حق‌گرایی و حق‌طلبی در معارف و سیره علوی

مقدمه

جایگاه ویژه و محوری «حق» در آرا و سیره امام علی (ع)، از آنجا آشکار می‌شود که وی ارزش ذاتی حکومت را کم‌تر از بهای کفش پاره می‌داند و تنها هنگامی برای حکومت ارزش قائل است که با آن، «حق» اقامه گردد و باطل دفع شود^[۱]. از نظر امام علی (ع)، حق شمشیری برنده، بهترین و واضح‌ترین راه و قوی‌ترین پشتیبان است^[۲]، و عمل به حق، موجب سودمندی و رستگاری انسان‌ها می‌شود، و روی‌گرداندن از حق، سردرگمی و نابودی را برای انسان‌ها رقم خواهد زد^[۳]. همچنین «اقامه حق» در میان مردم، از حقوق واجب الهی بر انسان‌ها است و آنان باید در راه اقامه آن در میان خود بکوشند^[۴].

امام علی (ع)، «عدل» و «حق» را ملازم یکدیگر می‌شمارد و در مواعظ و خطبه‌های متعدد، مردم را به هر دو توصیه می‌کند و تحقق هر یک را بدون دیگری امکان‌پذیر نمی‌داند^[۵]. وی «حق» را اعم از حقوق الهی و حقوق انسان‌ها می‌شمارد. ولی بسیاری از انسان‌ها، به رغم آن‌که حق را می‌شناسند و روشنی و وضوح آن را در می‌یابند، حق را به باطل می‌آمیزند و از کتاب الهی و سنت پیامبر می‌گریزند^[۶]. سیره امام علی (ع) در زمامداری و جنگ‌های وی با اهل صفین، خوارج و اصحاب نهروان نیز شدت استقامت و پایداری آن حضرت را بر «موازین حق» نشان می‌دهد، به ویژه در مورد خوارج و اصحاب نهروان، این هشدار را به مسلمانان می‌دهد که فریب «باطل‌های فرو رفته در جامه حق» را نخورند و با ژرف‌نگری و بصیرت، از سخن حقی که برای تحقق باطل است، اعراض کنند^[۷].^[۸]

منابع

نبوی، سید عباس، مقاله «جامعه آرمانی»، دانشنامه امام علی ج۶

پانویس

↑ «قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ دَخَلْتُ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) بِذِي قَارٍ وَ هُوَ يَخْصِفُ نَعْلَهُ فَقَالَ لِي مَا قِيمَةُ هَذَا النَّعْلِ فَقُلْتُ لَا قِيمَةَ لَهَا فَقَالَ (ع) وَ اللَّهِ لَهِيَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ إِمْرَتِكُمْ إِلَّا أَنْ أُقِيمَ حَقّاً أَوْ أَدْفَعَ بَاطِلًا»؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۱۸۵.
↑ «الْحَقُّ سَيْفٌ قَاطِعٌ‌، أَفْضَلُ سَبِيلٍ، أَقْوَى ظَهِيرٍ»؛ شرح غررالحکم، ج۷، ص۷۴.
↑ «مَنْ عَمِلَ بِالْحَقِّ رَبِحَ، أَفْلَحَ، غنم، نجا»؛ «مَنْ عَانَدَ الْحَقَّ صرعه، قتله، لَزِمَهُ الْوَهْنُ‌»؛ شرح غررالحکم، ج۷، ص۷۵.
↑ «مِنْ وَاجِبِ حُقُوقِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ عَلَى عِبَادِهِ... التَّعَاوُنُ عَلَى إِقَامَةِ الْحَقِّ بَيْنَهُمْ»؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۹۲.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۲۳۴؛ ج۱۱، ص۸۸.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۱۰.
↑ «قال لما سمع قول الخوارج لا حکم الا لله: کلمة حق یراد بها الباطل»؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۰۷؛ ج۱۹، ص۱۷.
↑ نبوی، سید عباس، مقاله «جامعه آرمانی»، دانشنامه امام علی ج۶، ص۱۷۶.

[1] «قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ دَخَلْتُ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) بِذِي قَارٍ وَ هُوَ يَخْصِفُ نَعْلَهُ فَقَالَ لِي مَا قِيمَةُ هَذَا النَّعْلِ فَقُلْتُ لَا قِيمَةَ لَهَا فَقَالَ (ع) وَ اللَّهِ لَهِيَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ إِمْرَتِكُمْ إِلَّا أَنْ أُقِيمَ حَقّاً أَوْ أَدْفَعَ بَاطِلًا»؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۱۸۵.

[2] «الْحَقُّ سَيْفٌ قَاطِعٌ‌، أَفْضَلُ سَبِيلٍ، أَقْوَى ظَهِيرٍ»؛ شرح غررالحکم، ج۷، ص۷۴.

[3] «مَنْ عَمِلَ بِالْحَقِّ رَبِحَ، أَفْلَحَ، غنم، نجا»؛ «مَنْ عَانَدَ الْحَقَّ صرعه، قتله، لَزِمَهُ الْوَهْنُ‌»؛ شرح غررالحکم، ج۷، ص۷۵.

[4] «مِنْ وَاجِبِ حُقُوقِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ عَلَى عِبَادِهِ... التَّعَاوُنُ عَلَى إِقَامَةِ الْحَقِّ بَيْنَهُمْ»؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۹۲.

[5] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۲۳۴؛ ج۱۱، ص۸۸.

[6] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۱۰.

[7] «قال لما سمع قول الخوارج لا حکم الا لله: کلمة حق یراد بها الباطل»؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۰۷؛ ج۱۹، ص۱۷.

[8] نبوی، سید عباس، مقاله «جامعه آرمانی»، دانشنامه امام علی ج۶، ص۱۷۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]