حق در لغت

حق در لغت به معنای استواری، استحکام، مطابقت و موافقت با واقع است و در همۀ معانی و استعمال‌های "حق"، نوعی "ثبوت" وجود دارد که معنای جامع و مشترک میان همۀ آنهاست.

مقدمه

حق از واژه‌هایی است که مراجعه به موارد استفاده آن در قرآن و روایات، متون فلسفی، کلامی، اخلاقی و فقهی از یک سو و از سوی دیگر در "علم حقوق"، "فلسفه حقوق" و... نشان می‌دهد معانی و اصطلاحات مختلفی دارد که جدا کردن این معانی و توجه به تفاوت این اصطلاحات برای رهایی از غلطِ معنا و اشتراک لفظی ضروری است^[۱].

معنای لغوی

حق، مصدر ثلاثی مجرد از ریشه "ح ـ ق ـ ق" به معنای استواری، استحکام، مطابقت و موافقت با واقع است^[۲]؛ وجوب و ثبات^[۳]، درستی^[۴]، واضح و روشن^[۵]، شایستگی و سزاواری^[۶]، چیرگی^[۷] و عدالت^[۸]، اسم خداوند^[۹]، صفت خداوند، قرآن، امر حتمی‌الوقوع، اسلام، مال، موجود ثابت، مرگ، خرد و تدبیر^[۱۰]، سخن راست و مطابق با واقع و یقین بعد از شک^[۱۱] از دیگر معانی حق هستند. "حق" در اقوال، عقاید، ادیان و مذاهب استعمال می‌شود^[۱۲].

بیشتر فرهنگ‌های واژگانی در تبیین معنای حق، از تضاد و تقابل مفهوم حق با باطل یاری جسته‌اند^[۱۳]، باطل به معنای تلف شدن و نابودی، ناواقعی بودن^[۱۴]، ناپایایی و عدم ثبات^[۱۵]، بی‌ارزش و بی‌ثمر بودن^[۱۶] است.

کاربرد این واژه تقریباً در همه لهجه‌های بخش غربی زبانِ سامی، مانند عبری، آرامی، مندایی و سریانی، در معانی مشابه مشاهده شده است^[۱۷].^[۱۸]

در لغت‌نامه فارسی نیز معانی متعددی برای این واژه ذکر شده است که مهم‌ترین آنها عبارت است از: راست کردن سخن، درست کردن وعده، یقین نمودن، ثابت شدن، غلبه کردن به حق، موجود ثابت و نامی از اسامی خداوند متعال^[۱۹].

نتیجه اینکه: در همۀ معانی و استعمال‌های "حق"، نوعی "ثبوت" به چشم می‌خورد که معنای جامع و مشترک میان همۀ آنهاست. واژۀ حق که جمع آن حقوق است در اصل به معنای مطابقت و موافقت است^[۲۰]. مرحوم حسن مصطفوی می‌گوید: "اصل در معنای حق، ثبوت همراه با مطابقت داشتن با واقع است که در همه مصادیق آن وجود دارد"^[۲۱].^[۲۲]

معنای اصطلاحی

در تعریف اصطلاحی، به هر سخن، اعتقاد، دین و مذهبی که مطابق واقع باشد حق گفته می‌شود^[۲۳].^[۲۴]

منابع

پانویس

↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۲۶.
↑ مفردات، ج ۱، ص ۲۴۶؛ تهذیب اللغه، ج ۳، ص ۳۷۴-۳۷۵؛ التحقیق، ج ۲، ص ۲۶۲، «حق».
↑ العین، ج ۳، ص ۶؛ تهذیب اللغه، ج ۳، ص ۳۷۴، «حق».
↑ مقاییس اللغه، ج ۲، ص ۱۵، «حق».
↑ ابن دُرید، جمهره اللغه، ج۱، ص۲۷.
↑ العین، ج ۳، ص ۶-۷.
↑ المصباح، ص ۱۴۳-۱۴۴، «حق»؛ لسان العرب، ج ۱۰، ص ۴۹، «حقق».
↑ تاج العروس، ج ۱۳، ص ۸۰، «حقق».
↑ مجمع البحرین، ج۲، ص۵۷؛ المفردات، ص۱۲۴.
↑ فیروزآبادی، قاموس المحیط، ص۷۸۷.
↑ لسان العرب، ج۱، ص۸۸۹، برای اطلاع بیشتر ر. ک: ابوالحسن، فهری، فرهنگ المحیط فارسی - عربی، ص۲۹۶؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ص۷۸۷؛ بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهشی، ج۱، ص۵؛ فرهنگ عمید، ص۴۲۷.
↑ ابوهلال عسکری، معجم الفروق اللغویة، ص۱۹۳ و ۱۹۴.
↑ العین، ج ۳، ص ۶؛ لسان العرب، ج ۱۰، ص ۴۹؛ المصباح، ص ۱۴۳.
↑ العین، ج ۷، ص ۴۳۰، «بطل».
↑ مفردات، ج ۱، ص ۱۲۹، «بطل».
↑ الصحاح، ج ۳، ص ۱۶۳۵، «بطل».
↑ فرهنگ تطبیقی، ج ۱، ص ۱۸۷.
↑ حیدری عارف، اعظم، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۰، ص۱۵۱ - ۱۵۸.
↑ علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، ج ۶،ص۹۱۴۲، واژه «حق».
↑ المفردات، ص۲۴۶.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق، ج۲، ص۲۶۱.
↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۲۵- ۲۶؛ کریمی‌نیا، مقاله «حقوق حق و اقسام حق»، نشریه «معرفت»، سال انتشار: ۱۲، شماره مجله: ۷۰، شماره صفحه: ۸۲.
↑ التعریفات، ص ۱۲۰، «حق».
↑ حیدری عارف، اعظم، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۰، ص۱۵۱ - ۱۵۸.

[1] شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۲۶.

[2] مفردات، ج ۱، ص ۲۴۶؛ تهذیب اللغه، ج ۳، ص ۳۷۴-۳۷۵؛ التحقیق، ج ۲، ص ۲۶۲، «حق».

[3] العین، ج ۳، ص ۶؛ تهذیب اللغه، ج ۳، ص ۳۷۴، «حق».

[4] مقاییس اللغه، ج ۲، ص ۱۵، «حق».

[5] ابن دُرید، جمهره اللغه، ج۱، ص۲۷.

[6] العین، ج ۳، ص ۶-۷.

[7] المصباح، ص ۱۴۳-۱۴۴، «حق»؛ لسان العرب، ج ۱۰، ص ۴۹، «حقق».

[8] تاج العروس، ج ۱۳، ص ۸۰، «حقق».

[9] مجمع البحرین، ج۲، ص۵۷؛ المفردات، ص۱۲۴.

[10] فیروزآبادی، قاموس المحیط، ص۷۸۷.

[11] لسان العرب، ج۱، ص۸۸۹، برای اطلاع بیشتر ر. ک: ابوالحسن، فهری، فرهنگ المحیط فارسی - عربی، ص۲۹۶؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ص۷۸۷؛ بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهشی، ج۱، ص۵؛ فرهنگ عمید، ص۴۲۷.

[12] ابوهلال عسکری، معجم الفروق اللغویة، ص۱۹۳ و ۱۹۴.

[13] العین، ج ۳، ص ۶؛ لسان العرب، ج ۱۰، ص ۴۹؛ المصباح، ص ۱۴۳.

[14] العین، ج ۷، ص ۴۳۰، «بطل».

[15] مفردات، ج ۱، ص ۱۲۹، «بطل».

[16] الصحاح، ج ۳، ص ۱۶۳۵، «بطل».

[17] فرهنگ تطبیقی، ج ۱، ص ۱۸۷.

[18] حیدری عارف، اعظم، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۰، ص۱۵۱ - ۱۵۸.

[19] علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، ج ۶،ص۹۱۴۲، واژه «حق».

[20] المفردات، ص۲۴۶.

[21] حسن مصطفوی، التحقیق، ج۲، ص۲۶۱.

[22] شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۲۵- ۲۶؛ کریمی‌نیا، مقاله «حقوق حق و اقسام حق»، نشریه «معرفت»، سال انتشار: ۱۲، شماره مجله: ۷۰، شماره صفحه: ۸۲.

[23] التعریفات، ص ۱۲۰، «حق».

[24] حیدری عارف، اعظم، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۰، ص۱۵۱ - ۱۵۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]