عمير، عن حفص بن البختري، عن أبي عبد الله(ع) قال: كان من دعاء النبي(ص) يوم الأحزاب (اللهم أنت ثقتي) تمام الدعاء[۲۱]؛ آیا قرینهای قوی‌تر از این برای اثبات اتحاد دو عنوان می‌‌توان اقامه کرد؟
۲. برادر علی بن محمد بن جعفر: جعفر بن محمد بن قولویه برادر علی بن محمد بن جعفر... مسرور است. نجاشی: علي بن محمد بن جعفر بن موسي بن مسرور أبو الحسين يلقب أبوه مملة. روي الحديث و مات حديث (حدث) السن، لم يسمع منه. له كتاب فضل العلم و آدابه أخبرنا محمد و الحسن بن هدية قالا: حدثنا جعفر بن محمد بن قولويه قال حدثنا أخي به[۲۲] و در ترجمه جعفر بن محمد بن قولویه تصریح کرده که از پدر و برادرش روایت کرده است: روی عن أبیه و أخیه، عن سعد[۲۳].
جعفر بن محمد بن قولویه در کامل الزیارات روایات متعددی از علی بن محمد بن قولویه نقل کرده است که در بعضی اسناد با تعبیر حدثنی أخی علی بن محمد بن قولویه است[۲۴]، بنابراین مقصود از حدثنا أخی به در عبارت نجاشی علی بن محمد بن قولویه است و اشکال آیت‌الله خویی که عبارت نجاشی هیچ دلالت ندارد که برادرش کیست؛ علی است یا شخص دیگر؟ وأما إن أخاه من هو هل هو علي أم غيره فلا دلالة في العبارة عليه أصلا با این قرینه دفع می‌شود، در نتیجه با اثبات اخوّت جعفر بن محمد بن قولویه با علی بن محمد بن جعفر معلوم می‌شود که مراد از جعفر بن محمد بن مسرور همان جعفر بن محمد بن قولویه خواهد بود؛ زیرا مسرور نام یکی از اجداد ابن قولویه است و جعفر بن محمد بن مسرور از باب انتساب به جد است.
دلیل دیگر آیت‌الله خویی بر نفی أُخوّت جعفر بن محمد بن قولویه با علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور این بود که نجاشی درباره علی بن محمد بن جعفر... نوشته است: مات حدث السن لم یسمع منه در حالی که کتاب کامل الزیارات پُر از روایت ابن قولویه از برادرش است، پس چطور نجاشی گفته لم یسمع منه؟ از اینجا انسان قطع پیدا می‌کند که علی بن مسرور برادر جعفر بن قولویه نیست[۲۵].
جوابش این است: اولاً مفهوم عبارت نجاشی، لم یسمع حدیث این نیست که اصلاً حدیثی از وی شنیده نشده، بلکه مقصود این است لم یسمع، کثیراً زیرا چگونه تصور می‌شود کسی که صاحب کتاب بوده، حدیثی از وی شنیده نشده باشد و ثانیاً ابن قولویه در کامل الزیارات فقط ۶ حدیث از برادرش نقل کرده[۲۶]، پس چطور می‌گویید: مع أن جعفر ابن قولویه روی فی الکامل عن أخیه کثیرا فکیف یقال إنه لم یسمع منه؛ و هذا کتاب کامل الزیارات مملوء من الروایات عن أخیه علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه.
دلیل دیگر آیت‌الله خویی مبنی بر عدم اتحاد، این بوده که گرچه روایت صدوق از ابن قولویه از جهت طبقه ممکن است و محذوری ندارد، حتی یک مورد یافت نشده که از وی روایت کرده باشد، بلکه هر چه نقل کرده از جعفر بن محمد بن مسرور است، پس معلوم می‌شود که اینها دو نفر هستند[۲۷]؛ ولی جوابش این است که شیخ صدوق از جعفر بن محمد بن قولویه در کتاب فضائل الأشهر الثلاثة، ص۳۳ نیز روایت کرده است: و حدثنا جعفر بن محمد بن قولویه قال: حدثنا أبو عیسی عبیدالله ابن الفضل بن محمد بن الهلال الطائی....
۳. اتحاد در لقب جعفر بن محمد بن قولویه لقبش «ابو القاسم» است[۲۸] و جعفر بن محمد بن مسرور نیز لقبش ابو القاسم است.
ابن شاذان: حدثنا أبو القاسم جعفر بن محمد بن مسرور اللحام[۲۹] قال: حدثنی الحسین ابن محمد[۳۰][۳۱].
بر این اساس، هیچ تردیدی نیست که مراد از جعفر بن محمد بن مسرور، جعفر بن محمد بن قولویه صاحب کتاب کامل الزیارات است و اشکالات باورمندان به عدم اتحاد، وارد نیست؛ از جمله سه اشکال آیت‌الله خویی، چنانکه اشکال مامقانی وارد نیست که فرموده در رجال شیخ طوسی هر دو عنوان ذکر شده است، پس معلوم می‌شود اینها دو نفر هستند[۳۲] زیرا در هیچ نسخهای از رجال شیخ طوسی از جعفر بن محمد بن مسرور اصلاً یاد نشده است.
اشکال علامه شوشتری نیز وارد نیست که فرموده اولاً در ترجمه جعفر بن محمد بن قولویه هیچ اشاره‍‌ای نشده که مسرور یکی از اجدادش بوده باشد و ثانیاً جعفر بن محمد بن قولویه با جعفر بن محمد بن مسرور از جهت طبقه اختلاف دارند؛ زیرا ابن قولویه و شیخ صدوق در یک طبقه هستند و شیخ مفید از آن دو نقل می‌نماید ولی آن دو از یکدیگر نقل نمی‌کنند زیرا روایة "الأقران عن الأقران" خلاف قاعده است، در حالی که شیخ صدوق فراوان از جعفر بن محمد بن مسرور روایت کرده، پس معلوم می‌شود غیر از جعفر بن محمد بن قولویه است[۳۳].
جوابش این است که گرچه نجاشی در ترجمه ابن قولویه اشاره نکرده که یکی از اجدادش مسرور است، در ترجمه علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور اشاره کرده و ما ثابت کردیم که ابن قولویه برادر ایشان است.
از جهت طبقه نیز یادآوری می‌شود که روایت صدوق از ابن قولویه شدنی است و محذوری ندارد – چنانکه آیت‌الله خویی اشاره کردند زیرا ابن قولویه اسبق و اقدم از شیخ صدوق است و روایت صدوق از وی خلاف قاعده نیست، چون ابن قولویه از محمد بن جعفر الرزاز که در سال ۳۱۰ هجری قمری وفات کرده[۳۴]، روایت کرده است[۳۵]؛ اگر ابن قولویه در زمان نقل حدیث از محمد بن جعفر الرزّار ۲۰ سال داشته باشد، می‌‌توان ولادت او را سال ۲۹۰ دانست و تاریخ ولادت شیخ صدوق سال ۳۰۵ هجری قمری است، بنابراین چه مانعی وجود دارد که شیخ صدوق از وی روایت کرده باشد؟.[۳۶]
استادان و شاگردان راوی
برخی استادان جعفر بن محمد بن مسرور در اسناد روایات، حسین بن محمد بن عامر الأشعری، محمد بن عبدالله بن جعفر بن جامع الحمیری، محمد بن جعفر بن بطّه، محمد بن مسرور (پدر راوی)، حسن بن عبدالله بن محمد بن عیسی و قاسم بن محمد بن علی بن إبراهیم الهمدانی[۳۷] هستند، چنانکه از جمله شاگردان وی در اسناد روایات می‌‌توان محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، أبو الحسین علی بن محمد بن یوسف البزّاز و أبو محمد هارون بن موسی[۳۸] را یاد کرد.[۳۹]
جایگاه حدیثی راوی
پس از اثبات اتحاد جعفر بن محمد بن مسرور با جعفر بن محمد بن قولویه تردیدی در جلالت و وثاقت وی نیست.
نجاشی: وكان أبو القاسم من ثقات أصحابنا و أجلائهم في الحديث و الفقه[۴۰].[۴۱]
جستارهای وابسته
- محمد بن مسرور (پدر)
منابع
پانویس
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۲۶۶ - ۲۶۷.
- ↑ ر.ک: من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۳۰ (الطریق إلی عبید الله بن علی الحلبی)، ص۴۳۲ (الطریق إلی عبید الله الرافقی)، ص۴۷۵ (الطریق إلی محمد بن خالد القسری)، ص۴۹۱ (الطریق إلی عبدالله بن لطیف التفلیسی)، ص۵۰۵ (الطریق إلی إسماعیل بن الفضل)، ص۵۲۵ (الطریق إلی محمد بن الفیض)، ص۵۲۶ (الطریق إلی رومی بن زرارة) و ص۵۳۷ (الطریق إلی معلی بن محمد البصری).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 565-566.
- ↑ ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۵، (ح۲)، ص۳۶، (ح۱۱)، ص۵۷، (ح۱۰)، ص۷۴، (ح۶)، ص۱۲۸، (ح۲)، ص۱۳۱، (ح۸)، ص۱۶۸، (ح۱)، ص۲۰۱، (ح ۱۴)، ص۲۴۶، (ح۶)، ص۲۷۰، (ح۴)، ص۳۶۶، ح۱۲، ص۴۸۵، (ح۱۵)، ص۵۴۶، (ح۱۳)، ص۵۹۲، (ح۱۹)، ص۶۰۷، (ح۱۳)، ص۶۱۶ (ح۴): حدثنا جعفر بن محمد بن مسرور؛ ص۲۵۵، (ح۷)، ص۳۱۴، (ح۱۴)، ص۳۳۸، (ح ۲۲)، ص۳۵۲، (ح ۷)، ص۳۶۰، (ح ۱۲)، ص۴۶۷، (ح۹)، ص۴۷۹، (ح۱)، ص۵۱۱، (ح۴)، ص۵۲۲، (ح۱)، ص۵۷۹، (ح ۱۶)، ص۵۸۷، (ح۱۰)، ص۶۰۹، (ح۴)، ص۶۵۷ (ح۸)، ص۶۵۹، (ح۱۲): حدثنا جعفر بن محمد بن مسرور؛ ص۳۷۹، (ح۵): حدثنا جعفر بن محمد بن مسرور؛ و کتب دیگر شیخ صدوق.
- ↑ یکی از محققان نوشته است: {{{1}}}.
- ↑ تهذیب المقال، ج۴، ص۵۰۰ به نقل از نوابغ الرواة فی رابع المئات من طبقات أعلام الشیعه: أقول: مسرور جد ابن قولویه المشهور، لأن النجاشی ترجم لابن قولویه بعنوان جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه و ترجم لأخیه بعنوان علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور، ثم ذکر کتابه إلی قوله: أخبرنا محمد و الحسن بن هدیة قال: حدثنا جعفر ابن محمد بن قولویه، قال حدثنا أخی به، یعنی بالکتاب. فظهر إتحاد النسب؛ و صریح قول جعفر بن قولویه أن علی بن مسرور هذا أخوه، و مات شابا قبله، روی عنه أخوه جعفر بن قولویه، و أن والدهما محمد و صریح النجاشی فی ترجمة جعفر بن قولویه، بأنه روی عن أبیه و أخیه، و بالجملة فلا ریب فی أن مسرورا جدهما معا (با تلخیص).
- ↑ المنهج الرجالی، ص۲۱۱: جعفر بن محمد بن مسرور، هو أبو القاسم جعفر بن محمد ابن قولویه؛ زبدة المقال (تقریرات بحث آیت‌الله بروجردی، مقرر: سیدعباس حسینی قزوینی)، ص۱۲۹: ثم إن جعفر بن محمد بن مسرور هو قولویه.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۲۵، ش۳۶۴۹: أقول: الظاهر اتحاد جعفر بن محمد بن مسرور مع ابن قولویه.
- ↑ جامع الرواه، ج۲، ص۵۳۱، ش۴۷۳۴: جعفر بن محمد بن مسرور هو غیر مذکور فی الرجال ولا معلوم الحال و إن کان قول الصدوق - رضی الله - یشعر بکونه مرضیا عنده سیما مع ما تقدم فی أول الکتاب.
- ↑ مستدرک الوسائل الخاتمة، ج۵، ص۴۷۰، ش: ۳۹: جعفر بن محمد بن مسرور، فی التعلیقة: و یحتمل کونه ابن قولویه لأن اسم قولویه مسرور، و هو فی طبقة الکشی إلی زمان الصدوق، و فیه من البعد ما لا یخفی.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۶، ص۵۷، ش۴۰۸۱) (پس از یادآوری دیدگاه وحید بهبهانی نوشته است): أقول: یبعد ما احتمله، إن الشیخ عنون فی باب من لم یرو عنهم(ع): ابن قولویه. و عنون هذا أیضا، فلا یمکن الإتحاد.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۹۱، ش۲۲۹۰ (پس از نقل عبارت وحید بهبهانی نوشته است): أقول: هذا الإحتمال بعید جدا، فإن علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور، لم یسمع منه علی ما ذکره النجاشی، و جعفر بن محمد بن قولویه، لم یرو عن علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور، و إنما روی کتابه عن أخیه (علی). کما روی عن أخیه فی کتاب کامل الزیارات کثیرا، و لیس فی کلام النجاشی أن جعفر بن محمد بن قولویه روی عن أخیه علی بن محمد بن جعفر ابن موسی بن مسرور، و علیه فلم یثبت أن قولویه اسمه مسرور، بل الثابت خلافه. موسوعة الإمام الخوئی، ج۱۵، ص۲۱۸ - ۲۲۰ (پس از نقل روایتی که در سندش جعفر بن محمد بن مسرور واقع شده، نوشته است): ... و قد استقرب (میرزا محمد استرآبادی) فی الوسیط (الرجال الوسیط) أن یکون المراد بالرجل هو جعفر بن محمد بن قولویه بعینه الذی هو فوق الوثاقة و الجلالة مستظهرا ذلک من عبارة النجاشی حیث ذکر فی ترجمة علی بن محمد بن جعفر ابن موسی بن مسرور ما لفظه: مات حدث السن لم یسمع منه له کتاب فضل العلم و آدابه أخبرنا محمد و الحسن بن هدبة قالا حدثنا جعفر بن محمد بن قولویه قال: حدثنا أخی به، أی بالکتاب. فیظهر أن المترجم له هو أخو ابن قولویه، فیکون جعفر بن محمد ابن موسی بن قولویه هو بعینه جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی ابن مسرور و ذکر ذلک الوحید البهبهانی أیضاً فی تعلیقته علی الرجال الکبیر و لعله من أجل ذلک عبر فی الحدائق عن الروایة بالصحیحة؛ ولکن هذا لا یتم بل الظاهر عدمه، فإن الصدوق و إن أمکن روایته عن ابن قولویه لتقارب العصر و أقدمیة ابن قولویه فی السن فیصلح لکونه شیخا له کما یتضح ذلک من قرینتین - بعد معلومیة تاریخ ولادة الصدوق و أنه سنة ۳۰۵ و أنه لم یضبط تاریخ الآخر - إحداهما أن ابن قولویه قد روی عن محمد بن جعفر الرزاز کثیرا المتوفی سنة ٣١٢، فبطبیعة الحال یقتضی أن یکون سنه عندئذ ۲۰ أو ۱۵ سنة علی الأقل فیکون أسبق من الصدوق المتولد سنة ۳۰۵ کما عرفت. الثانیة: إنه قد روی عن سعد بن عبدالله القمی الأشعری روایتین أو أربع کما ذکره النجاشی، و علی أی حال فقد روی عنه ولو روایة واحدة، و قد توفی سعد فی سنة ٢٩٩ أو سنة ٣٠١، فلا بد و أن یکون سن ابن قولویه عندئذ ۱۵ سنة علی الأقل فیکون متولدا فی سنة ۲۸۵ فیکون أسبق من الصدوق و کیفما کان فالصدوق و إن أمکن روایته عن ابن قولویه بحسب الطبقة إلا أنه لم ینقل عنه و لا روایة واحدة، و کلما ینقل فهو یرویه عن جعفر بن محمد بن مسرور و دعوی الإتحاد بینه و بین جعفر بن قولویه مستظهرا ذلک من عبارة النجاشی غیر مسموعة، فإن النجاشی لم یقل إن علی بن محمد ابن جعفر بن موسی بن مسرور روی کتابه أخوه جعفر بن قولویه لیدل علی أن علیا و جعفرا أخوان کی یقتضی الإتحاد المزبور، بل قال بعد ذکر أنب علیا له کتاب فضل العلم و آدابه أن جعفر بن قولویه قال: حدثنا أخی به، أی بالکتاب. و أما إن أخاه من هو هل هو علی أم غیره فلا دلالة فی العبارة علیه أصلا. و بعبارة أخری: فرق واضح بین أن یقول - بعد ذکر علی بن مسرور و أن له کتابا - روی جعفر بن قولویه عن أخیه، بکتابه و بین أن یقول روی جعفر بن قولویه عن أخیه بالکتاب، فإن الأول یدل علی إخوة جعفر و علی و أن أخاه هو علی صاحب الکتاب بخلاف الثانی إذ مفاده أن أخاه هو الراوی لذاک الکتاب من دون أی دلالة علی أنه هو صاحب الکتاب کی یثبت به إخوته مع علی حتی ینتج الإتحاد المزبور و مما یکشف کشفا قطعیا عن أن علی بن مسرور لم یکن أخا لابن قولویه أن النجاشی قد ذکر فی ترجمة علی أنه مات حدث السن لم یسمع منه و إنما له کتاب کما سمعت من عبارته، مع أن جعفر ابن قولویه روی فی الکامل عن أخیه کثیرا فکیف یقال إنه لم یسمع منه. و هذا کتاب کامل الزیارات مملوء من الروایات عن أخیه علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه إذن جعفر بن محمد ابن مسرور رجل آخر غیر جعفر بن موسی بن قولویه جزما و مسرور جدّه بلا واسطة و لیس لقبا لقولویه الذی هو جد الثانی بوسائط فهما رجلان بلا اشکال، و هذا ثقة و أی ثقة، بل قال النجاشی فی حقه کل ما یوصف به الناس من جمیل و ثقة و فقه فهو فوقه، و هذا غایة الثناء و التوثیق؛ و أما ابن مسرور الذی هو شیخ الصدوق فلم تثبت وثاقته بوجه و علیه فالروایة ضعیفة السند و غیر قابلة للاعتماد أبدا.
- ↑ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۸۴، ش۱۵۳۶ (در جواب بهبهانی نوشته است): أن ابن قولویه، و هو جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه - کما مرّ من النجاشی – لو لم یذکر فیه اسم آبائه بل اسم أبیه بل اسمه یذکر فیه قولویه فیقال له: ابن قولویه حتی یعرف، و أین جعفر بن محمد بن مسرور منه؟ و أیضاً ابن قولویه فی طبقة الصدوق و کل منهما شیخ المفید، لم یرو أحدهما عن الآخر؛ وهذا روی عنه الصدوق فی تلک المواضع الکثیرة.
- ↑ عدة الرجال، ج۲، ص۱۰۱ و ۱۵۲؛ بهجة الآمال، ج۱، ص۴۵۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 566-570.
- ↑ ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۶، ح۲: حدثنا جعفر بن محمد بن مسرور، قال: حدثنا الحسین بن محمد بن عامر؛ الأمالی (صدوق)، ص۳۶، (ح۱۱)، ص۵۷، (ح۱۰)، ص۷۴، (ح۶)، ص۱۲۸، (ح۲)، ص۱۳۱، (ح۸)، ص۱۶۸، (ح۱)، ص۱۷۸، (ح۷)، ص۲۰۱، (ح۱۴)، ص۲۴۶، (ح۶)، ص۲۵۵، (ح۷)، ص۲۷۰، (ح۴)، ص۳۳۸، (ح۲۲)، ص۳۵۲، (ح۷)، ص۳۶۰، (ح۱۲)، ص۳۷۹، (ح۵)، ص۴۲۰، (ح۱۴)، ص۴۶۷، (ح۹)، ص۴۷۹، (ح۱)، ص۴۸۵ (ح۱۵)، ص۴۹۳، (ح۱۲)، ص۵۱۱، (ح۴)، ص۵۷۹، (ح۱۶)، ص۵۸۷، (ح۱۰)، ص۵۹۲ (ح۱۹)، ص۶۰۷، (ح۱۳)، ص۶۰۹، (ح۴)، ص۶۱۶، (۴) و ص۶۵۷، (ح۸).
- ↑ کامل الزیارات، ص۱۱۹، (ح۵)، ص۱۳۵، (ح۳)، ص۱۴۰، (ح۱۲ و ۱۵)، ص۱۷۴، (ح۴)، ص۲۱۶، (ح۱۲) و ص۲۳۱، (ح۹).
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۱۸، ش۵۷۰.
- ↑ الأمالی (صدوق)، ص۶، ح۲: جعفر بن محمد بن مسرور، قال: حدثنا الحسین بن محمد بن عامر، عن عمه عبدالله بن عامر؛ الأمالی (صدوق)، ص۳۶، (ح۱۱)، ص۷۴، (ح۶)، ص۱۲۸، (ح۲)، ص۱۳۱، (ح۸)، ص۱۷۸، (ح۷)، ص۲۰۱، (ح۱۴)، و...
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۸۴، ح۲۴۰.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۶۲، ش۶۸۵
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۳، ش۳۱۸.
- ↑ ر.ک: کامل الزیارات، ص۲۹، ح۱۰: حدثنی أخی علی بن محمد بن قولویه، عن أحمد بن إدریس؛ کامل الزیارات، ص۴۸، ح۸: و حدثنی علی بن محمد بن قولویه، عن أحمد بن إدریس؛ کامل الزیارات، ص۱۳۶، ح۱: حدثنی علی بن الحسین و علی بن محمد بن قولویه؛ عن محمد بن یحیی العطار؛ کامل الزیارات، ص۱۶۵، ح۳: حدثنی أبی و محمد بن الحسن و علی بن الحسین و علی بن محمد بن قولویه جمیعا. عن أحمد بن إدریس و محمد ابن یحیی؛ کامل الزیارات، ص۲۸۷، ح۲: حدثنی علی بن الحسین و علی بن محمد بن قولویه جمیعا، عن محمد بن یحیی العطار؛ کامل الزیارات، ص۳۰۶، ح۱۰: حدثنی أبی و علی بن الحسین و علی بن محمد بن قولویه، عن علی بن إبراهیم بن هاشم.
- ↑ موسوعة الإمام الخوئی، ج۱۵، ص۲۲۰ و مما یکشف کشفا قطعیا عن أن علی بن مسرور لم یکن أخا لابن قولویه أن النجاشی قد ذکر فی ترجمة علی أنه مات حدث السن لم یسمع منه و إنما له کتاب کما سمعت من عبارته، مع أن جعفر ابن قولویه روی فی الکامل عن أخیه کثیرا فکیف یقال إنه لم یسمع منه؛ و هذا کتاب کامل الزیارات مملوء من الروایات عن أخیه علی بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه. إذاً جعفر بن محمد ابن مسرور رجل آخر غیر جعفر بن موسی بن قولویه جزما.
- ↑ ر.ک: موسوعة الإمام الخوئی، ج۱۵، ص۲۲۰.
- ↑ موسوعة الإمام الخوئی، ج۱۵، ص۲۱۸: فإن الصدوق و إن أمکن روایته عن ابن قولویه لتقارب العصر و أقدمیة ابن قولویه فی السن فیصلح لکونه شیخا له... إلا أنه لم ینقل عنه و لا روایة واحدة، و کلما ینقل فهو یرویه عن جعفر بن محمد بن مسرور.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۳، ش۱۱۸.
- ↑ مصحّف اللّجام؛ شیخ طوسی: محمد بن قولویه الجمال، والد أبی القاسم جعفر بن محمد. (رجال الطوسی، ص۴۳۹، ش۶۲۷۲).
- ↑ مقصود حسین بن محمد بن عامر است که جعفر بن محمد بن مسرور و جعفر بن محمد بن قولویه فراوان از وی روایت کرده‌اند.
- ↑ مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین(ع) (ابن شاذان)، ص۳۲ و ۱۳۷.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۶، ص، ۵۷، ش۴۰۸۱. (پس از یادآوری دیدگاه وحید بهبهانی نوشته است: أقول: یبعد ما احتمله إن الشیخ عنون فی باب من لم یرو عنهم(ع): ابن قولویه. و عنون هذا أیضا، فلا یمکن الإتحاد.
- ↑ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۸۴، ش۱۵۳۶. (در جواب بهبهانی نوشته است: أن ابن قولویه، و هو جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه - کما مرّ من النجاشی – لو لم یذکر فیه اسم آبائه بل اسم أبیه بل اسمه یذکر فیه قولویه فیقال له: ابن قولویه حتی یعرف، و أین جعفر بن محمد بن مسرور منه؟ و أیضاً ابن قولویه فی طبقة الصدوق و کل منهما شیخ المفید، لم یرو أحدهما عن الآخر؛ و هذا روی عنه الصدوق فی تلک المواضع الکثیرة.
- ↑ قاموس الرجال، ج۹، ص۱۶۶، ش۶۵۲۸: قال أبو غالب فی رسالته: هو أحد رواة الحدیث و مشایخ الشیعة، و کان مولده سنة ۲۳۶ و مات سنة ٣١٠.
- ↑ ر.ک: کامل الزیارات، ص۱۴، (ح۱۹) و ص۳۷، (ح۱۱): حدثنی محمد بن جعفر الرزاز؛ ص۴۶، (ح۳) و ص۵۱ (ح۵): حدثنی محمد بن جعفر الرزاز القرشی؛ و...
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 570-576.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۲۶۶؛ الأمالی (صدوق)، ص۳۱۴، ح۱۴؛ التوحید (صدوق)، ص۱۰۷، ح۸؛ جمال الأسبوع، ص۱۵۰؛ فلاح السائل، ص۱۲۸ و ۲۸۸.
- ↑ الأمالی (صدوق)، ص۱۶۸، ح۱؛ جمال الأسبوع، ص۱۵۰؛ فلاح السائل، ص۱۲۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 576.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۳، ش۳۱۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 577.